اسراف در آب وضو
خدا در قرآن از هر گونه «سرف» و «اسراف» بر حذر می‌دارد و می‌فرماید: و اسراف نکنید! زیرا خدا مسرفان را دوست ندارد.(اعراف، آیه 31؛ انعام، آیه 141)
این «عدم محبت» نسبت به «مسرفان» تا جایی است که خدا بر آنان خشم می‌گیرد و در همین دنیا آنان را به هلاکت می‌افکند: وَأَهْلَکْنَا الْمُسْرِفِینَ (انبیاء، آیه 9) و در نهایت مسرفان را به دوزخ می‌برد: وَ أَنَّ الْمُسْرِفِینَ هُمْ أَصْحَابُ النَّارِ؛ به‌راستی که مسرفان همانا از یاران و اصحاب آتش دوزخ هستند.(غافر، آیه 43)
پس وقتی از محبت خدا سخن به میان می‌آید، به معنای بهره‌مندی از فضل و رحمت الهی در دنیا و به‌ویژه بهشت است؛ چنانکه معنا و مفهوم حقیقی و باطنی «عدم محبت» خدا نسبت به کسی یا عنوانی به معنای «خشم» الهی در دنیا و هلاکت آنان و عدم بهره‌مندی از رحمت الهی و در نهایت ورود به دوزخ و جهنم است.
انسان باید در زندگی نه تنها اهل اسراف نباشد، بلکه باید از مسرفان دوری و از تبعیت از آنان پرهیز کند. پس اگر مسرفان دستوری را صادر کردند که شخص می‌داند از مصادیق اسراف است، حق ندارد از آن شخص در امر اسرافی اطاعت کند. خدا می‌فرماید: وَلَا تُطِیعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِینَ؛ و از کار و فرمان مسرفان اطاعت نکنید.(شعراء، آیه 151) از نظر قرآن، فرعون به‌خاطر اسراف جزو «عالین»(متکبران و خودبزرگ‌بینان) بود.(دخان، آیه 31)
در روایات مصادیق بسیاری برای اسراف بیان شده است که یکی از مهم‌ترین آنها که امروز مردم بدان گرفتار هستند، اسراف در آب و هدر دادن آن است.
برخی از مومنان در وضو گرفتن اسراف در آب می‌کنند، اینها باید بدانند که این عمل عبادت را با مشکل مواجه می‌کند و مومن را به عنوان «مسرف» در محل «لایحب» قرار می‌دهد که کیفر آن بیان شده است. بر اساس روایات و مضامین آن می‌توان گفت که «آب را هدر نده حتی اگر بر سر نهری باشی.»
در روایت است: مَرَّ النّبی - صلی الله علیه و آله - بِسَعد و هو یتوَضّأ، فقال: ما هذا السَّرَفُ یا سعد؟ قال: أفی الوضوء سَرَف؟ قال - صلی الله علیه و آله - نَعَم و أن کنتَ عَلی عینٍ جارٍ؛ رسول اکرم از کنار سعد در حالی که وضو می‌گرفت، گذشت و فرمود: ای سعد! این چه اسرافی است؟ عرض کرد: آیا در وضو گرفتن هم اسراف وجود دارد؟ حضرت فرمود: آری، هرچند کنار چشمه‌ای جاری باشی.(تفسیر الصافی، فیض کاشانی ج، 3، ص 187؛ تهذیب‌الاحکام، ج 1 ص136)
امام صادق(ع) نیز می‌فرماید: إِنَّ للهِ مَلَکاً یَکْتُبُ سَرَفَ الْوَضُوءِ کَمَا یَکْتُبُ عُدْوَانَهُ؛ خداوند فرشته‌ای دارد که اسراف در وضو را می‌نویسد، همان‌گونه که ستمکاری نسبت به آن را می‌نویسند. (مرآهًْ‌العقول ، مجلسی، ج13، ص69؛ الکافی، الکلینی، ج 3، ص 22)
در اینجا به مناسبت سخن خاطره‌ای از صرفه‌جویی امام در مصرف آب برای وضو نقل می‌شود که مضمون آن پیام‌های زیادی برای تک‌تک ما مسلمانان در زمینه صرفه‌جویی در همه زمینه‌ها دارد.
امام خمینی(ره) در اوج صرفه‌جویی
دکتر بروجردی (داماد امام راحل) می‌گوید: یک روز شیشه کوچک دارو در دست پسرم دیدم که مایعی داخل آن بود. پرسیدم: این چیست؟
گفت: دوستان مدرسه‌ام از من خواسته بودند، مقداری از آب وضوی امام را به عنوان تبرک برای آنها ببرم. من هم هنگام وضو، طشتی بردم و زیر دست پدربزرگ گذاشتم، اما آبی که از وضوی ایشان توی ظرف ریخت، آن قدر کم بود که ناچار شدم سرنگ بیاورم و با آن این شیشه را پر کنم که تازه پر هم نشد.
به امام گفتم: آقا! آب وضوی شما همین قدر است؟ امام لبخند زدند و گفتند که این باقی‌مانده آب واجبات وضوی من است.(۱)
در وضو یک بار شستن واجب، بار دوم مستحب و بار سوم حرام است و امام به این نکته توجه می‌دهد که برای صرفه‌جویی فقط می‌توان به واجب اکتفا کرد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
(1) مجله پاسدار اسلام، شماره ۲۲۲، خرداد ۱۳۷۹ به نقل از کتاب «آموزش مصور احکام» طبق فتاوای رهبر انقلاب از انتشارات فقه روز وابسته به انتشارات انقلاب اسلامي
احمدرضا شربیانی