روزهای سرد سال و خطر گازگرفتگی در غفلت از استاندارد – بخش دوم
نفوذ قاتل خاموش از دریچه بی‌توجهی به نکات ایمنی
سرمای هوا که اوج می‌گیرد، قاتل خاموش هم دست به کار می‌شود. روش کارش هم خیلی ساده است، چون از محل سهل‌انگاری‌های ساده شهروندان وارد می‌شود و هر جا کوچکترین غفلتی نسبت به نکات ایمنی صورت گرفته باشد، یک تراژدی غمبار را رقم می‌زند. فراموش نکنید این قاتل خاموش بدون هیچ رنگ و بویی جان افراد زیادی را می‌گیرد.
توصیه می‌شود شهروندان برای جلوگیری از وقوع حادثه از وسایل غیراستاندارد در گرمایش خانه‌ها استفاده نکنند؛ چرا که به غیر گاز منوکسید کربن، حریق و انفجار از عمده مسائلی است که در فصل زمستان خسارات جانی ومالی فراوانی به دنبال دارد. حادثه مرگ را جدی بگیرید. حتما در فصل سرما بخاری خود راچک کنند، از قرار گرفتن دودکش آن مطمئن شوید. همچنین باید دودکش از داخل دیوار تا پشت‌بام ۶۰ سانت تا یک متر بالاتر از سطح پشت‌بام ادامه داشته باشد و از کلاهکH استفاده شود.
محمدرضا فلاح نژاد، مدیرکل مدیریت بحران استان البرز معتقد است: «این حوادث ناگوار بیشتر در محله‌هایی که ساختمان فرسوده یا بدون رعایت اصول مهندسی ساخته شده است، اتفاق می‌افتد. از این رو خواهشمند است شهروندان در حین ساخت و ساز توصیه‌های نظام مهندسی را جدی بگیرند.»
گاز گرفتگی‌ها علاوه‌بر محیط خانه، گاه در محل کار و اقامتگاه‌های کارگری رخ می‌دهد. بنابراین بر کارفرمایان واجب است که نسبت به ایمن سازی وسایل گرمایشی محل کار در اسرع وقت اقدام کنند.
افسر نگهبان آتش‌نشانی شهر مشهد از مرگ پیرمرد نگهبان در پی انتشار گاز مونوکسیدکربن از اجاق خوراک پزی در یک انبار ضایعات در مرکز این شهر خبر داد. آتش نشانان به محض حضور در محل و گشودن در انبار مشاهده کردند، پیرمردی حدودا ۷۰ ساله به دلیل استنشاق گاز مونوکسید کربن، در اتاق سرایداری دچار گازگرفتگی شده و بر اثر شدت مسموميت در دم جان باخته است. در بررسی‌های بیشتر محیط داخلی این اتاق مشخص شد، استفاده از اجاق خوراک پزیِ روشن در داخل این مکان از دلایل احتمالی این گازگرفتگی مرگبار بوده است.
فعالیت قاتل خاموش از آغاز پاییز
دکتر سید آریا حجازی مدیرکل پزشکی قانونی خراسان رضوی با اعلام اینکه در فصل پاییز توجه به مسائل ایمنی وسایل گازسوز جدی گرفته نمی‌شود، به آمار دوماهه اخیر‌اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «در مهرماه و آبان ماه پاییز امسال، تلفات مسمویت گاز co با رشدی چشمگیر به ۷ نفر رسیده است.»
وی می‌افزاید: «از این تعداد ۳ نفر مرد و ۴ نفر زن بودند و در روزهای ابتدای آذر با از دست دادن ۴ هم استانی دیگر (۲ نفر مرد و ۲ نفر زن ) آمار مرگ میر قاتل خاموش تا به اینجای پاییز به ۱۱ نفر رسید. این در حالی است که در سه ماهه پاییز سال ۹۸ کل درگذشتگان از گازگرفتگی به ۱۰ نفر رسیدند.»
