انقیاد و فرمانبرداری از کسی، نشانه‌هایی دارد که می‌توان از آن نشانه‌ها دانست چه کسی منقاد و مطیع و چه کسی اهل تسلیم نیست؟ وقتی کسی مدعی اسلام است، در حقیقت بر این باور است که در برابر خدا تسلیم و سرسپرده است. به این معنا که خود را به او واگذار کرده و اجازه می‌دهد تا هر تصمیمی را برایش بگیرد و او نیز مطیع و منقاد آن تصمیم بوده و از آن اطاعت می‌کند.
از نظر آموزه‌های قرآن، تسلیم در برابر خدا، همان طوری که نشانه‌هایی دارد، آثاری دارد که توجه به آنها می‌تواند فلسفه و سبک زندگی انسان را دگرگون کند. در نوشتار حاضر به این نشانه‌ها و آثار اشاره خواهیم کرد.
***
اهمیت و ارزش تسلیم در برابر خدا
واژه تسلیم و اسلام از ریشه سلم است. از همین ریشه می‌توان به واژه سلام نیز توجه داشت که یکی از نام‌های خدا سلام است.(حشر، آیه 23) چنانکه یکی از نام‌های بهشت نیز دارالسلام است.(انعام، آیه 27) همچنین از نظر قرآن، سلام برای اهل هدایت است(طه، آیه 47) و کسی که در سه منزل به سلامت باشد، در همه حال به سلامت خواهد بود. (مریم، آیه 33) البته در آموزه‌های دستوری قرآن، سلام به عنوان آغاز ارتباط در معاشرت‌های اجتماعی مطرح شده است.(هود، آیه 69؛ فرقان، آیه 63)
اما واژه تسلیم به معنای سلام کردن(احزاب، آیه 56)، سالم نگه داشتن(انفال، آیه 43)، واگذاری چیزی به دیگری، انقیاد، اطاعت، فرمانبرداری و سرسپردگی آمده است.(نساء، آیه 65؛ احزاب، آیه 22)
اسلام دینی الهی است که انسان را با خدای سلام هماهنگ می‌کند و سلامت را برایش تضمین می‌کند. البته اسلام زمانی این تاثیر را خواهد گذاشت که شخص به عنوان مسلمان سر تعظیم و تسلیم در برابر خدا و آموزه‌های دستوری او فرود آورد؛ زیرا ایمانی موجب امنیت می‌شود که همراه با بهره‌مندی از اسلام به عنوان هدایت تشریعی الهی و تسلیم در مقام عمل و اطاعت باشد.(آل عمران، آیه 102؛ نساء، آیه 125؛ یونس، آیه 84)
تسلیم در برابر خدا به معنای تسلیم در برابر پیامبران و اطاعت از ایشان بدون جداسازی و تفرقه نسبت به آنان است؛ زیرا آنان همان دین الهی و هدایت تشریعی را بیان می‌کنند و مردم را به اطاعت از خدا می‌خوانند تا ایشان به عبودیت حقیقی و آثار و پیامدهای نیک آن در دنیا و آخرت دست یابند.(آل عمران، آیات 19  و 84  و 85؛ بقره، آیه 136)
خدا در قرآن بیان می‌کند همه هستی به شکل تکوینی تسلیم خدا هستند(آل عمران، آیه 83)؛ زیرا منظور از اسلام یعنی همان «أسلم» در آيه شريفه، اسلام تكوينى است كه تمام موجودات در مقام آفرينش نسبت به امر الهى دارند. (الميزان، ج‌3، ص‌336) با این همه این انسان و جن است که به سبب داشتن اراده، حق انتخاب آزاد دارند که اسلام آورده و تسلیم شوند، یا بر خلاف آن عمل کنند که البته هر انتخابی پیامدهایی دارد که شخص می‌بایست در هنگام انتخاب به آن توجه کند و تسلیم در برابر اسلام به معنای سعادت دین و دنیا و مخالفت به معنای شقاوت ابدی و افتادن در دوزخ آتشین و عذاب‌های آن است.(بقره، آیات 208 تا 210 و 256؛ حاقه، آیات 30 تا 32؛
به سبب همین حق انتخاب و پیامدهای اجتناب ناپذیر آن است که پیامبران سفارش می‌کردند که تسلیم خدا شده و به اسلام ایمان آورده و عمل کنند(بقره، آیات 130 و 132؛ مجمع‌البيان، ج‌1‌-‌2، ص‌398‌-‌399) و از خدا نیز بخواهند تا اسلام را برای آنان رقم زند و با اسلام و تسلیم در برابر خدا بمیرند.(بقره، آیات 127 و 128؛ یوسف، آیه 99؛ اعراف، آیه 126)
