رضا الماسی
استثنایی‌ترین لحظات عمر سالانه انسان از نظر بعد زمانی، برای بهره‌برداری معنوی و نزدیک شدن به حقایق وجودی‌اش، روزها و شب‌های ماه مبارک رمضان است. ماهی که خیرات برخی شب‌های آن بیشتر و برتر از هزار ماه است. از سال گذشته که کرونا مهمان ناخوانده همه انسان‌ها شده، بخش زیادی از زندگی‌های عادی را تحت‌الشعاع قرار‌داده است. ماه مبارک رمضان نیز از این مسئله مستثناء نیست و لازم است به طور ویژه مورد توجه قرار گیرد تا این لحظات پربرکت مفت و مجانی از دست‌مان نرود.
«هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیَافَهًِْ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَهًِْ اللَّهِ أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُکُمْ فِیهِ عِبَادَهًْ وَ عَمَلُکُمْ فِیهِ مَقْبُولٌ وَ دُعَاؤُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَهًْ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَهًِْ کِتَابِهِ.»
این عبارت، بخشی از خطبه رسول گرامی اسلام(ص) در آخرین جمعه ماه شعبان است که اشاره به برخی فضائل ماه مبارک رمضان دارد. «ماهی که در آن شما را به مهمانی خدا دعوت کرده‌اند و شما در آن از اهل کرامت خدا شده‌اید. نفس‌های شما در آن ثواب تسبیح و ذکر خدا دارد و خواب شما ثواب عبادت. اعمال شما در آن پذیرفته است و دعا‌های شما مستجاب، پس، از پروردگار خویش با نیت‌های راستین و دل‌های پاک، بخواهید که توفیق روزه این ماه و تلاوت قرآن در آن را به شما عنایت فرماید.»
فواید روزه گرفتن از منظر ادیان
و دانشمندان غربی
دکتر «کارل» در کتاب «انسان، موجود ناشناخته» می‌نویسد: «با روزه‌داری، قند خون در کبد می‌ریزد و چربی‌هایی که در زیر پوست ذخیره شده‌اند و پروتئین‌های عضلات و غدد و سلول‌های کبدی آزاد می‌شوند و به مصرف تغذیه می‌رسند.»
او همچنین می‌گوید: «لزوم روزه‌داری در تمام ادیان تأکید شده است. در روزه، ابتدا گرسنگی و گاهی نوعی تحریک عصبی و بعد ضعفی احساس می‌شود، ولی در عین حال، کیفیات پوشیده‌ای که اهمیت زیادی دارند، به فعالیت می‌افتند و بالاخره تمام اعضا، مواد خاص خود را برای نگهداری و تعادل محیط داخلی و قلب، قربانی می‌کنند و به این ترتیب روزه تمام بافت‌های بدنی را می‌شوید (خانه تکانی می‌کند) و آنها را تازه می‌کند.»
 دکتر «ژان فرموزان» روش معالجه با روزه را، به شست و شوی اعضای بدن تعبیر می‌کند، که در آغاز روزه‌داری، زبان باردار است، عرق بدن زیاد است، دهان بدبو است و گاه آب از بینی راه می‌افتد، که همه اینها علامت شروع شست و شوی کامل بدن است. پس از سه چهار روز بو برطرف می‌شود، اسید اوریک ادرار کاهش می‌یابد و شخص احساس سبکی و خوشی خارق العاده‌ای می‌کند. در این حال اعضا هم استراحتی کافی دارند.
دکتر «تومانیاس» درباره فواید بهداشتی روزه داری می‌نویسد: «فایده بزرگ کم خوردن و پرهیز نمودن از غذاها در مدت کوتاه، آن است که چون معده و طول مدت یازده ماه مرتب پر از غذا بوده، در مدت یک ماه روزه داری مواد غذایی خود را دفع می‌کند و همین طور کبد که برای هضم غذا مجبور است دائماً صفرای خود را مصرف کند، در مدت سی روز ترشحات صفراوی را صرف حل کردن باقیمانده غذای جمع شده خواهد کرد.»
دکتر «گوئل پا» فرانسوی می‌گوید: «چهار پنجم بیماری‌ها از تخمیر غذا در روده‌ها ناشی می‌شود که همه با روزه اصلاح می‌گردد.»
