وظیفه اصلی نمایندگان مجلس در خانه ملت چیست؟ (بخش دوم)
کم‌شدن قدرت نظارت جامع نمایندگان با مطالبات خاص یکایک موکّلان
مجلس در نظام جمهوری اسلامی از اهمیت ویژه و والایی برخوردار بوده و محور بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها، قانونگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها است و چراغ هدایت دولت و ملت را به دست دارد.
مجلس پایگاه اساسی نظام و مردم و مایه حضور و مشارکت واقعی شهروندان در تصمیم‌گیری‌ها و مظهر اراده ملی است.
38 اصل از 177 اصل قانون اساسی به صورت مستقیم و مشروح به مجلس شورای اسلامی اختصاص دارد. در اصل 71 مجلس در عموم مسائل در حدود مقرر قانون اساسی می‌تواند قانون وضع کند. همچنین در اصل 74 نیز آمده است؛ لوایح قانونی پس از تصویب هیئت وزیران به مجلس ارائه می‌شود و طرح‌های قانونی به پیشنهاد حداقل 15 نفر از نمایندگان ملت قابل طرح است. براساس اصل 76، مجلس شورای اسلامی حق تحقیق و تفحص در تمام امور کشور را دارد و با توجه به اصل 84، هر نماینده حق دارد در همه مسائل داخلی و خارجی کشوراظهار نظر کند.
در اصل 87 نیز آمده است، رئیس جمهور برای هیئت وزیران پس از تشکیل و پیش از هر اقدام دیگر باید از مجلس رأی اعتماد بگیرد و در دوران تصدی نیز در مورد مسائل مهم و مورد اختلاف می‌تواند از مجلس برای هیئت وزیران تقاضای رأی اعتماد کند.
در اصل 88 نیز آمده است، در هر موردی که حداقل یک چهارم نمایندگان مجلس از رئیس یا هر یک از نمایندگان از وزیر درباره یکی از وظایف آنان سؤال کنند، رئیس‌جمهور یا وزیر موظف است در مجلس حاضر و به سؤال جواب دهد و این جواب نباید در مورد رئیس‌جمهور بیش از یک ماه و در مورد وزیر بیش از ده روز به تأخیر افتد، مگر با عذر موجه به تشخیص مجلس.
با بررسی‌های این اصول می‌توان دریافت که جایگاه مجلس شورای اسلامی همان طور که حضرت امام خمینی فرمودند، در رأس امور است و نمایندگان مردم در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های کلان جامعه از قدرت و توانایی‌های لازم برخوردارند. کار نماینده مجلس رفع مشکلات یکایک موکلان نیست، زیرا این کار عملی نبوده و چنانچه هر فردی چنین ادعایی کند، سخنی خارج از چارچوب قانون مطرح کرده است.
نمایندگان مجلس، موکلان مردم
سرمایه‌گذاری، ایجاد کارخانجات تولیدی، تعویض و نصب مدیران دستگاه‌های دولتی، ایجاد اشتغال، رفع معضل بیکاری، ارائه خدمات از قبیل آب، جاده، برق، گاز، تلفن و... از وظایف قوه مجریه و نماینده عالی دولت در شهرستان یا استان است و نماینده مجلس در مقام وکیل مردم موظف به نظارت بر اجرای این امور در منطقه و کشور است و حق دخالت در اجرا را ندارد.
دکتر محمدحسن ذاکری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد و کارشناس مسائل سیاسی در گفت‌وگو با کیهان بر این عقیده است : «نماینده مجلس باید بی‌عدالتی‌های احتمالی را در سطح منطقه پیگیری و از حق و حقوق مردم در حوزه انتخابیه خود با هدف اجرای هرچه بیشتر عدالت دفاع کرده و با تلاش و کوشش مضاعف از حق‌کشی نسبت به حقوق حقه مردم جلوگیری کند.»
وی می‌گوید: «معرفی شاخص‌ها، توانمندی‌ها، ظرفیت موجود از نظر کمی و کیفی به مسئولان عالی کشوری و استانی، توسط نماینده می‌تواند یکی از مصداق‌های نظارت بر اجرای قانون باشد.»
پسرم بیکاره یک نامه می‌خوام برای استخدام!