نشانه‌های تسلیم در برابر خدا
تسلیم به معنای انقیاد و اطاعت امری درونی و باطنی است که با نشانه‌هایی در عمل و خارج همراه است و این گونه انسان می‌فهمد که در برابر خدا تسلیم است یا مدعی تسلیم یا حتی مخالف آن. از جمله مهم‌ترین نشانه‌های تسلیم در برابر خدا می‌توان به موارد زیر‌اشاره کرد:
1. بیان کلامی تسلیم: شخص اگر مدعی اسلام و تسلیم در برابر خداست، نباید از اینکه در برابر خدا تسلیم است، بیمی داشته باشد، بلکه باید آن را اعلان کند. البته در بیان تسلیم خویش حتی جزئیاتی از اموری را بیان کند که خود گواه روشنی در تسلیم در برابر خدا است. در قرآن آمده است: قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ لَا شَرِيكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ؛ بگو : در حقيقت نماز من و ساير عبادات من و زندگى و مرگ من براى خدا پروردگار جهانيان است كه او را شريكى نيست و بر اين كار دستور يافته‏ ام و من نخستين مسلمانم.(انعام، آیات ۱۶۲و ۱۶۳) در این آیه بصراحت به پیامبر دستور داده می‌شود تا تسلیم بودن خویش را علنی کند و به دیگران اعلان نماید. البته اینکه خود را اول مسلمان می‌نامد در حالی که پیامبران و مومنان از آدم (ع) مسلمان بودند، می‌تواند ناظر به عالم ذر باشد که در این صورت مراد اول رتبی است نه اول زمانی؛ چنانکه از روایات به دست می‌آید که حتی فرشتگان از ایشان دین را آموختند:
مفضل گفت: به مولایمان حضرت صادق(ع) عرض کردم: شما قبل از خلقت آسمان‌ها و زمین چه بودید؟ فرمود: ما انواری بودیم که خدا را تسبیح و تقدیس می‌کردیم تا خداوند ملائکه را آفرید و به آنها فرمود: تسبیح کنید! گفتند: خدایا ما نمی‌دانیم! آنگاه خداوند به ما (اهل‌بیت) فرمود: تسبیح کنید! ما تسبیح نمودیم و ملائکه از تسبیح ما (اهل‌بیت) تسبیح نمودند. ما نور آفریده شدیم و شیعیان ما از شعاع این نور خلق شده‌اند و به همین جهت شیعه نام گرفته‌اند.(مسعودی، علي بن حسين، اثبات الوصیة، ص۱۵۳؛  مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۵، ص۲۱، ح۲۴، باب بدء خلقهم.)
2. اقامه نماز: شاید هیچ عمل عبادی در اسلام همچون نماز نباشد که بیانگر تسلیم محض در برابرخدا باشد. (انعام، آیات 71 و 72) بنابراین، کسی که اهل تسلیم در برابر خداست، اهل اقامه نماز است؛ چرا که نماز مرز اسلام و کفر است. بر همین اساس نزد همه پیامبران و در همه شرایع نماز به عنوان نشانه تسلیم مطرح بوده است.
3. ایمان: ایمان از نظر آموزه‌های وحیانی، از مصادیق عمل است؛ زیرا زمانی ایمان شکل می‌گیرد که قول و فعل به هم آمیخته باشد و شخص با اعلان زبانی به شهادتین و عمل رفتاری، به تصدیق امری می‌پردازد که در دل دارد. از همین رو یکی از نشانه‌های تسلیم در برابر خدا، ایمان دانسته شده است.(مائده، آیه 111) ایمان به هر چیزی که خدا بر بشر نازل کرده و اصل نبوت و رسالت و امور دیگر غیبی نیز از مصادیق تسلیم است.(بقره، آیه 136؛ آل عمران، آیه 84)
4. تقوای الهی: هر کسی که در برابر خدا تسلیم است، اهل تقوای الهی نیز می‌باشد؛ زیرا تقوای الهی به معنای هر آن چیزی است که انسان را به خدا نزدیک می‌کند و از خشم و انتقام او در امان نگه می‌دارد. (انعام، آیات 71 و 72)؛ تسليم، حالتى درونى و تمكينى نفسانى است. بنابراین امر به تقوا و اقامه نماز در پى دستور به تسلیم و اسلام مى‌تواند به جلوه‌هاى بیرونی اين حالت درونى و نفسانی‌اشاره داشته باشد.
