امام حسن عسکری علیه‌السلام در حدیث مشهوری فرموده‌اند مؤمن و شیعه واقعی، پنج نشانه دارد که یکی از آنها «زیارت اربعین» است. اما مقصود امام از زیارت اربعین قطعاً خواندن زیارتنامه تنها نیست، بلکه رفتن به کربلا و ماندن کنار عَتَبه مقدس سیدالشهدا در روز بیستم ماه صفر می‌باشد. با این توضیح که امسال راه کربلا به روی مردم عاشق ایران بسته شده و توفیق این زیارت عظیم از مؤمنان آرزومند سلب گردیده است. اما فراموش نکنیم که شوق زیارت و بی‌قراری برای قبر شش گوشه سیدالشهدا علیه‌السلام خود عنایتی ربانی و توفیقی الهى است که «پاداش زیارت» برای جاماندگان از کربلا را در پی دارد. برای این مدعا دو دلیل ذکر می‌کنیم:
۱. پس از پیروزی امیرالمؤمنين علیه‌السلام در جنگ جمل، یکی از اصحاب به آن حضرت عرض کرد دوست داشتم برادرم اینجا بود و می‌دید خداوند چگونه شما را بر دشمنانتان پیروز ساخت. امام فرمود آیا برادرت دلش با ماست؟ گفت آری. فرمود پس قطعاً او هم در کنار ما بوده است. آنگاه افزود: در این کارزار(نه تنها برادر تو بلکه) کسانی که هنوز متولد نشده و دیده بر این دنیا نگشوده‌اند نیز شرکت داشتند. آن کسانی که پس از گذشت زمان پا به عرصه هستی گذارند و ایمان با وجودشان تقویت گردد. [نهج‌البلاغه خ ۱۲]
۲. عطیه کوفی نقل می‌کند پس از آنکه جابر، زیارت سیدالشهدا علیه‌السلام را در روز اربعین به پایان برد، خطاب به شهدای کربلا گفت: قسم به خدایی که پیامبر را به حق مبعوث فرمود ما هم در رکاب شما علیه دشمنان شرکت داشتیم و به اجرتان نایل شدیم. عطیه گوید پرسیدم چطور چنین چیزی ممکن است و حال آنکه ما رنجی نبردیم و شمشیری نزدیم. سرهای این شهیدان از بدن‌هایشان جدا، فرزندانشان یتیم و همسرانشان بیوه شده‌اند. جابر گفت: ‌ای عطیه! از حبیبم رسول خدا(ص) شنیدم که فرمود: هرکس گروهی را دوست بدارد در قیامت با آنان محشور می‌شود و هر که آرزومند عمل مردمی باشد در کار آنان شریک محسوب می‌گردد...[بحار 68/130]
با این شرح امیدواریم همه انسان‌های مشتاق و حسرتمند که نتوانسته‌اند در راهپیمایی باشکوه اربعین شرکت کنند، شریک اعمال زائران سیدالشهدا علیه‌السلام قرار گیرند.
چرا زیارت اربعین؟

یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد امام حسین(ع) زیارت اربعین است که این علتی دارد.
از اهل‌بیت پیامبر(ص) نقل شده‌ است که «ما مِنّا إلّا مَسْمُومٌ أوْ مَقتُولٌ.» این روایت از امامان مختلف از جمله امام مجتبی و امام رضا(ع) نقل شده ‌است که فرمودند: «همه ما با سَم و یا با شمشیر به شهادت می‌رسیم.» امام علی(ع) با شمشیر آغشته به سمّ و امام حسین(ع) نیز با سلاح‌های متعدد به شهادت رسید. و نُه امام معصوم دیگر با سمی‌که طاغوت زمانشان به آنان خوراندند، شهید شدند. نکته قابل توجه این است که بدن شریف دَه امام شیعیان با آداب کامل تدفین شد و تنها جسم مقدس سیدالشهدا علیه‌السلام بود که عریان در میان صحرا قرار داشت و پس از سه روز آن پیکر پاره‌پاره و بدون سر، بر روی کهنه حصیری دفن شد.
اما آیا عاقبت، سر به بدن ملحق شد؟ در این موضوع اختلافی عظیم وجود دارد که آیا سر مقدس امام دفن شد یا نه؟ و چنانچه دفن شد کِی و کجا؟ در مدفن سر مطهر، نظریات مختلفی وجود دارد: کوفه، مدینه، شام، مصر یا مکان‌های دیگر.