دکتر «آلکسی سوفورین» می‌نویسد: «جسم به هنگام روزه به جای غذا از مواد باقیمانده در بدن استفاده کرده و آنها را مصرف می‌کند و بدین وسیله مواد کثیف و عفونی‌ای که در جسم است و ریشه و خمیره بیماری‌ها از آنهاست، از بین می‌رود، روزه سبب بهبودی همه بیماری‌هاست. بنابراین، شایسته است که جسم خود را به وسیله روزه، نظیف و پاکیزه کنید.»
هرچند در نیت روزه هیچ کدام از این فواید مادی نباید مورد توجه باشد و روزه‌دار خالصاً لوجه الله باید نیت روزه‌داری نماید. اما بحث اینجاست که روزه دار وقتی به فرمان خداوند عمل می‌کند چنین فوایدی را هم درپی دارد که حتی دانشمندان غربی با نگاهی برون دینی به آن اذعان می‌کنند.
قرآن نازل و قرآن صاعد
طبق روایات متعدد علاوه ‌بر ویژگی نزول قرآن کریم در ماه مبارک رمضان که از آن به ماه قرآن نازل تعبیر می‌شود، آن را قرآن صاعد نیز نامیده‌اند.
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حسین مظفری، استاد حوزه و دانشگاه در این باره به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «از برخی بزرگان نقل شده است که اگر خواستید با خدا سخن بگویید دعا کنید و اگر خواستید خداوند با شما سخن بگوید و سخن خدا را بشنوید قرآن بخوانید. ماه رمضان بهار عبادت، تلاوت قرآن و مناجات با خداوند است و لذا باید تلاش کنیم که حتماً بیش از ماه‌های دیگر، آن قرآن نازل و این قرآن صاعد را بخوانیم و با آنها مأنوس شویم.»
حجت‌الاسلام والمسلمین مظفری می‌افزاید: «به لطف خدا گنجینه بسیار ارزشمندی از دعاها از معصومین علیهم‌السلام به دست ما رسیده که چگونگی سخن گفتن با خداوند را به ما یاد داده است. اگر این دعاها نبود، ما حقیقتاً نمی‌دانستیم که چگونه باید با خداوند سخن بگوییم و او را بخوانیم و به هنگام دعا تنها به درخواست چند حاجت عادی و کوچک دنیوی و احیاناً اخروی، بسنده می‌کردیم. ائمه علیهم‌السلام در این دعاها به ما آموخته‌اند که با خدای خود چگونه سخن بگوییم و اگر درخواستی هم از درگاه باعظمتش داریم، چه چیزهایی را در اولویت خواسته‌های خود قرار دهیم. دعاهایی که در تعقیبات نمازها وارد شده چقدر پرمضمون است و چقدر انسانیت و عواطف انسانی را در ما تقویت می‌کند.»
دعاهای روزهای ماه رمضان، بسته کاملی از موجبات سعادت دنیوی و اخروی را به انسان یادآوری می‌کند. دعای شریف افتتاح که قرائت آن در شب‌های ماه مبارک وارد شده است، چگونگی حمد و ثنای الهی را به ما می‌آموزد. و دعای ابوحمزه ثمالی و دعاهای دیگر که برای سحرهای این ماه پربرکت است، روح انسان را تا بالاترین درجات معنوی می‌تواند اوج دهد و به پرواز دربیاورد.
حجت‌الاسلام والمسلمین مظفری، عضو هیئت علمی و گروه عرفان موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) این نکته را یادآور می‌شود: «البته باید توجه داشته باشیم که کیفیت کار را فدای کمیت نکنیم. چه در تلاوت قرآن و چه در دعا و مناجات با خداوند، باید به این نکته مهم توجه کنیم. مهم این است که روح و دل ما حقیقتاً از این تلاوت یا مناجات بهره‌مند شود. اگر این شرط محفوظ باشد، هرچه بیشتر بهتر. ولی اگر ملاک را کمیت قرار‌ دادیم، آن موقع ممکن است طوطی‌وار بخوانیم و برویم، ولی بهره لازم را نبریم. باید سعی کنیم تلاوت قرآنمان با تدبر و دعا خواندنمان همراه با حال معنوی باشد تا ان‌شاء‌الله بهره کافی را ببریم.»
