آذر خزاعی سرچشمه در گفت‌وگو با کیهان:
ادبیات متعهدانه قلم‌های مسموم را بی‌تاثیر می‌کند
شاید فکر کنید که جنگ یک موضوع مردانه است و بوی باروت و صدای خمپاره می‌دهد، در حالی‌که در کنار تک‌تک سربازان یک مادر چشم به راه و یک همسر و یا دختر در انتظار پدر و یا همسر خود است، حالا که صحبت از زنان شد باید گفت که در جنگ حمله و دفاع است وقتی کشور ما هشت سال در مقام دفاع از مام میهن بود، چه گذشت؟ با نگاهی به آثار ادبی دفاع مقدس می‌توان به خاکریزها و سنگرهای حماسه‌آفرینی آن سال‌ها سفر کرد، در این مجال و در صفحه مقابل دیدگان شما به سراغ یک بانوی نویسنده رفتیم که راوی جنگ و حماسه است و معتقد است: «نوشته‌های دفاع مقدس بر گونه‌گونی پربار جریان زندگی به مقدار زیادی مرهون خاطرات اقشار مختلف مردم است، برای ماندگاری این جریان باید به سراغ قشرهای مختلف مردم رفت...»
این گوشه‌ای از گفت‌وگو با آذر خزاعی سرچشمه خالق کتاب «تا پلاک ۱۴۰» است، بی‌شک وقتی یک بانو از جنگ می‌نویسد قلم او به عطری از حماسه‌نگاری مزین است که در جای‌جای آن مهر مادرانه به مشام مخاطب می‌رسد.
سید محمد مشکوهًْ‌الممالک
ساحت ادبیات داستانی نسبت به دهه قبل در زمینه ادبیات داستانی انقلاب چه تغییراتی را شاهد بوده است. نویسندگان متعهد از حیث پیشرو بودن در چه مرحله‌ای قرار دارند؟
انقلاب اسلامی تغییر و تحول عظیمی در ادبیات داستانی معاصر به وجود آورد. جوانان و نوجوانان دهه 60 عرصه جدیدی را تجربه کردند عرصه دفاع مقدس که پرواز شور، حماسه، عشق و زیستن بود و همین تجربه را آنان که دست به قلم بودند به تصویر کشیدند و تاریخ شفاهی دفاع مقدس را رقم زدند که در نوع خود بی‌نظیر است چرا که برای اولین بار در تاریخ ایران ملت با رهبری حضرت امام خمینی با جان و مال خود در مقابل تمام ابرقدرت‌ها ایستادند و حماسه آفریدند و نگذاشتند حتی یک وجب از خاک ایران به دست دشمنان ایران اسلامی بیفتد و دفاع جانانه ملت ایران توسط نویسندگان متعهد از همان روزهای اول دفاع مقدس به شکل خاطرات شفاهی به رشته تحریر درآمد و از دل خاطرات داستان‌های کوتاه و بلند دفاع مقدس آفریده شد. تجربة زیستی داستان‌نویسان دفاع مقدس باعث شد که شور و عشق و ایثار و شهادت در قلم‌هایشان جاری شود و داستان به داستان و سال به سال و دهه به دهه شاهد خلق داستان‌هایی باشیم هم از لحاظ تکنیک‌های داستانی و هم از لحاظ مضمون و پیام به رشد بالایی رسیده‌اند. بخصوص در داستان کوتاه دفاع مقدس شاهدخلق آثاری هستیم که بسیار درخشان هستند و نه تنها تأثیرگذار بلکه جریان‌ساز و انتقال‌دهنده شور، عشق و ایثار و شهادت ملتی است که به تنهایی در مقابل استکبار جهانی ایستاده است. نویسندگان متعهد انقلاب با خلق آثاری متعهدانه در حوزه انقلاب و دفاع مقدس باعث به‌وجود آوردن گونه داستانی دفاع مقدس شدند که ویژگی‌های خاص خود را دارد و سال به سال و دهه به دهه این گونه داستانی رشد و تغییرات قابل ملاحظه‌ای به خودش دیده است که در دهه 90 با پا به عرصه گذاشتن نسل جدید داستان‌نویسان و مراکز جدیدی که به طور اختصاصی در زمینه ی داستان انقلاب اسلامی کار می‌کنند باعث شد که داستان‌نویسان جوان متعهد و مستعد را به درون جامعه سوق دهند و به رزمندگان پس از دفاع مقدس بپردازند. رزمندگانی که امروز در جامعه و خانواده زندگی می‌کنند و هر کدام خود روایت و داستانی دارند داستان‌نویسان جوان و متعهد دهه 90 در ادبیات داستانی معاصر پیشرو هستند چرا که تجربیات نسل گذشته خود را از انقلاب و دفاع مقدس حالا در درون جامعه به تصویر می‌کشند رزمندگانی که هنوز رزمنده‌اند و پای عقاید و آرمان‌های انقلاب ایستاده‌اند و در ادبیات داستانی معاصر شاهد خلق این گونه داستان‌ها در دهه 90 هستیم.
