ترک‌های خشکسالی در سرزمین آب (گزارش از دور و نزدیک)
گزارش از: شهین صادقی
خشکسالی سال‌هاست که چتر خود را از شمال تا جنوب هزمرگان گسترانده و مانند میهمان ناخوانده‌ای که قصد رفتن ندارد، انگار بخشی از تاریخ این استان شده است که جدا از همه سختی‌هایی که بر مردم این سرزمین تحمیل کرده، تأثیر غیرقابل انکاری نیز بر بخش‌های مختلف، خصوصاً کشاورزی گذاشته است به‌طوری که هزاران هکتار از نخلستان‌ها و باغ‌های هرمزگان را با مشکل جدی روبه‌رو کرده است.
دهقانی یکی از کشاورزان بخش «سیاهوا» از توابع احمدی شهرستان حاجی‌آباد با اشاره به خسارات وارده به بخش کشاورزی در این منطقه، خصوصاً لطمات وارده به باغ‌های نارنگی این منطقه می‌گوید: نارنگی سیاهو یکی از مرغوب‌ترین انواع نارنگی در کشور است که به لحاظ صادرات در بین میوه و تره‌بار از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. متأسفانه خشکسالی‌های چند سال اخیر سبب از بین رفتن بسیاری از باغات و خشک شدن درختان شده است. وی ادامه می‌دهد: باتوجه به اینکه تعداد زیادی از کشاورزان از تسهیلات بانکی استفاده کرده‌اند اکنون بدهکار بانک هستند زیرا خشکسالی سبب کاهش چشم‌گیر محصولات کشاورزی شده است.
کارشناسان مرتع و جنگل اداره کل منابع طبیعی هرمزگان نیز می‌گویند: خشکسالی یک دهه گذشته خسارت‌های جبران‌ناپذیری به این عرصه‌ها وارد کرده است.
به گفته آنان خشک شدن مراتع موجب هجوم دام‌هایی همچون شتر و بز به درختان جنگلی شده که در صورت ادامه روند با نابودی برخی از گونه‌های درختان جنگلی مواجه خواهیم شد.
مدیرکل منابع طبیعی هرمزگان نیز اثرات خشکسالی بر منابع طبیعی استان را کاهش پوشش گیاهی و بیابانی شدن اراضی، کاهش وزن و تولیدات دامی، تلفات دام‌ها و شیوع بیماری‌های مختلف، کاهش باروری آنها، افزایش خسارات آفات و بیماری‌های نباتی و ایجاد مشکلات اقتصادی، اجتماعی در نتیجه توقف برنامه‌های توسعه کشاورزی دام اعلام کرد.
محسن یکتاپور می‌گوید: خسارات وارده خشکسالی به بخش آبخیزداری اغلب به صورت افزایش سیل، کاهش نفوذ‌پذیری خاک، تشدید فرسایش آبی با اولین بارش پس از خشکسالی، از دست رفتن خاک حاصل‌خیز، افزایش رسوبگذاری در مخازن سدها و بندها، انهارسنتی و آب انبارها، کاهش منابع آب سطحی و زیرسطحی است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان نیز اظهار می‌دارد: متوسط سرانه تولید آب در کشورهای پر آب جهان 200 لیتر در شبانه‌روز است درحالی که این رقم در ایران 250 لیتر و در هرمزگان 50 درصد بالاتر است.
حسن خادمی می‌افزاید: اکنون متوسط سرانه تولید آب در شهرهای استان به ازاء هر نفر در شبانه روز 300 لیتر است که در شهرهای؛ رودان، هشتبندی، کوشکنار بالاتر از 400 لیتر و در شهرهای گوهران، سردشت، فین، قلعه قاضی و تخت، چارک و روئیدر نیز زیر 200 لیتر است.
وی با اشاره به اینکه؛ در وضعیت فعلی 55درصد آب تولیدی استان از چاه‌ها، 32درصد سد استقلال، 10 درصد از آب شیرین‌کن‌ها و 3 درصد نیز از خط محرم تأمین می‌شود، تصریح می‌کند: از 168 حلقه چاه آب آشامیدنی شهرهای استان 24 حلقه به کلی خشک و 54 حلقه کم آب یا آب آنها شور شده است و فقط 90 حلقه چاه در وضعیت قابل قبولی هستند و اکنون 12 شهر استان با کمبود آب مواجه‌اند.
