پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی چگونه می‌توان افکار و عقاید صحیح را از افکار و عقاید ناصحیح مورد شناسایی قرار داد و پیرایه‌های فکری و اعتقادی را پالایش نمود؟
پاسخ:
در سه بخش قبلی پاسخ به این سوال به بحث لزوم شناخت انواع آفات فکری و اهم موانع پالایش عقیده در آموزه‌های وحیانی شامل: 1- ظن و گمان 2- تمایلات نفسانی 3- تعصب 4- تقلید کورکورانه 5- استبداد رای پرداختیم اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی‌می‌گیریم:
6- لجاجت
یکی دیگر از موانع پالایش عقیده لجاجت است و در پژوهش‌ها و مسائل نظری یکی از بیماری‌ها و لغزشگاه‌های بزرگ افکار و عقاید به شمار می‌رود. چرا که اندیشه و فکر را از پویایی و تکاپو باز می‌دارد و مانع رسیدن به رای درست می‌شود، بدون اینکه شخص لجوج احساس انحراف و بیماری کند.
لجاجت در لغت به معنای پافشاری در انجام کاری که مخالف میل طرف مقابل باشد و در اصطلاح به اصرار ورزیدن در کاری همراه با عناد که از انجام آن نهی شده گفته می‌شود.
امام علی(ع) در سخنی زیبا از این بیماری و لغزشگاه پنهان چنین تعبیر می‌فرماید:
«اللجاجهًْ تسل الرای» لجاجت رای صحیح را می‌دزدد. (نهج‌البلاغه - حکمت 179)
یعنی همان‌گونه که دزد پنهانی به خانه‌ای وارد می‌شود و هرچه را می‌خواهد، بدون آنکه صاحب خانه بفهمد می‌دزدد، لجاجت‌ها نیز مخفیانه به ذهن آدمی دستبرد می‌زنند و بر اندیشه او مسلط می‌گردند و او را از حقیقت بازمی‌دارند، بدون آنکه صاحب فکر احساس کند و بدین طریق، رای درست و استوار را از او می‌دزدند. همچنین در سخن امام علی(ع) آمده است که صاحبان تعصب و لجاجت نمی‌توانند از اصحاب رای(صاحب‌نظران) باشند، آنجا که می‌فرماید: «اللجوج لا رای ‌له» لجوج‌ رایی(درست) ندارد(غررالحکم، ح 887) و اگر شخصی لجوج در مسئله یا مسائلی نظری درست ارائه کند لجاجتش موجب می‌شود که موقعیت و وثاقتش برهم بخورد آنچنان که امام علی(ع) می‌فرماید: «اللجاج یفسد الرای» لجاجت رای را تباه می‌کند. (همان، ح 1078) و بالاخره پایان لجاجت را پیامبر گرامی اسلام(ص) این‌گونه توصیف می‌فرمایند: «ایاک و اللجاجه فان اولها جهل و آخرها ندامه» از لجاجت بپرهیزید که آغازش نادانی و پایانش پشیمانی است. (بحارالانوار، ج 77، ص 67)
لجاجت در قرآن
در قرآن کریم برای لجاجت آثار سوء و عواقب خطرناکی ذکر شده که به برخی از اهم آنها اشاره می‌کنیم:
1- محرومیت از درک حقایق آیات الهی (انعام- 99)
2- انکار آیات الهی (بقره- 26/ نحل- 22)
3- غرق شدن در گناهان (بقره- 206)
4- در سختی و رنج قرار گرفتن همراه با مجازات‌های سنگین (تفسیر نمونه، ج 2، ص 75)
5- تشدید خلافکاری‌ها با غرور و نخوت (بقره- 206- همان)
علل لجاجت
بی‌تردید آشنایی با علل لجاجت به عنوان بیماری افکار و عقاید می‌تواند مسیر درمان و پالایش آن را هموار کند. به طور کلی علل لجاجت گاهی ریشه در فرد لجوج دارد و گاهی ریشه در فرد مقابل و گاهی در هر دو. اما این علل می‌تواند یک یا چند مورد از عوامل زیر باشد: 1- افکار معیوب و سوءبرداشت‌ها 2- جلب توجه 3- سرزنش‌های متعدد و پی‌درپی 4- خودخواهی و برتری‌جویی و خودنمایی 5- جدال غیراحسن و منفی 6- عدم استفاده از شیوه‌های صحیح نقد در برخورد با او 7- توقع و انتظار بیش از حد 8- اکتساب و یادگیری (مستقیم یا غیرمستقیم)
راهکار پالایش لجاجت
به طور کلی اهم محورهای کلی پالایش و درمان لجاجت را در موارد زیر می‌توان برشمرد: 1- درمان گام به گام 2- پرهیز از سرزنش‌های مکرر و پی‌درپی 3- خنثی کردن محرک‌ها و مشوق‌ها 4- بیان وتقویت صفات مثبت 5- واسطه مورد قبول 6- تصحیح افکار معیوب 7- بار هیجانی کلمات 8- تفاوت‌های فردی افراد 9- روشنگری 10- ترک مجادله و بگو‌مگو 11- محکوم نکردن 12- ...