شروع دوباره زندگی با شکوه ایثار و نوع‌دوستی
گالیا توانگر
قرآن کریم در سوره مائده، آیه ٣٢ می‌فرماید: «هر که نفسی را حیات بخشد، مانند آن است که همه مردم را حیات بخشیده است.»
برخی افراد هیچ‌وقت نتوانستند و یا نخواستند خود را به‌جای یک بیمار نیازمند عضو پیوندی قرار دهند و دردها و رنج‌های جانکاه آنان را حس کنند و فقط موقعی با این دردمندان هم‌صدا می‌شوند که کار از کار گذشته و خود خدای ناکرده به‌صورت بیماری اورژانسی نیازمند چنین درمان‌هایی هستند. درصورتی‌که چنانچه ما دریابیم هر یک از ما هیچ‌وقت نمی‌توانیم خود را از سایرین جدا بشناسیم و چه‌بسا خود روزی به عضو پیوندی نیازمند شویم، همواره خواهیم کوشید که دیگران را به اهدای اعضایشان تشویق و ترغیب کنیم تا اگر خود یا خانواده خویش هم گرفتار آمدیم به‌آسانی با پیوند عضو، حیات دوباره یابیم.
چنانچه اهدای عضو به باور عمومی مردم عادی کوچه و بازار نرسد و ضرورت آن از سوی همه هموطنان احساس نگردد، این‌چنین
کم و کاستی‌های دردآور همچنان باقی خواهد بود.
به امید روزی که همگان برای اهدای اعضای خویش پس از مرگ، جهت نجات هموطنان از یکدیگر پیشی بجوییم و خود و خدای مهربان خویش را راضی نگاه داریم.
- فرشته ۵ ساله‌ای آسمانی شد، ولی اعضای با ارزش بدنش را به کودکان بیمار هدیه داد. محمدطاها تا چند روز پیش در آغوش گرم خانواده شیطنت می‌کرد، ولی اکنون در دل خاک به خواب ابدی رفته است. تک‌فرزند خانواده که با تصادف ضربه مغزی شد، ولی کبد و کلیه‌های کوچکش را بزرگوارانه بخشید تا مادران دیگری چون مادرش رخت عزا نپوشند. سحرگاه امروز اعضای کوچک ولی با ارزش او در اتاق عمل جدا‌سازی و جهت پیوند به شیراز فرستاده شد و نسوج نیز به تهران.
- جوانی در یزد مرگ مغزی می‌شود. او گمنام زندگی کرد و ناکام از دنیا رفت؛ ولی با سخاوت خانواده‌اش نامی و جاودانه شد. کبد در حال پیوند به بیمار نیازمندی است در شیراز. با تلاش و پیگیری فراوان کلیه‌اش به پدری در شهرکرد هدیه شد که دیگر توان دیالیز نداشت.
- پدری مهربان و 37 ساله که در اثر تصادف با موتورسیکلتی که تنها دارایی‌اش بود، خونریزی مغزی می‌کند. از کارگران زحمتکش شهرستان لردگان بود با سخاوت پدر بزرگوارش اهدای عضو شد تا فرزندان بیماران نیازمند عضو، شیرینی و لذت سایه پدر را از دست ندهند. آفرین به چنین مناعت طبع و شعور و فرهنگی.
تمامی موارد بالا و ده‌ها مورد دیگر همگی از مصادیق ایثار واقعی افرادی است که حتی پس از مرگ خویش نیز با ایثار اعضایشان اثرگذاری طولانی‌مدت در چرخه حیات انسانیت و جانبخشی به همنوع خود داشته‌اند.
کرونا اهدای عضو را کم کرد
از نظر آمار کلی ایران در آسیا رتبه یک اهدای عضو از موارد مرگ مغزی را دارد و تعداد اهدا به‌ازای هر یک میلیون جمعیت کشور ما در سال گذشته، برای اولین‌بار رتبه 11.9 چیزی نزدیک به 12 رسیده که با اختلاف بسیار زیاد، رتبه یک آسیا از آن کشور عزیزمان ایران است.