شهربانو علیزاده جهرمی که دو هفته قبل به دلیل سکته مغزی در یکی از بیمارستان‌های استان سمنان بستری شده بود، با اظهار گله‌مندی بسیار از کمبود پزشک متخصص و امکانات پزشکی و درمانی در بیمارستان جدیدالتأسیس شهرش در گفت‌وگوی تلفنی با گزارشگر کیهان می‌گوید: «وقتی نمایندگان قبل از انتخابات با وعده و وعید و با رأی ما راهی مجلس می‌شوند، خوب الآن این حق ماست که از آنها بخواهیم به این مشکلات رسیدگی کنند.» وی در ادامه به یک موضوع دیگر هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «پسرم دو سال است که بیکاراست و در خانه روی اعصاب ما راه می‌رود، به دفتر نماینده مراجعه کرده‌ام ولی موفق نشدم نامه‌ای از او بگیرم، قراره هفته دیگه با همسرم به تهران بیایم و به مجلس برویم و از آنجا نامه بگیرم تا شاید کاری برای پسرم پیدا شود.»
وقتی به او می‌گویم مادر، وظیفه نماینده این نیست که مشکل بیکاری یا هزینه درمان شما را حل کند، عصبانی می‌شود و می‌گوید: «خانم جای شما گرم است و مشکل جوان بیکار ندارید که بفهمید ما چه می‌کشیم و گوشی را قطع می‌کند.»
حیطه کاری نمایندگان چیست؟
حیطه کاری و وظایف و اختیارات نمایندگان چیست؟ آیا طرح این موضوع که در اذهان عمومی مسئله این طور تبیین می‌شود که مردم به نمایندگان خود رأی می‌دهند پس این توقع زیادی نیست که به مشکلات ریز و درشت آنها رسیدگی شود، از پایه و اساس درست است یا خیر؟ سؤالی بود که با آقای ضرغام صادقی عضو کمیسیون اجتماعی و نماینده مردم شیراز در میان گذاشتیم تا پاسخ او را در این مورد بدانیم.
وی با اشاره به اینکه قانون وظایف و اختیارات نمایندگان را احصاء کرده است بر این مسئله تاکید می‌کند : «اکثر قریب به اتفاق نخبگان می‌دانند که نماینده وظیفه قانونگذاری و نظارت را دارد.
قانونگذاری یک نوع تصمیم و تصویبی است برای رفع مشکلات کلی جامعه و گشایش در زندگی و قانون مجموعه‌ای از کارهای کارشناسی از اقصی نقاط کشور برای طرح و لایحه از طرف نمایندگان و دولت به مجلس و ارائه و تصویب آن که اگر مغایرتی با قانون نداشت توسط شورای نگهبان تایید و توسط دولت اجرا می‌شود.»
این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس ضمن توضیح فوق در مورد وظایف قانونگذاری نمایندگان در ادامه صحبتهایش می‌گوید: «انتظار این است که قانون آن قدر فراگیر باشد که در برگیرنده اکثر افراد باشد، اما در قانون استثناء وجود دارد. ممکن است برخی در امور زندگی خود مشکل داشته باشند و قانون رافع مشکلات نباشد در این شرایط باید گفت قانون جنبه اجباری دارد و الزاما باید اجرا شود و نظارت بر اجرای حسن قوانین نیز وظیفه مجلس است.»
نماینده مردم شیراز اضافه می‌کند: «نمایندگان باید ناظران و قانون‌گذاران خوبی باشند و اگر این اتفاقات بیفتد، تمام دغدغه‌ها و نگرانی‌های مردم را دربرمی‌گیرد و امکان نظارت قوی تر را نیز فراهم می‌کند.»
وی بااشاره به اینکه گاهی دلیل مطالبات مردم به رقابت بین نمایندگان برمی‌گردد، خاطرنشان می‌کند: «وقتی دستگاه‌ها در اجرای وظایف خود کوتاهی می‌کنند، نمایندگان وارد پیگیری‌های شخصی می‌شوند و البته این رفتار در درازمدت آن قدرت نظارت جامع نمایندگان را به حداقل ممکن می‌رساند...»
از او در این مورد توضیح بیشتری می‌خواهم،می‌گوید: «وقتی نماینده با مسئول اجرایی برای رفع مشکل مردم وارد مذاکره می‌شود، از قدرت کاری نماینده در زمینه قانونگذاری و نظارتی کاسته می‌شود و وقت او صرف این‌گونه امور می‌شود...»
