دین ، برادر انسان(خوان حکمت)
حضرت امیر(ع) درحکمت نهج‌البلاغه می‌فرماید: كُنْ فِي الْفِتْنَهًِْ كَابْنِ اللَّبُونِ لَا ظَهْرٌ فَيُرْكَبَ وَ لَا ضَرْعٌ فَيُحْلَبَ»؛(1) يعني در فتنه‌ها و در رخدادهاي مجهول که نه اصل آن معلوم است نه فرع آن معلوم؛ نه پايان آن روشن است نه آغاز آن معلوم؛ مثل شتربچه دو ساله باش! آن روزها اين مثال‌ها و تشبيهات براي قوم عرب ضروري و لازم بود تا به اين مسائل راه يابند. شتربچه دو ساله، نه شير دارد که از پستان او کسي استفاده کند، نه آن قدرت را دارد و پشت صافي دارد که کسي سوار بشود يا بار بکشد. فرمود: در فتنه‌هايي که براي شما روشن نيست وارد نشويد. نه فتنه را شير بدهيد و بپرورانيد و نه فتنه‌گران را سواري بدهيد.(2)
يک وقت مي‌دانيد شورش است، فتنه است، يک وقت مي‌دانيد قيام است، يک وقت براي شما مجهول است، يک وقت مي‌دانيد که چه کسي مظلوم است، يک وقت مي‌دانيد چه کسي ظالم است، همه اينها را حضرت در خطبه‌ها مشخص کرد. آنجايي که براي شما روشن است که ظالم کيست وظيفه چيست. آنجا که براي شما معلوم است مظلوم کيست وظيفه چيست.اما آنجا که براي شما روشن نيست اين شورش است، قيام است، فتنه است،در آنجا حضرت وظيفه را بيان کرده است. همه اين جزئيات را بيان کرده است.یعنی اينکه چيزي که روشن نيست شما بايد احتياط کنيد.
دین ، تنها برادر انسان
راه احتياط را وجود مبارک حضرت امير به کميل که از شاگردان مخصوص آن حضرت است آموخت. احتياط‌کننده يعني حائط دارد. شرح آن اين است که حضرت فرمود:کميل! «أَخُوكَ دِينُكَ فَاحْتَطْ لِدِينِك»(3)، انسان يک برادر دارد و آن دين اوست و اين تقديم خبر بر مبتدا هم مفيد حصر است. نفرمود «دينک اخوک» دين تو برادر توست؛ چون «دين» مبتداست و «أخوک» خبر است. تقديم خبر بر مبتدا مفيد حصر است؛ يعني تو فقط يک برادر داري و آن دين توست. به کميل گفت: «أَخُوكَ دِينُكَ»، حالا يک برادر داري به نام دين، اين برادر را حفظ بکن، بعد حضرت خودش در جمله ديگر تشريح کرد: «تَأْخُذَ الْحَائِطَةَ لِدِينِك».(4) احتياط مي‌کني؛ يعني دين خود را در وسط بگذار، دورش را حائط و ديوار بکش که ميوه درختان دين تو را هر کسي نچيند. آدم محتاط، يعني آدمي که دين او بارور است، درخت دين او بارده است، آدم بفهمي است، کارآمد است، علم دارد ، مؤثر هست. فرمود تو که حالا يک عضو مؤثري هستي، درخت خود را مثل درخت دشت قرار نده؛ مثل درخت منزلي قرار بده، دورش ديوار بکش که هر کسي نيايد از ميوه درخت تو استفاده نکند، از تو بهره سوء نبرد، اين را مي‌گويند احتياط. فلان شخص محتاط است؛ يعني دور دين خود را ديوار کشيده، هيچ بيگانه‌اي حق ندارد بيايد وارد باغ او بشود و از عِرض او، آبروي او استفاده کند، او را وسيله قرار بدهد.
فرمود: آنجا که اين فتنه است؛ نه فتنه را تقويت بکن، نه فتنه‌گر را سواري بده. اگر مثل آن شتري باشي که شير مي‌دهند؛ کسي که شير مي‌دهد آن کودک را مي‌پروراند. فرمود فتنه را با شيردادن نپروران، بزرگ نکن! و اگر فتنه‌گر باشد به او سواري نده.
بيانات حضرت آيت الله جوادي آملي (دام ظله)
در جلسه درس اخلاق؛ 19/11/96
مرکز اطلاع‌رسانی اسرا
__________________________
1. نهج‌البلاغة صبحي صالح، حکمت1.
2. تمام نهج‌البلاغه، ص947 ـ 987.
3. الامالي (شيخ مفيد)،ص283
4. بحارالأنوار، ج2، ص246.
خوان حکمت هر دو هفته یک بار روزهای یکشنبه منتشر می‌شود.