مهدی شادنوش رئیس‌مرکز مدیریت پیوند بیماری‌های وزارت بهداشت با اشاره به آخرین وضعیت اهدای عضو در کشور می‌گوید: «در سال ۹۸ کشور به رکورد خوبی در زمینه اهدای عضو دست یافتیم به‌طوری‌که در بهمن آن سال ۱۰۷۸ اهدای عضو در ایران انجام شد، اما در اسفند ۹۸ به دلیل شیوع بیماری کرونا در کشور و تحت تأثیر قرارگرفتن نظام سلامت ریزش ۵۰ درصدی اهدای عضو را در کشور داشتیم و موضوع پیوند عضو دچار مشکلاتی شد.»
رئیس‌مرکز مدیریت پیوند بیماری‌های وزارت بهداشت تأکید می‌کند: «با شیوع بیماری کرونا اهدای عضو از بیماران مرگ مغزی به‌شدت کاهش پیدا کرده است، اما باتوجه‌به اینکه شرایط بیماری کرونا در کشور بهتر شده است و مراکز درمانی عمل‌های جراحی را آغاز کرده‌اند، امیدواریم آمار پیوند عضو بهتر شود.»
وی می‌افزاید: «به طورکلی در سال ۹۸ تعداد ۳۲۲۳ پیوند عضو در کشور انجام شده بود که این آمار در سال گذشته به ۱۹۴۷ پیوند عضو رسید. این تعداد پیوند عضو نشان‌دهنده کاهش حدود ۶۰ درصدی اهدای عضو در سال گذشته است.» شادنوش تأکید دارد: «ما باید اطلاع‌رسانی دقیقی در زمینه مرگ مغزی داشته باشیم، زیرا از نظر علم پزشکی در مرگ مغزی امکان بازگشت بیمار وجود ندارد و شرایط او با فردی که به کما رفته کاملاً متفاوت است. با اهدای عضو افراد مرگ مغزی باقیات صالحات برای فرد فوت‌شده با نجات جان افراد دیگر می‌ماند.»
رئیس مرکز مدیریت پیوند بیماری‌های وزارت بهداشت بیان می‌کند: «در حال حاضر ۲۵ هزار نفر در لیست پیوند عضو هستند و متأسفانه روزانه بین ۷ تا ۱۰ نفر به دلیل نرسیدن عضو پیوندی فوت می‌کنند.»
ارتقای فرهنگ اهدای عضو در جامعه
باتوجه به شرایط موجود جامعه نیاز داریم جهت توسعه فرهنگ اهدای عضو با استفاده از ابزار‌های آموزشی و تبلیغی اقدامات لازم را انجام دهیم. دکتر نجفی‌زاده مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان از پیگیری و تصویب درج نشان «اهدای عضو» بر روی «کارت‌های ملی» خبر داده و می‌گوید: «متأسفانه در ایران حدود ۱۰ درصد بزرگسالان‌مان کارت اهدای عضو دارند. هشت سال است که پیگیری کردیم که نشان تمایل به اهدای عضو بر روی گواهینامه درج شود، اما موفق نشده بودیم. حتی یک‌بار تا کمیسیون اجتماعی دولت رفت و رد شد. ما مجدداً از طریق وزارت بهداشت، وزارت کشور و راهنمایی رانندگی اقدام کردیم؛ دوباره موضوع در کمیسیون اجتماعی مطرح شد که ما را دعوت کردند و دلایل مان را توضیح دادیم. خوشبختانه پذیرفتند و چند روز قبل تصویب شد. حتی به این صورت تصویب شد که نه‌تنها کارت گواهینامه، بلکه در اطلاعات کارت ملی ثبت شود که فرد تمایل به اهدای عضو دارد. قرار است طی روزهای آینده این مصوبه ابلاغ شود و بعد باید برای اجرا آن را پیگیری کنیم.»