5. اجتناب از شرک: مقتضای تسلیم در برابر خدا، تبری از غیر خدا و بویژه شرک و انواع و اقسام آن است. بر این اساس، اهل تسلیم هرگز شرک نمی‌ورزند.(بقره، آیه 133؛ انعام، آیات 161 و 163؛ نحل، آیه 120) از جمله مصادیق شرک آن است که شخص به علل و اسباب به شکل مستقل نگاه کند و برای آن تاثیر مستقل یا در عرض خدا قائل شود؛ مانند اینکه بگو که پزشک و دارو مرا درمان کرد.(یوسف، آیه 106؛ روایات تفسیری ذیل آیه)
6. توکل: اهل تسلیم، اهل توکل به خدا نیز هستند؛ زیرا می‌دانند که همه هستی تحت مشیت حکیمانه او اداره و تدبیر می‌شود، بنابراین می‌بایست در هر کاری و امری به خدای یکتا و یگانه توکل و اعتماد کنند. (آل عمران، آیه 102)
7. تسلیم در برابر پیامبر(ص): کسی که اهل تسلیم در برابر خداست، در برابر پیامبر(ص) و احکام و حکومت او نیز تسلیم است؛ زیرا این امر یکی از نشانه‌های اهل تسلیم از نظر قرآن است و اطاعت از خدا و تسلیم در برابر او در اطاعت و تسلیم در برابر پیامبر(ص) معنا و مفهوم عینی می‌یابد.(نساء، آیات 65 و 66)
8. رضایت به قضا و قدر الهی: اینکه خدا به پیامبرش دستور می‌دهد تا بگوید که حیات و ممات من دست اوست(انعام، آیات 162 و 163) به این معناست که اهل تسلیم و اسلام در برابر قضا و قدر الهی تسلیم بوده و بدان رضایت می‌دهند. جابربن عبدالله انصاری، که از اصحاب رسول اللّه (صلی الله علیه وآله) بوده و توفیق ادراک چند امام معصوم را داشته است، در محضر امام محمدباقر(ع) نشسته بود. حضرت از او پرسیدند: «کیف اصبحت یا جابر؟» عرض می‌کند: أصبحت والموت أحب الي من الحياة والفقر أحب الي من الغني و المرض أحب الي من الصحة؛ ‌ای پسر رسول الله، من به جایی رسیدم که دیگر مرض را بیشتر از صحت دوست دارم؛ فقر را بیشتر از غنا دوست دارم. حضرت به جابر فرمودند: «ان قدرت لي الحياة فهي أحب الي و حين يقدر الموت فالموت احب الي و ان قدر لي الفقر فالفقر احب الي و ان قدر لي الغني فهو احب الي و ان قدر لي المرض فو أحب الي و ان قدرت الصحة فهي أحب الي؛ ولی ما اهل بیت این طور نیستیم؛ ما هر چه را که خدا دوست دارد، آن را دوست داریم؛ اگر به ما فقر بدهد، فقر را دوست داریم و اگر هم غنا بدهد، آن را دوست می‌داریم.»(خواجه نصير الدين طوسي، اخلاق محتشمي، باب 11، ص 112، ح 23) به قول باباطاهر:
یکی درد و یکی درمان پسندد
یکی وصل و یکی هجران پسندد
من از درمان و درد و وصل و هجران
پسندم آنچه را جانان پسندد
اهل تسلیم این گونه در برابر حوادث روزگار تسلیم محض است؛ بنابراین یکی از مصادیق تسلیم در برابر خداوند، همان رضایت در برابر قضا و قدر الهی است. حضرت اباعبدا..‌.الحسین(ع) با آن همه ناراحتی و حوادث تلخ، وقتی زبان به سخن می‌گشاید، در مقام رضا و تسلیم به قضا و قدر الهی عرضه می‌دارد: «الهی، رضاً بقضائک و تسلیماً لامرک لامعبود سواک یا غیاث المستغیثین؛ الهی به قضای تو راضی و در برابر فرمانت تسلیم هستم، جز تو مرا معبوی نیست، ‌ای فریاد رس فریادرسان!»(مقتل مقرم، ص 357)
آثار تسلیم در برابر خدا
هر چند که در بحث اهمیت و ارزش تسلیم در برابر خدا به گوشه‌ای از آثار آن پرداخته شده است؛ اما در اینجا برای بهتر روشن شدن ارزش و اهمیت تسلیم در برابر خدا، دیگر آثار تسلیم بیان می‌شود تا گرایش انسان به تسلیم ارادی و آزاد در قالب اطاعت مطیعانه معلوم شود. برخی از مهم‌ترین آثار تسلیم در برابر خدا عبارتند از:
1. آرامش و امنیت: کسی که در برابر خدا فرمانبردار و تسلیم است، به آرامش مطلقی دست می‌یابد که نه از گذشته اندوهگین می‌شود و نه نسبت به آینده در بیم و هراس است.(بقره، آیه 112) شکی نیست که کسب چنین آرامشی یکی از دو عنصر و مولفه سعادت است که آسایش عنصر دوم آن را تشکیل می‌دهد.