مدیرکل پزشکی قانونی استان خراسان رضوی با اعلام این آمار از خانواده‌های خراسانی خواست تا بار دیگر با مرور نکات ایمنی وسایل گازسوز از رعایت این نکات اطمینان حاصل کرده و در صورت نیاز از سازمان‌های زیربط همچون آتش‌نشانی و واحد آموزش شرکت گاز استان مسائل آموزش ایمنی را دنبال کنند. وی همچنین تاکید می‌کند: «علت بسیاری از فوت‌های مسمومیت گاز به خاطر دست کم گرفتن رعایت نکات ایمنی است و ما شاهد آن هستیم که با یک بررسی ساده و رعایت برخی نکات جان این عزیزان به خطر نمی‌اُفتاد.»
مدیرکل پزشکی قانونی خراسان رضوی از خانواده‌ها درخواست کرد تا بار دیگر با مرور نکات ایمنی وسایل گازسوز از خروجی دودکش‌ها نیز اطمینان مجدد حاصل بکنند.
خراسان رضوی جزو استان‌هایی است که بیشترین آمار مرگ و میر بر اثر گازگرفتگی را در فصول سرد سال دارد.
علی صفایی‌فرد مدیرکل پزشکی قانونی آذربایجان شرقی نیز به آمار روزافزون تلفات با گازگرفتگی در سطح استان خبر داده و می‌گوید: «امسال ۲۲ نفر در آذربایجان شرقی بر اثر گازگرفتگی جان باختند. تنها در مهر امسال ۶ نفر بر اثر استنشاق گاز مونوکسید کربن در آذربایجان شرقی جان خود را از دست دادند که این آمار نسبت به مهر پارسال پنج نفر افزایش داشته است.»
علایم گازگرفتگی
مشابه سرما خوردگی و کرونا
مهرداد بابایی رئیس‌مرکز فوریت‌هاى پزشکى البرز ضمن بیان اینکه علیرغم توصیه‌های مکرر و تاکید بر ایمن سازی وسایل گرمایشی، تعداد این ماموریت‌ها با سردتر شدن هوا اوج می‌گیرد، می‌گوید: «از شهروندان خواهشمندیم با رعایت نکات ساده، اما مهم و حیاتی، از خود و خانواده محافظت کرده تا دچار چنین حوادثی نشوند. گاز مونوکسید کربن یک گاز بی‌رنگ و بی‌بو است و به همین دلیل قاتل نامرئی خوانده می‌شود.»
وی در ادامه می‌گوید: «مهم‌ترین علت بروز گازگرفتگی ناآگاهی و غفلت است، هنوز بسیاری از مردم کشنده بودن این گاز را باور ندارند و توصیه‌های ایمنی را جدی نمی‌گیرند، گاز CO قربانیان خود را در محیط‌های بسته و بدون تهویه مناسب به دام می‌اندازد و آرام و بی‌صدا فرد را می‌کشد.»
رئیس‌مرکز فوریت‌هاى پزشکى البرز درباره نشانه‌های اولیه گازگرفتگی توضیح می‌دهد: «نشانه‌های اولیه ناشی از این گاز تا حدی شبیه به آنفلوآنزا و کرونا است با این تفاوت که در آن تب وجود ندارد و هم زمان در اکثر افراد خانواده ایجاد می‌شود و اثرات آن شامل: خواب‌آلودگی و خمیازه کشیدن بیش از حد، گیجی، ضعف و بی‌حالی، سردرد، تهوع و استفراغ، کاهش دید، کاهش هوشیاری، قطع تنفس، تشنج، اغما و مرگ از جمله اثر‌هایی است که در مسمومیت با گاز CO ایجاد می‌شود.»
از وی درباره چگونگی برخورد با مسمومیت ناشی از گاز مونوکسید کربن می‌پرسم، وی پاسخ می‌دهد: «به سرعت از هوای آزاد تنفس کرده و در‌ها و پنجره‌ها را باز کنیم و وسایل گرمازا مانند اجاق‌گاز و بخاری را خاموش کنیم اطرافیان را خبر کنیم.