وی در ادامه با استناد به آمار موجود متذکر می‌شود: «سالانه از ۳۰۰۰ مورد بالقوه مرگ مغزی مناسب فقط ۱۰۰۰ مورد اهدا می‌شود. درعین‌حال ۵۶ واحد اهدای عضو در کل کشور داریم. دو سال قبل ۱۰۷۸ مورد اهدا داشتیم که سال گذشته حدود ۵۰۰ اهدا بود و نشان می‌دهد که آمار بسیار اُفت داشته است. علت هم فقط این نیست که تمام نیروی انسانی و تجهیزات بیمارستانی برای کرونا به کار گرفته شده و درعین‌حال علت فقط این نیست که مشکل است ثابت کنید که یک اهداکننده کرونا ندارد، بلکه در برخی مناطق به بهانه کرونا آمارمان اُفت کرده است. البته باید توجه کرد که حتی یک ویروس کرونا می‌تواند فرد پیوندی را از بین ببرد. حدود هفت تا ۱۰ برابر، کار تیم‌ها سخت‌تر شده است؛ چراکه باید مطمئن باشند که اهداکننده، ویروس کرونا را در بدنش ندارد.»
وی در پاسخ به این سؤال که چطور به‌سهولت کارت اهدا عضو بگیریم؟ می‌گوید: « مردم از هر طریقی که کارت اهدای عضو دریافت کنند اعم از دانشگاه‌های علوم پزشکی و... کاملاً معتبر است؛ زیرا کارت اهدای عضو جنبه اطلاع‌رسانی به خانواده دارد. ما در انجمن سامانه مرکزی کارت اهدای عضو را به نشانی
ehdacenter.ir راه‌انداختیم. در این سامانه که از تمام کشور قابل‌دسترس است، تمام اطلاعات ثبت می‌شود و مردم می‌توانند از تمام کشور به آن دسترسی داشته باشند. درعین‌حال برای آسان‌تر کردن پروسه، کاری کردیم که مردم می‌توانند کد ملی خود را به شماره ۳۴۳۲ ارسال کنند و در عرض ۳۰ ثانیه لینک کارت اهدای عضو برای افراد ارسال شده و اطلاعاتشان هم در سامانه مرکزی ثبت می‌شود. درعین‌حال از مردم می‌خواهیم که اگر از جاهای دیگر هم کارت گرفتند باز در سامانه مرکزی یا از طریق ارسال کد ملی به شماره ۳۴۳۲ ثبت‌نام کنند تا اطلاعاتشان به‌صورت سراسری ثبت شود.»
راهکارهایی برای فرهنگ‌‌سازی از زبان هموطنان
محمدرضا حدادی یک شهروند تهرانی در مورد شیوه فرهنگ‌‌سازی که در بالا توضیح داده شد، منتقدانه می‌گوید: « درج یا عدم درج تمایل افراد جهت اهدای عضو بر روی کارت ملی یا گواهینامه رانندگی ارتباطی نمی‌تواند با افزایش تعداد افراد ثبت‌نام‌کننده در این طرح داشته باشد. گذشته از این قطعاً تعویض گواهینامه یا کارت ملی افراد بعد از ثبت‌نام افراد در طرح اهدای عضو، به این سادگی‌ها نخواهد بود. در جامعه اسلامی ایرانی راهکار منطقی‌تر فرهنگ‌‌سازی از طریق هماهنگی با نهادهای دینی و مذهبی است.»
لیلا منصور زاده شهروند دیگری می‌گوید:
«بیش از یک سال است که از درخواست صدور کارت ملی من می‌گذرد ولی تا کنون خبری نشده است، خیلی‌ها کارت ملی ندارند که حالا بخواهند روی آن نشان اهدای عضو درج بشود!» گفتنی است که دو سالی می‌شود به دلیل مشکلات تحریمی و نبود مواد اولیه صدور کارت همراه شهروندان با دست‌خالی از مراکز صدور کارت ملی بازگشته‌اند، به‌ویژه در موارد مفقودی کارت ملی. سام محب پور شهروند دیگری می‌گوید: «پیشنهاد می‌کنم برای فرهنگ‌‌سازی اهدای عضو و اهدای خون، دولت یک نگاهی هم به خودش بکند، بد نیست. یک وجه تشویقی هم که شده به کسانی که فرم اهدای عضو پر می‌کنند یا خون اهدا می‌کنند، داده شود تا نتایج شیرینش را در جامعه ببینیم.»