مدیرعامل آب منطقه‌ای هرمزگان نیز با اشاره به کاهش میزان روان‌آب‌ها در استان می‌گوید: تعداد 15هزار حلقه چاه مجاز و 6 هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان داریم که باتوجه به اضافه برداشت، افت آب‌های زیرزمینی از 7 تا 32متر کاملاً مشهود است.
محمدباقر حیدری اظهار می‌دارد: از 43 دشت موجود در استان، 38 دشت وضعیت بحرانی دارد و 5 دشت دیگر هم فاقد ظرفیت موجود است که اگر به همین وضعیت پیش برود آنها نیز ممنوع می‌شود.
وی با بیان اینکه برداشت‌های بی‌رویه باعث می‌شود که درسال، 210 میلیون کسری مخزن داشته باشیم اضافه می‌کند: درحال حاضر بالغ بر دو میلیارد مترمکعب حجم منفی داریم و سالانه 210 میلیون مترمکعب نیز به این حجم اضافه می‌شود که باعث نشست زمین در قسمت‌های مختلف دشت‌ها شده است که در حاشیه جاده‌ها باعث ترک‌خوردن آنها و از بین رفتن سازه‌های بین‌راهی می‌شود.
محمدباقر حیدری در ادامه به تشریح وضعیت منابع آب‌های سطحی پرداخته و می‌گوید: مقدار حجم ذخیره سد جگین 295 میلیون مترمکعب است که حجم زیادی است و مشکل آب در آنجا نیست منتها مصرف زیادی ندارد. سد استقلال که 32 درصد از منابع آبی را تامین می‌کند 90 میلیون مترمکعب آب ذخیره دارد که با توجه به 42 میلیون حجم مرده و تبخیر 12 میلیون فقط 35 میلیون مترمکعب قابل استفاده است و سد شمیل و نیان نیز 73 میلیون‌متر مکعب آب ذخیره دارد.
آبرسانی به 300 روستا
با تانکر
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی هرمزگان می‌گوید: از مجموع یک هزار و 700 روستا در هرمزگان 300 روستا به دلیل کم‌آبی با تانکر آبرسانی می‌شود و 300 روستا نیز به علت افت شدید آب، به صورت جیره بندی تامین آب می‌شوند. عبدالحمید حمزه‌پور می‌افزاید: «خشکسالی 15 ساله در هرمزگان موجب خشک شدن 365 حلقه چاه آب آشامیدنی، 18 دهنه چشمه و قنات، یکصد حلقه چاه و کاهش آب 135 حلقه چاه بین 30 تا 70 درصد شده است.
به گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب هرمزگان با وجود بحران خشکسالی در استانی مانند هرمزگان که به دریا دسترسی آسان دارد، تنها 14 پروژه شیرین‌سازی آب دریا با حجم 500 هزار متر مکعب درروز در حال بهره‌برداری است.
حسین خادمی میزان اعتبار مورد نیاز برای تعمیر و بازسازی 300 کیلومتر شبکه فرسوده آبرسانی بندرعباس را 250 میلیارد ریال اعلام می‌کند.
وی همچنین بر استفاده از پساب به جای آب آشامیدنی از پساب به جای آب آشامیدنی برای آبیاری فضای سبز شهری تاکید می‌کندو اظهار می‌دارد: در این راستا آب منطقه‌ای استان و شهرداری بندرعباس باید زیرساخت‌های لازم برای استفاده از پساب تصفیه شده را جهت آبیاری فضای سبز شهری فراهم آورند. این در حالی است که مدیرعامل آب منطقه‌ای استان از غیراستاندارد بودن پساب جهت آبیاری فضای سبز خبر می‌دهد و می‌گوید: مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز و عدم تخصیص سوخت به این چاه‌ها می‌تواند در جهت جلوگیری از برداشت بی‌رویه مثمر ثمر باشد.
وی با بیان اینکه در حال حاضر بیشتر منابع آبی استان برای مصارف کشاورزی استفاده می‌شود اظهار می‌دارد: استفاده از سیستم‌های آبیاری مدرن و قطره‌ای سبب کاهش میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی خواهد شد.