بایدها و نبایدهای بندگی
در این ایام که شیوع ویروس کرونا باعث شده بسیاری از اجتماعات مذهبی کاهش پیدا کند، نباید از رسیدگی به سلامت معنوی خود و دیگران غفلت کرد و در همین شرایط هم اقداماتی را می‌توان برای بازگشت فضای معنوی به جامعه در قالب‌های مختلف فردی، خانوادگی و اجتماعی دنبال کرد.
رضا محمدی، از طلاب حوزه علمیه تهران در این باره به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «حقیقت این است که خداوند، انسان را دوبعدی آفریده است و هیچکدام از دو بعد نباید فدای دیگری شود.»
او می‌افزاید: «درست است که حفظ سلامت جسم و رسیدگی به آن علاوه‌بر ضرورت عقلی، یک ضرورت شرعی نیز هست اما اگر به این بهانه بخواهیم از رسیدگی به امراض روحی‌مان غفلت کنیم و در سطوح اجتماعی کاری به این مهم نداشته باشیم، به خودمان جفا کرده‌ایم.»
محمدی تاکید می‌کند: «بنابراین لازم است همان‌طور که در طول یک سال گذشته مردم متدین ما به خوبی با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی تلاش کردند که روحیه انقلابی و معنوی خود را حفظ نمایند، در ادامه نیز این روند ادامه پیدا کند.»
حجت‌الاسلام و المسلمین مظفری نیز در پاسخ به این سؤال که با چه اقداماتی می‌توان فضای معنوی جامعه را زنده نگه داشت، تصریح می‌کند: «ابتدا باید توجه داشته باشیم مهم‌تر از این سؤال که برای پیشرفت معنوی چه باید بکنیم، این پرسش است که برای پیشرفت معنوی، چه کاری نباید بکنیم! خیلی مواقع پیش می‌آید که انسان کارهای خیر بسیاری انجام می‌دهد، اما با یک گناه یا بدخلقی و... همه آنها را بر باد می‌دهد. لذا امیر مؤمنان علیه‌السلام می‌فرماید؛ «اجتناب السیئات اولی من اکتساب الحسنات»؛ پرهیز کردن از گناهان، سزاوارتر از کسب حسنات است. به همین جهت، وقتی در آخرین جمعه ماه شعبان، امیر مومنان علیه‌السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می‌پرسد که افضل اعمال در این ماه چیست، حضرت می‌فرماید: «الورع عن محارم الله». این نکته اول است که بیشترین دقت و همت ما باید صرف پرهیز از اموری شود که مانع پیشرفت معنوی ما محسوب می‌شوند. پرهیز از گناهان و همچنین پرهیز از بداخلاقی با بندگان خدا؛ چه همسر و فرزندان و چه دیگران.»
او در پایان تاکید می‌کند: «اگر این شرط مهم حاصل شد، آنگاه اگر انسان کار خیری هم انجام دهد، هرچند ‌اندک، این کار خیر می‌تواند اثر لازم را بر دل و روح انسان بگذارد، و این کار‌ اندک، از کار خیر و عبادت زیادی که با گناه و معصیت و بداخلاقی همراه باشد، مسلماً برای انسان سودمندتر است.
در کنار عبادات فردی، یکی از با فضیلت‌ترین کارها خدمت به بندگان خداوند و به ویژه نیازمندان و درماندگان است که در ماه رمضان، این کار، فضیلت دوچندانی پیدا می‌کند و بحمدالله در جامعه اسلامی ما، مؤمنین کم و بیش به این مسئله توجه دارند و میزان کمک‌های مؤمنانه، در این ماه افزایش قابل توجهی پیدا می‌کند. در برخی روایات داریم که حتی اگر به‌اندازه لیوان آبی یا نصف خرمایی هم می‌توانید در این ماه برای تهیه افطاری روزه‌داران مشارکت کنید و خدا می‌داند این کارها چقدر در آبادانی دنیا و آخرت انسان
مؤثر است.»