برخی پرسش‌‌های متداول هموطنان
درباره اهدا عضو
- چون مبتلا به بیماری زمینه‌ای هستم، نمی‌توانم اهداکننده عضو یا نسج باشم؟
صلاحیت فرد برای اهدای عضو پیوندی تنها در زمان فوت وی توسط پزشکان متخصص تیم پیوند تشخیص داده می‌شود و به‌جز تعداد محدودی از بیماری‌های عفونی و یا بدخیمی‌ها، ابتلا به سایر بیماری‌ها منعی برای اهدای نمی‌باشد.
- سن من برای اهداکننده بودن بالاست؟
هیچ محدودیت سنی برای اهدای عضو وجود ندارد.
- حتی اگر رضایت به اهدای تنها برخی از اعضای بدن خویش داده باشم، همه اعضا و بافت‌های بدن من برداشت خواهند شد؟
تیم تخصصی برداشت عضو پیوندی، فقط مجاز به برداشت اعضا و نسوجی می‌باشد که اجازه آنها توسط فرد اهداکننده با خانواده وی داده شده باشد.
- شخص گیرنده عضو پیوندی، خصوصیات بد و خوب فرد اهداکننده را کسب می‌کند؟
اگرچه این باور در میان تعدادی از گیرندگان عضو پیوندی وجود دارد، از نظر علمی تاکنون به اثبات نرسیده است؛ بنابراین بهتر است در چنین مواردی نخست در فکر نجات حیات بیمار پیوندی باشیم و بس. می‌دانیم که اعضای پیوندی فاقد «حافظه» هستند؛ بنابراین این دلیل و دلایل دیگری که به هر صورت طرح آن در اینجا نمی‌گنجد، خود می‌توانند باور انتقال خصوصیات فردی از دهنده به گیرنده را تضعیف یا رد نماید.
- پس از مرگ، هزینه‌های مربوط به انتقال و برداشت اعضای پیوندی بر خانواده من تحمیل می‌گردد؟
تأمین کلیه هزینه‌های مربوط به امر اهدای عضو شامل بستری، برداشت و پیوند برعهده وزارت بهداشت و درمان می‌باشد و هیچ هزینه‌ای توسط فرد اهداکننده پرداخت نخواهد شد.
- اگر کارت اهدای عضو داشته باشم، کیفیت مراقبت‌های پزشکی در زمان حوادث تحت تأثیر قرار خواهد گرفت؟
در زمان حادثه، تمام اقداماتی که برای حفظ جان بیمار لازم است، انجام خواهد شد. امکان اهدای عضو فقط زمانی در نظر گرفته خواهد شد که دیگر هیچ اقدام نجات‌بخشی امکان‌پذیر نبوده و مرگ مغزی تأیید شده باشد. همچنین باید متذکر شد که تیم پزشکان مراقبت‌کننده از تیم پیوند عضو کاملاً مجزا می‌باشند.
- اهدای عضو پس از مرگ، باعث تغییر شکل پیکر من خواهد شد؟
فرایند برداشت عضو هیچ تغییری در ظاهر فرد اهداکننده به وجود نخواهد آورد. این فرایند در اتاق عمل و با بیشترین مراقبت و احترام برای فرد اهداکننده توسط تیم جراحی متخصص انجام خواهد گرفت. پس از عمل برداشت، محل جراحی بخیه‌زده شده و از بیرون فقط به صورت یک خط تمیز عمل جراحی دیده خواهد شد.