صادقی می‌گوید: «برای آنکه درگیر قانونگذاری و نظارت شویم باید با دقت عمل بیشتری کار کنیم و حتماً باید انرژی بیشتری صرف این‌گونه امور کشوری شود که کارهای حاشیه‌ای این انرژی را کم می‌کند و این شاید منجر به این می‌شود که مراجعات مردم را پاسخگو نباشیم.»
صادقی در ادامه می‌گوید: «با پرداختن به مسائل فردی تعداد معدودی از مردم، خواسته‌های کلی بیشتر اقشار جامعه بر زمین می‌ماند و این جابه‌جا کردن مسائل فرعی به جای مسائل اصلی در دراز مدت به جایگاه مجلس صدمه می‌زند.»
وی اما درعین حال دیدارهای مردمی و شنیدن صحبت‌های آنها را از زاویه دیگری مفید فایده می‌داند و در این مورد چنین عقیده دارد: «برای آنکه نمایندگان بفهمند کارهای خوب اجرا می‌شود یا خیر، شنیدن سخنان مردم مفید است. همچنین ممکن است مسئولی قانونی را خوب اجرا نکند و مردم ناراضی باشند، رسیدگی به این مطالبات جزو وظایف ماست، ولی اگر خیلی به سمت کارهای اجرایی برویم و دنبال منافع عده معدودی باشیم از وظایف اصلی خود باز می‌مانیم و وقت برای قانونگذاری دقیق نخواهیم داشت.»
به او می‌گویم ظاهراً اکثر مراجعات مردم در شرایط فعلی به نمایندگان درمورد اشتغال است، آیا شما در این خصوص تدابیر خاصی اندیشیده‌اید؟
صادقی پاسخم را این طور می‌دهد: «بله درحال حاضر مهم‌ترین مراجعه مردم در مورد اشتغال است دراین مورد باید بگویم که نمایندگان به تنهایی نمی‌توانند اقدام کنند، وقتی چندین دستگاه اجرایی نمی‌توانند پایگاه مستمری برای اشتغال ایجاد کنند قطعا نمایندگان هم نمی‌توانند کاری در این زمینه انجام دهند. حل این مشکل نیاز به عزم جدی همه دستگاه‌ها و همکاری بیشتر دولت و مجلس دارد.»
وی مراجعه مردم برای کمک‌های مالی و بلاعوض و وام‌ها به نمایندگان را جزو بیشترین مراجعات می‌داند و می‌گوید: «نمایندگان هم اختیاراتی محدود دارند و اگر مسئولان اجرایی کمک کنند تا نمایندگان به جای پرداختن به موارد خاص، فضا به سمتی رود که بیشتر وقت نمایندگان صرف قانونگذاری و نظارت بر حسن اجرای کار شود، برای جامعه مهم‌تر است.»
این نماینده مردم شیراز در ادامه می‌گوید: «اگر مسئولان اجرایی با توجه به نوع مطالبات خوب عمل کنند، تصمیم‌گیری جامع و کامل از سوی نمایندگان صورت می‌گیرد و نیازی به مکاتبات نماینده نخواهد بود و فضا تلطیف می‌شود تا مردم در یک رفاه نسبی به سر برند.»
ضعف در قانونگذاری
آیا در زمینه قانونگذاری توسط نمایندگان در مجلس هم شما ضعفی احساس می‌کنید؟ ضرغام صادقی، نماینده مردم شیراز پاسخ این پرسش را چنین می‌دهد: «به نظرم در بعد قانونگذاری در دولت باید گروهی باشند که روی تنقیح (احصاء و هماهنگی) قوانین کار کنند تا در جاهایی که خلأ قانونی وجود دارد، پرشود.
همچنین باید دوباره‌کاری‌ها رفع شود تا با قوانین متضاد روبه‌رو نشویم. البته ناگفته نماند ارتباط با مردم و شنیدن نظرات آنها و مراجعه به دفاتر مردمی مجلس فرصت ارزشمندی برای ارتباط با مردم است ولی این دیدار نباید صرفا در مسائل شخصی و برای تعداد معدودی خلاصه شود. اگر وقت و کار نمایندگان به سمت کل جامعه پیش رود، اولی است.»