در حال حاضر خاطره‌نویسی خیلی باب شده است. در مقابل کتاب و ادبیات داستانی انقلاب کمرنگ شده است. آیا خاطره‌نویسی می‌تواند جای ادبیات داستانی را بگیرد. بهتر نیست این دو حوزه، در امتداد یکدیگر قرار گیرند؟
تاریخ شفاهی هیچ‌گاه نمی‌تواند جای داستان را بگیرد اصلاً هرکدام در دو حوزه متفاوت به رویدادها و وقایع می‌پردازند. تاریخ شفاهی جزء تاریخ و مستندات و اسناد است و داستان جزء ادبیات و به قول معروف هر گلی یک بویی دارد و هرکدام بخشی از فرهنگ هر کشور را می‌سازند. جهان داستان جهان برساخته است و دنیای آن اگرچه از واقعیت و رویدادها و حوادث واقع‌شده گرفته شده‌اند اما از صافی ذهن نویسنده عبور و با تخیل نویسنده آمیخته شده و جهان دیگری از جهان واقع شده به‌وجود آورده‌اند که تنها از زاویه دید داستان‌نویس است که آن جهان روایت می‌شود. پس تخیل نقش اصلی و اساسی در داستان دارد درحالی که در تاریخ شفاهی این رویداد و حوادث واقع‌شده است که براساس مستندات شکل می‌گیرد و هیچ چیزی به آن اضافه و یا کم نمی‌شود و خود آن چیزی است که به وقوع پیوسته در یک زمان و یک مکان واحد.
خاطرات در واقع منبع عظیمی هستند برای خلق داستان، داستان‌نویسان می‌توانند با بهره‌گیری از اشخاص و رویدادهای این منبع عظیم دست به خلق آثار ماندگاری بزنند این دو حوزه هرکدام مسیرخود را می‌روند و قرار نیست هیچ‌کدام جای دیگری را بگیرند. البته این داستان است که بیشترین تأثیر را در جهان امروز گذاشته است و می‌گذارد.
انجمن قلم ایران محل تجمع نویسندگان و اهالی قلم متعهد و انقلابی است. نفس وجود این انجمن چه برکاتی دارد؟
باید از رسانه و فضای مجازی برای گسترش انجمن استفاده کرد چرا که جوانان امروز بیشترین زمان فراغت خود را صرف فضای مجازی می‌کنند و انجمن برای گسترش برنامه‌ها و تولیدات خود و جذب اعضای جدید و فعال می‌تواند از کانال گروه و شبکه‌های مجازی استفاده کند. یکی از بهترین کارهایی که انجمن قلم طی این سال‌ها انجام داده است اول بازنشر ادبیات داستانی و شعر انقلاب و دفاع مقدس برای نسل جوان امروز است کار بسیار تأثیرگذار و جریان‌سازی است چرا که نسل دهه 90 را به آثاری که در دهه‌های گذشته خلق شده بود آشنا کرده است و دوم اینکه حمایت از نوقلمان و جوانان مستعد و متعهد در زمینه ادبیات است که همین امر باعث خلق آثار قابل توجهی در این زمینه شده است.