2. اجر و پاداش خاص الهی: اهل تسلیم از اجر و پاداش خاص الهی در دنیا و آخرت بهره‌مند می‌شوند. این پاداش افزون بر رحمت رحمانی است که بر همگان جاری و ساری است، بلکه از مصادیق رحمت رحیمی و خاص است که تنها اهل تسلیم از آن برخوردار می‌شوند، از همین رو خدا به صراحت از «اجر» برای این افراد سخن به میان می‌آورد تا نشان دهد که این پاداش برای اهل تسلیم، پاداشی خاص است.(بقره، آیه 112) البته خدا در آیات دیگر از اجر عظیم برای اهل تسلیم نیز سخن به میان آورده است.(نساء، آیات 66 و 67؛ احزاب، آیه 35)
3. رسیدن به مقام صالحان: کسی که اهل تسلیم است، امید است که به مقام صالحان دست یابد (بقره، آیات 130 و 131؛ یوسف، آیه 101) و از آثار و برکات آن بهره‌مند شود که از جمله آنها وراثت در زمین(انبیاء، آیه 105) و بهشت الهی در آخرت است.
4. بشارت الهی: خدا در قرآن به اهل تسلیم و اسلام بشارت داده تا از نعمت‌های خاص الهی در دنیا و به‌ویژه آخرت بهره‌مند شوند. (نحل، آیات 89 و 102) از نظر علامه طباطبایی، «مسلمين» كسانى‌اند كه تسليم حكم خداوندند و اعتراض و چون و چرايى ندارند. (الميزان، ج‌12، ص‌347)
5. بهره‌مند از حسنات الهی: اهل تسلیم از حسنات خاص الهی در دنیا و آخرت بهره‌مند می‌شوند که دیگران از آن بی‌بهره‌اند.(نحل، آیات 102 و 122)
6. مغفرت: مغفرت الهی که به معنای پوشش و بخشش است برای کسانی از جمله اهل اسلام و تسلیم ثابت است و خدا در قرآن به این اثر تسلیم ‌اشاره دارد. (احزاب، آیه 35) بویژه که آنان همه‌جانبه در برابر خدا و احکامش تسلیم هستند(نساء، آیات 66 و 67)؛ چون مقصود از موصول «ما يوعظون» اوامر الهى است. (مجمع‌البيان، ج‌3‌-‌4، ص‌109)
7. هدایت خاص پاداشی: همه موجودات از جمله انسان از هدایت عام تکوینی و فطری بهره‌مند هستند(طه، آیه 509) اما از نظر قرآن، اهل تسلیم از هدایت خاص پاداشی بهره‌مند می‌شوند و خدا در قالب الهام آنان را به راه راست هدایت و رهنمون می‌سازد.(نحل، آیات 120 و 121؛ بقره، آیه 136  و 137؛ آل عمران، آیه 20؛ نساء، آیات 66 و 68)
8. تثبیت ایمان با هدایت خاص قرآنی: اهل تسلیم همچنین با هدایت خاص از جمله هدایت قرآنی به تثبیت می‌رسند و ثبات وجودی در راه حق می‌یابند.(نحل، آیه 102)
9. توفیق الهی: اهل تسلیم و اسلام به سبب همین فرمانبرداری محض و سرسپردگی به خدا، به توفیق الهی از آزمون‌ها و ابتلائات الهی سر بلند بیرون می‌آیند و از مواهب و پاداش‌های خاص بهره‌مند می‌شوند.(صافات، آیات 101 تا 106)
10. بهره‌مندی از خیر: از نظر قرآن تسلیم در برابر خدا و پیامبر(ص) به معنای بهره‌مندی از خیر است که مصداق اتم و اکمل آن بهشت و رضایت الهی است.(نساء، آیه 66؛ اعلی، آیه 17)