این عضو کمیسیون اجتماعی به رویه اخیری که در دستگاه های اجرایی برای انجام دادن کارها باب شده را خطرناک‌تر از مطالبات شخصی می‌داند و در توضیحات بیشتری می‌گوید: «دستگاه‌های اجرایی برای آنکه بتوانند وظیفه قانونی خود را انجام دهند از ظرفیت نمایندگان در دستگاه متبوع کمک می‌گیرند و این به ظرفیت نمایندگان لطمه می‌زند.»
صادقی می‌گوید: «آنها برای اجرای عملیاتی کردن دستگاه‌های اجرایی در سطح استانی مطالباتی دارند که نزد نمایندگان مربوط می‌روند مثلا مدیرکل صنعت و معدن و تجارت فلان استان از حیث اعتبار به جای آنکه خودش پیگیر کارها باشد و نزد وزیر برود، نمایندگان را واسطه می‌کند تا از طریق رایزنی کارهای استانی‌اش را انجام دهد، این درحالی است که این کارها جزو وظیفه نمایندگان نیست. این نوع کارها از قدرت نظارت بر زیرمجموعه و دستگاه‌های اجرایی کم می‌کند.
فرار دستگاه‌های اجرایی از مشکلات
گاهی دیده می‌شود علاوه بر آنکه مردم برای حل مشکلات خود با نامه جلوی دفاتر نمایندگان ساعت‌ها منتظر می‌مانند یا در سالن انتظار مجلس زمان ملاقات مردمی، مدت‌ها معطل می‌شوند گاهی هم برخی از مسئولان دستگاه‌ها با فرار از مسئولیت، مشکلات را به دوش نمایندگان می‌اندازند و آنها را حلال مشکلات می‌دانند که این هم خود حکایت جداگانه‌ای دارد.
برخی مسئولان با گریز از مسئولیت، مشکلات مردم را تنها بر دوش نمایندگان مجلس گذاشته و با یک نامه مکتوب شهروندان را روانه دفاتر آنها می‌کنند.
سیدحسین دهدشتی عضو کمیسیون انرژي و نماینده مردم آبادان نیز ضمن گلایه از مراجعات زیاد مردم به دفاتر نمایندگان اظهار می‌دارد، «وظیفه مسئولان و مدیران ادارات و دستگاه‌های اجرایی در هر شهر و منطقه‌ای رسیدگی به نواقص، کمبودها و مشکلات پیش روی مردم و شهروندان است، اما متاسفانه در بسیاری از موارد مشاهده می‌شود که همین مسئولان با شانه خالی کردن از زیربار مسئولیت، مشکلات مردم را تنها بردوش نمایندگان مجلس گذاشته و با یک نامه مردم را روانه دفاتر نمایندگان می‌کنند.
وی می‌گوید: «این امر به صورت معضلی درآمده و بسیاری از نمایندگان مردم در مجلس را به ستوه آورده است.»
وی خاطرنشان می‌کند: «درست است که وظیفه ما نمایندگان خدمت‌رسانی به مردم و رفع مشکلات آنهاست. اما مواردی که به آسانی توسط مدیر و مسئول دستگاه اجرایی مرتفع و حل می‌شود، چرا باید به دفاتر نمایندگان ارجاع شود!»
دهدشتی اضافه می‌کند: «متاسفانه برخی مسئولان این شهرستان به دلیل ناتوانی در انجام امور کارها و گریز از مشکلات اقدام به چنین امری کرده که در اسرع وقت باید دراین مورد پاسخگو باشند.»
وی خطاب به مسئولان می‌گوید: «باید ارباب رجوع را تکریم کرد و در جهت رفع مشکلات آنها صبر و حوصله به خرج داد، نباید این مهم را فراموش کرد که این میزها، پست‌ها و سمت‌ها تنها برای خدمت‌رسانی به مردم و جامعه به مدیران و مسئولان داده شده است.»
این عضو کمیسیون انرژي اضافه می‌کند: «ما نمایندگان از حضور پرشور مردم در دفاترمان ابایی نداریم، اما چرا کاری که در یک روز و طی چند ساعت در اداره‌ای انجام می‌شود باید در روند نامه‌نگاری و گذر زمان قرار گیرد؟!»