در حال حاضر شاهد نفوذ قلم‌های مسموم نویسندگان سکولار در ادبیات داستانی هستیم که هیچ نسبتی با دین و انقلاب ندارند. وجود این قلم‌های مسموم چه آفاتی و آثار سوئی برای ادبیات ایران دارد؟
دشمنان انقلاب اسلامی هزینه‌های سنگینی کرده‌اند و می‌کنند. در رسانه‌های بصری و فضای مجازی و آثار مکتوب تا ذهن‌ها و افکار جامعه و بخصوص نسل جوان را به سمت خودشان بکشانند و منحرف کنند و قلم‌های مسموم جزء کوچکی از این زنجیره هستند.
در مقابل این هجوم باید نهادها و مراکز فرهنگی جمهوری اسلامی پاسخ آنها را از طریق سرمایه‌گذاری روی افراد و جوانان متعهد و مستعد در عرصه ادبیات داستانی بدهند تا شاهد جریان و موجی از آثار داستانی متعهدانه انقلاب باشیم وقتی جریانی از ادبیات داستانی متعهدانه شکل بگیرد دیگر آثار مسموم تأثیر خود را از دست می‌دهد و در واقع دیگر چیزی برای گفتن
ندارند.
چرا که انقلاب و دفاع مقدس مردم ایران آن‌قدر ظرفیت عظیمی در خود دارد که همه چیز را در خود حل می‌کند و این ظرفیت عظیم باید در ادبیات معاصر نیز استفاده گردد و این جز توجه، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری برای خلق آثار متعهدانه راه دیگری ندارد.
و اما... موضوع کتاب‌هایتان را چگونه انتخاب می‌کنید؟
گاهی از طریق تحقیق و مطالعه، گاهی از درون موضوع دیگری شکل می‌گیرد و گاهی با گفت‌وگو با استادان و صاحب‌نظران و گاهی تمام موارد فوق با هم. به طور مثال طراحی کتابی را با موضوع عکس‌های زندگی در دفاع مقدس تهیه و تدوین کرده بودم و پیگیر عکس‌هایی بودم که در آن جریان زندگی را در دوران دفاع مقدس ثبت کرده باشد عکس‌های زیادی را دیدم و تعدادی را انتخاب کردم اما اساتید و صاحب‌نظران گفتند چرا با خود عکاسان گفت‌وگو نمی‌کنی. وقتی پیش استاد دیگری رفته بودم و طرح را برایش مطرح کردم ایشان خاطره‌ای برایم تعریف کردند و همین امر سبب شد که طرح اولیه کتاب «تا پلاک 140» شکل بگیرد.
چه روش‌هایی را برای جذب مخاطبین عام استفاده می‌کنید؟
درتمام کارهایی که انجام داده‌ام اول مخاطب را در نظر گرفته‌ام و مخاطب برایم از همه چیز مهم‌تر بوده است برای همین تمام تلاشم این بوده است که نثر کتابهایم روان و قابل فهم برای مخاطب باشد و اینکه سوژه‌ای انتخاب کنم که مخاطب امروز و جوان امروز برایش جذاب باشد و ذهنش را درگیر کند. البته از استفاده از رسانه‌های مکتوب و غیرمکتوب و فضای مجازی نیز غفلت نمی‌کنم چرا که یکی از بهترین راه‌های ارتباطی استفاده مناسب از فضای مجازی است بخصوص برای نسل امروز.
آیا به نظر خودتان تا به حال توانسته‌اید پیام دفاع مقدس را به نسل‌های جدید به درستی انتقال دهید؟
این را بنده نمی‌توانم بگویم که پیام کتابهایم را نسل امروز گرفته است یا نه. چرا که به خیلی از عوامل دیگر نیز مرتبط می‌شود ولی تمام سعی و تلاشم از شکل گرفتن ایده کتابها تا منتشر شدن آن این است که کتاب خوانده شود و دیده شود و باز خوردش را ببینم. آن موقع است که می‌توانم بفهمم که چقدر خواننده توانسته است با آن ارتباط برقرار کند البته این امریک فاکتورش نویسنده و خالق کتاب است. فاکتور دیگرش ناشر کتاب و فاکتور بعد خواننده کتاب است. اگر ارتباط درست بین هر سه فاکتور در یک کتاب برقرار گردد طبیعی است که کتاب تأثیر خود را می‌گذارد.