یقه پیراهن، کمربند و لباس‌های تنگ را باز کنیم و در صورت امکان عملیات اکسیژن‌دهی به فرد مسموم را با نهایت دقت شروع کنیم.
حین باز نگه داشتن راه‌های هوایی و تماس با اورژانس به یاد داشته باشیم که خارج کردن افراد مصدوم از محیط آلوده و قرار‌دادن آنها در محیط باز از مهم‌ترین اقدامات محسوب می‌شود.»
برنامه آموزشی مخاطب گرا،
کارآمد و هدف گرا
با توجه به اینکه علت سانحه گاز گرفتگی که منجر به مرگ می‌شود بسیار روشن و محدوده زمان تقریبی شروع و ختم دوران آن در طی سال نیز کاملا مشخص و از آن طرف روش‌های محافظت و پیشگیری از آن بسیار آسان و مشخص است؛ پس چطور، اهتمامی برای جلوگیری از آن با جدیت بیشتری در کشور دنبال نمی‌شود؟
فریبرز ناطقی الهی یک پژوهشگر در حوزه مدیریت بحران، برایمان توضیح می‌دهد: «در بررسی ریزتر این سوانح، کم و بیش متوجه شدم که فرکانس رخداد این سوانح در برخی استان‌ها بیشتر از دیگر جاهای کشور است. باز در مطالعاتم متوجه شدم که بیشتر آنها توسط لانه گذاری پرندگان در لوله خروجی بخاری یا گرم‌کن رخ می‌دهد که خروجی مسدود شده و منجر به تجمع گاز در داخل منازل می‌گردد و یا اینکه در اثر نامیزان بودن احتراق و شعله در بخاری‌ها و سوخت ناقص و نفوذ گاز سمی در داخل اقامتگاه حاصل می‌شود.
تنها چیزی که دقیقا متوجه نشدم تعداد فوتی‌های زیادتر مردان نسبت به زنان بود که در تعیین گروه‌های هدف برای آموزش مهم است که باید دقیق‌تر بررسی شود. البته می‌توان این موضوع را به اقامتگاه‌های جمعی کارگران فصلی و تعداد بیشتر مردان کارگر در مقایسه با زنان ارتباط داد، ولیکن نیاز به بررسی بیشتر برای تعیین دقیق‌تر گروه‌های مخاطب دارد. حال که عملا کلیه پارامترهای مطرح در این نوع سوانح را می‌دانیم، با یک برنامه آموزشی مخاطب گرا، کارآمد و هدف‌گرای یک روزه -حتی دو ساعته- به خصوص در استان‌های هدف، سریعا می‌توان از کثرت این گونه حوادث و مرگ و میرهای ناشی از آن جلوگیری یا حداقل تعدد آن را کاهش داد.»
وی در ادامه می‌گوید: «فرض کنیم اگر در اواسط شهریور قبل از شروع فصل سرمای نسبی، در استان‌هایی که بیشترین آمار این نوع حوادث را دارند، طی یک پوستر بسیار ساده وهدفمند، عوامل و علل بحران ساز و بحران زا و همچنین روش‌های ساده اصلاح آنها را در رابطه با این گاز خطرناک، توسط تشکلات محلی همانند بسیجیان منطقه یا شورای شهرها و روستاها در یک نشست همگانی آموزش داده شود و چند پوستر نیز در مکان‌های پُرتردد نصب گردد؛ مطمئن هستیم که آمار تلفات به صورت قابل توجه‌ای در پایان سال کم خواهد شد. با یک ابلاغ ساده از طرف وزارت کشور به استان‌ها و با کمک و همکاری صدا و سیما در تهیه یک تیزر ساده، حقیقتا می‌توان این آمار ناخوشایند را تقلیل داد. توجه شود با یک کار بسیار ساده و کم هزینه می‌توان انسان‌ها و خانواده‌های زیادی را نجات داد و چه اجری بالاتر از آن در دنیا و آخرت وجود دارد؟»
این پژوهشگر عرصه بحران مدیریت در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «از این موضوع البته می‌شود در کل کشور و در دو نوبت یعنی قبل از پاییز (شروع سرما) و قبل از زمستان (سرمای شدید) بهره برد. آنچه بنده از تجزیه و تحلیل آمار موجود برداشت کردم، باید توجه داشت که کمترین فوتی‌ها در شهریور و بیشترین فوتی‌ها در ماه بهمن عموما رخ داده است، لذا زمانبدی بهینه بر اساس شرایط منطقه‌ای باید لحاظ شود. نیازی به پیچیده کردن کارها نیست، خیلی ساده می‌توان در همین قالب ساده جان مردم را حداقل از این سانحه به راحتی نجات داد.»