اما آنچه که قابل اعتماد است و قراین متعددی هم آن را تأييد می‌کند، اینکه سر مطهر سیدالشهدا را امام سجاد(ع) به کربلا آورد و در روز بیستم ماه صفر به بدن شریف او الحاق نمود. از جمله علامه مجلسی گوید: سر مطهر حسین(ع) از شام آورده شد و به بدن ایشان در کربلا ملحق گردید. وی در ادامه، از قول شیخ طوسی نقل کرده است که «زیارت اربعین به همین سبب موضوعیت دارد.» زیرا در روز اربعین با الحاق سر، تدفین امام کامل شد.[بحار 44/199]
شیخ صدوق نیز گوید: امام سجاد(ع) سر مبارک امام را به کربلا باز‌گرداند. اما وی روز الحاق را ذکر نکرده است.[امالی مجلس ۳۱]
همچنین ابوریحان بیرونی می‌نویسد: در بیستم صفر، سر مطهر حسین(ع) را به بدنش ملحق و در همان‌جا دفن نمودند و زیارت اربعین راجع به این روز است. [ترجمه آثار الباقیه ص ۵۲۸] با این شرح، اهمیت و چرایی زیارت اربعین مشخص می‌شود که چهل روز پس از شهادت اباعبدالله(ع) با ملحق شدن سر مبارک به جسم، تدفین کامل گردید. هرچند هیچ‌کدام از آداب تدفین در‌باره آن شهید مظلوم و تشنه‌لب انجام نگرفت. همچنین در پاره‌ای از روایات، اربعین روز بازگشت اسرای اهل‌بیت از شام به کربلا دانسته شده که در این صورت باید آن را روز تجدید حزن و عزای اهل‌بیت محسوب نمود.
چه زیارتی بخوانیم؟
باب سوم مفاتیح‌الجنان اختصاص به زیارت‌های معصومین علیهم‌السلام دارد. مومنان در روز اربعین، می‌توانند با یکی از این زیارت‌ها از راه دور به سیدالشهدا(ع) سلام دهند:
۱. زیارت‌هایی که به امام مُعیّنی اختصاص ندارد و بین همه ائمه طاهرین مشترک است مانند زیارت امین الله و زیارت‌های جامعه.
۲. زیارت‌های مطلقه سیدالشهدا(ع): در بخش زیارت‌های مطلقه امام، هفت زیارت آمده که مخصوص زمان مشخصی نیست و زائران می‌توانند هر کدام را که دوست داشتند بخوانند. هفتمین زیارت این مجموعه، مشهور به زیارت وارث است.
۳. زیارت اربعین: در مفاتیح، زیارت روز اربعین به دو شکل آمده است:
- زیارتی که هنگام بالا آمدن روز خوانده می‌شود و عبارات آغازین آن چنین است:
السّلامُ عَلی وَلِیّ اللهِ وَ حَبیبهِ السلامُ علی خَلیلِ اللهِ وَ نَجیبِه السلامُ علی صَفِیّ اللهِ وَ ابْنِ صَفِیّهِ السلامُ عَلی الحُسینِ المَظلومِ الشّهید...
- زیارتی که جابر بن عبدالله انصاری در روز اربعین کنار ‌تربت پاک اباعبدالله(ع) خواند که در واقع همان زیارت امام حسین در نیمه رجب است. (این زیارت در مفاتیح پیش از زیارت عاشورا ذکر شده) و چنین آغاز می‌شود:
السّلامُ عَلیکُم یا آلَ الله السّلامُ عَلیکُم یا صِفْوَهًَْ الله السّلامُ علیکُم یا خِیَرَهًَْ اللهِ مِن خَلْقِه السّلامُ عَلیکُم یا سادَهًَْ السّادات...
چند تذکر:
۱. مومنان چنانچه فرصت و حال معنوی داشته باشند می‌توانند چند زیارت را در روز اربعین بخوانند و در پایان با دو رکعت نماز زیارت، آن را با پایان برند.
۲. در زیارت‌های خود شهدا، گذشتگان، پدر و مادر و خصوصاً شهید سلیمانی را شراکت داده و زیارت را به نیابت از آنان نیز بخوانند.
۳. در لحظات معنوی زیارت حتما برای دفع بلای کرونا به درگاه حق تضرع کنند و سیدالشهدا(ع) را واسطه قرار دهند.
۴. فراموش نکنیم که در رأس همه حوائج و خواسته‌هایمان، فرج امام زمان ارواحنا فداه قرار دارد که نقطه پایان همه سختی‌ها، تنگناها و تلخی‌ها است.
سید ابوالحسن موسوی طباطبایی