با این اوصاف پس انگیزه شما از پرداختن به موضوع دفاع مقدس در کتابتان چیست؟
زمانی که کتابهای خاطرات دفاع مقدس را می‌خواندم تصمیم گرفتم که سهم بسیار بسیار کوچکی در انتقال مفاهیم و حماسه‌های دفاع مقدس به نسل امروز داشته باشم و یکی از بهترین روش انتقال این مفاهیم خاطرات اهالی فرهنگ و قلم است که خود جزء فرهنگ سازان جامعه هستند.
برکات پرداختن به تاریخ نگاری و روایت دفاع مقدس و ادبیات پایداری چه بوده و برنامه شما برای نوشتن در حوزه دفاع مقدس در حال حاضر چیست؟
دفاع مقدس گنج تمام نشدنی است و اقیانوسی است که هر چه درعمق آن فرو می‌روی بیشتر به عظمت آن پی می‌بری. مسلماً برای کسانی که در این حوزه قلم می‌زنند و فعالیت می‌کنند برکات بسیاری دارد که بخشی از آن درونی است.
وقتی که با حماسه‌ها و پایداری و صبر و مقاومت و ایثار و شهادت نسلی بی‌نظیر مواجه می‌شوی اول خودت را در برمی‌گیرد و باخودت عجین می‌شود و کاملاً درفضا و زمان و مکان قرار می‌گیری و کم‌کم آدم دیگری می‌شوی و این تغییر است که به آدمی انگیزه رفتن و ادامه دادن در این مسیر را می‌دهد و این جز خواسته شهدا و ایثارگران و رزمندگان است که راه‌شان ادامه یابد.
آیا کتاب جدیدی در این زمینه نوشته‌اید؟ در مورد آن مختصر توضیح دهید.
درحال حاضر روایت جانبازان را از لحظه‌ای که جانباز شده‌اند تا زمانی که به بیمارستان رفته‌اند در حال جمع‌آوری و تدوین هستم.
شما در کتاب « تا پلاک ۱۴۰» تلاش کردید تا جریان زندگی مردم را در دوران دفاع مقدس نشان دهید کاری که پس از جنگ تحمیلی در حوزه مکتوبات دفاع مقدس کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بدین معنی که خاطره نگاری و مستندنگاری مردم بیشتر در حاشیه بوده است نظرتان
در این باره چیست؟
دفاع مقدس ما شاید بتوان گفت که تنها دفاعی است که بیشترین نیروی داوطلب و مردمی را در برداشته و تمام بار آن بر دوش مردم بوده ازنوجوان دوازده سیزده ساله تا پیرمرد هفتاد ساله، از دانش‌آموزان هفت هشت ساله تا دانشجویان هجده ساله از زنان خانه دار تا زنان امدادگر تمامی اقشار مردم از زن و مرد و پیر و جوان با جان و دل درآنچه مستقیم و چه غیرمستقیم حضور یافتند و حماسه‌ها آفریدند. حال ثبت جریان زندگی آن دوران توسط اهالی قلم تنها بخشی ازشکل زندگی است.
اگر چه تجربه و تخیل نویسندگان از شکل‌هایی که سایرین تصویر می‌کنند به زندگی نزدیک ترند اما باید درنظر گرفت که برای ماندگاری این جریان باید به سراغ قشرهای مختلف مردم نیز رفت و در بیان شکل‌های زندگی در دوران دفاع مقدس با آنها سهیم شویم چرا که نوشته‌های دفاع مقدس برگونه گونی پربار «جریان زندگی» به مقدار زیادی مرهون خاطرات اقشار مختلف مردم است.