نکاتی برای جلوگیری از گازگرفتگی
در ایام کرونا
حالا که کرونا باعث شده ساعات بیشتری را در خانه بمانیم این چند نکته را برای اینکه دچار مسمومیت با گاز مونوکسید کربن نشوید به خاطر بسپارید.
برخی از وسایل و مهم‌ترین منابع تولید گاز مونوکسید کربن عبارتند از: بخاری، اجاق گاز، آبگرمکن، چراغ‌های گازی خوراک پزی، دیزل‌های تولید برق خانگی در زمان قطع برق، بخاری گازی، شومینه و حتی روشن بودن خودرو در محیط بسته پارکینگ خانه. همچنین علاوه‌بر گاز، وسایلی همچون بخاری هیزمی و شومینه نیز از عوامل تولید مونوکسید کربن هستند که به خاطر سوختن ناقص و وجود نداشتن تهویه مناسب هوا، می‌توانند موجب مسمومیت افراد شوند.
محسن حسینخانی یک کارشناس مسائل ایمنی برایمان توضیح می‌دهد: «طبق بررسی‌هایی که انجام شده بخاری‌ها درصد بالایی از موارد گازگرفتگی را به خود اختصاص می‌دهند، یکی از مواردی که ضروری است بدانید این است که هرگز به شعله آبی بخاری اطمینان نکنید، این مورد لازم است، اما کافی نیست، همراه با اولین فاکتور که همان شعله آبی است، دومین فاکتور این است که لوله بخاری حتما باید داغ باشد. پس هیچ‌گاه فقط به رنگ شعله آبی اطمینان نکنید.»
وی ادامه می‌دهد: «بر اساس اعلام کارشناسان ماه‌های آذر، دی و بهمن از ماه‌هایی هستند که آمار گازگرفتگی بالایی دارند، پس اگر به تازگی قصد راه‌اندازی وسایل گرمایشی دارید، حتما از متخصصان این زمینه کمک بگیرید، هر بی‌توجهی و بی‌احتیاطی در زمینه نصب یا راه‌اندازی وسایل گرمایشی می‌تواند جبران ناپذیر باشد.»
این کارشناس مسائل ایمنی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «همچنین قبل از اینکه وسیله گرمایشی را وصل کنیم، باید درپوش دودکش روی دیوار را برداشته و شمع یا فندک روشن را به آستانه دودکش نزدیک کرد؛ اگر شعله به سمت داخل دودکش متمایل شد مشخص می‌شود که دودکش به درستی کار می‌کند، در غیر این صورت، دودکش جریان مکش ندارد و نصب وسیله حرارتی به آن بسیار خطرناک است.
حسینخانی در جمع‌بندی صحبت‌هایش تاکید می‌کند: «این روز‌ها که شاهد بارش باد و باران نیز هستیم، بد نیست که بدانید در زمان بارش باران یا برف شدید، امکان آسیب دیدن کلاهک دودکش وجود دارد. همچنین گاهی پرنده‌ها بر روی آن آشیانه درست می‌کند که باعث مسدود شدن دودکش می‌شود. پس باید از باز بودن راه دودکش و استاندارد بودن آن نیز اطمینان حاصل شود. همچنین به هیچ عنوان نباید از لوله‌های آکاردئونی خرطومی به جای لوله بخاری استفاده کرد و آنها نیز باید استاندارد باشند، چرا که لوله‌های غیر استاندارد، اتصال محکمی ندارد.»