برای اینکه از عبادت لذت ببریم باید دو عامل فراهم باشد: معرفت به عنوان مقتضی و فقدان گناه به عنوان عدم مانع.
انسان وقتی از چیزی یا کاری لذت می‌برد که نسبت به آن چیز و آثار و پیامدهای خوش آن یقین داشته باشد. وقتی انسان بداند کاری یا چیزی برایش مفید است و با آن به چیزهایی می‌رسد، شوق به آن پیدا می‌کند و همین شوق انگیزه‌ای می‌شود تا به دنبال تحقق آن گام بردارد. هر چیزی قدر و منزلتش برای شخص اساسی‌تر باشد، تلاش و کوشش او نسبت به آن چیز نیز قوی تر و اشتیاق به تحقق آن بیشتر خواهد بود.
اما گاه ما نسبت به چیزی از نظر اندیشه‌ای معرفت داریم و دوست داریم تا به آن چیز برسیم، ولی مانع و موانعی وجود دارد که ما را در عمل و انگیزه و اراده سست می‌کند. از نظر قرآن، گناه چنین مانعیتی دارد؛ وقتی کسی گناهی مرتکب می شود، نسبت به عمل عبادی چون نماز و سجده سست می‌شود، با آنکه می‌داند که نماز تا چه اندازه در زندگی دنیوی و اخروی ما تاثیر دارد؛ زیرا اگر بخواهیم دنیا و آخرت ما درست بشود می‌بایست نماز ما درست شود که نشانه بندگی و جداسازی مومن از کافر است؛ اما به سبب گناه، این موتور محرکه عمل و اراده گرفتار زنگار شده و سست می‌شود و این‌گونه است که از عبادتی چون نماز لذت نمی‌بریم.
نوجوان و جوان با آنکه گناهی مرتکب نشده و قریب‌العهد به فطرت توحیدی است و موتور اراده و عملش قوی و پرزور کار می‌کند، اما به سبب فقدان معرفت، اشتیاق به انجام عبادت ندارد؛ زیرا هر چند مانع برایش نیست؛ چون گناهی نکرده است، اما مقتضی نیز مفقود است؛ زیرا معرفتی ندارد که موجب اشتیاق او به انجام عمل عبادی شود.
به هر حال، برای اینکه از عبادت لذت ببریم، باید دو عامل وجود داشته باشد؛ یعنی مقتضی موجود و مانع مفقود باشد. برخی مقتضی معرفتی و شوقی دارند، ولی مانع ارادی و عملی چون گناه اجازه نمی‌دهد تا این مقتضی تاثیرگذار باشد، برخی مانع ندارند، ولی فاقد مقتضی هستند.
حسن زیارتی