دانشجویان در گیرودار شهریه‌های میلیونی دانشگاه‌ها- بخش پایانی
ناهمگونی شهریه های سنگین و خروجی علمی دانشگاه‌ها
گالیا توانگر
در مورد شهریه دانشگاه‌ها دو مسئله به موازات یکدیگر مطرح است؛ اول اینکه شهریه‌ها باید به گونه‌ای باشند که عدالت آموزشی زیر سؤال نرود و دوم اینکه شهریه‌ها باید هم وزن کیفیت آموزشی دانشگاه‌ها باشند. در یک ویدئویی که اخیرا در فضای مجازی منتشر و دست به دست شده است، کوهی از مجلدات پایان‌نامه‌های دانشجویی یک دانشگاه در جنوب کشور دیده می‌شود که به صورت کیلویی و به عنوان کاغذ باطله فروخته شده‌اند! به راستی اگر دستاورد چندین سال آموزش در دانشگاه اینچنین است، پس چرا باید دانشگاه‌ها هزینه کلان تحصیل دریافت کنند و هیچ خروجی که به درد حل مشکلات جامعه و مردم باشد، ارائه ندهند؟
روشن است که باید تلاش دانشگاه‌ها بر این محور قرار گیرد که با ارائه راهکارهایی از بار وابستگی‌شان به شهریه‌ها کم شود. یکی از این راه‌ها ایجاد پل ارتباطی بین دانشجو و بازار کار از طریق ارائه طرح‌های دانش‌بنیان است.
از سوی دیگر شرایط کرونایی فرصت طلایی است تا دانشگاه‌ها نقایص کیفیت آموزشی خود را باز شناسند و نسبت به رفع آنها همت مضاعفی را به خرج دهند.
طرح‌های دانش‌بنیان
راهی برای کاهش وابستگی به شهریه
به نظر می‌رسد ضرورت دارد در معیارهای ارزیابی علمی دانشجویان تجدید نظر کلی کرد و دانشجویی را اساسا فارغ‌التحصیل دانست که بتواند با طرح پژوهشی و محتوای علمی پایان‌نامه خود گرهی از کار مردم جامعه‌اش باز کند، وگرنه از علم بی‌عمل و بی‌ثمر چه حاصل؟
حسن اسدی رئیس دانشگاه کار استان قزوین از کاهش ۴۵ درصدی وابستگی این دانشگاه به شهریه خبر داده و می‌گوید: «درآمدهای این دانشگاه به جای شهریه از طرح‌های دانشجویی و شرکت‌های دانش‌بنیان تامین می‌شود، به همین جهت ۴۵ درصد از وابستگی خود را به شهریه کاهش دادیم و تحصیل در مقطع کاردانی این دانشگاه برای همه اقشار رایگان است. براساس برنامه‌ریزی صورت گرفته در تلاش هستیم میزان وابستگی دانشگاه به شهریه را تا ۷۰ درصد کاهش دهیم.»
رئیس دانشگاه کار استان قزوین در ادامه می‌گوید: «دانشگاه کار از سال ۷۵ آغاز به کار کرد و در حال حاضر سه شعبه در شهرهای قزوین، زنجان و رفسنجان دارد که در ابتدای امر با ۶ رشته کارشناسی و کاردانی فعالیت خود را آغاز کرد.»
وی در تکمیل صحبت هایش با استناد به آمار موجود، درباره میزان جذب فارغ‌التحصیلان این دانشگاه به بازار کار می‌گوید: «اغلب دانشجویان پس از فراغت از تحصیل جذب بازار کار می‌شوند، در سال ۹۸ بالغ بر۴۳۰ نفر از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شدند که ۲۸۵ نفر استعلام استخدامی گرفتند که معادل 66/2 درصد است. در برنامه داریم تا دوره‌های مهارتی را افزایش دهیم. برای همین ۳۰ تفاهم‌‌نامه با دستگاه‌ها و نهادهای استان قزوین منعقد شده است تا دانشجویان علاوه‌بر رشته تحصیلی خود با چند مهارت دیگر نیز آشنا شوند.»
موج مقاله‌نویسی سفارشی در ایام کرونا
در ایام کرونایی که تکیه بر آموزش مجازی است، خیلی از استادان مطالبه مقاله از دانشجویان خود دارند. دانشجویان نیز از خدا خواسته بی‌آنکه حتی یک‌بار به کتابخانه مراجعه کرده و لااقل یک پژوهش کتابخانه‌ای ارائه دهند، با زنگ زدن به مراکزی که مدعی تهیه مقاله دانشجویی هستند و پرداخت مبالغی بالا اقدام به خرید مقاله می‌کنند! حال باید پرسید اگر کیفیت آموزش و خروجی چنین است، گرفتن شهریه‌های کلان توسط دانشگاه‌ها چه معنایی دارد؟
دکتر زهرا گویا استاد ریاضی و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی درباره موج مقاله‌نویسی در دانشگاه‌ها توضیح می‌دهد: «برای تولید هر مقاله امتیازهای مختلف به فرد داده می‌شود. استادان بر اساس امتیازهای به اصطلاح پژوهشی، می‌توانند دانشجوی تحصیلات تکمیلیِ بیشتری جذب کنند و این چرخه معیوب فقط در درونِ خود می‌چرخد و مسئله‌ای را از جامعه حل نمی‌کند. این جفا در حق دانشگاه است که دانشگاهیان بیشتر مشغول این باشند که چه امتیازهایی به دست می‌آورند. تعجب من از این است که با این معیارهای عجیب و غریب و دائم در حال تغییر برای بررسی «کیفیت دستاوردهای پژوهشی» دانشجویان و استادان، چقدر به پیشرفت معنادارمان افزوده شد؟ آیا ایرانی‌هایی که در محافل بین‌المللی خوش درخشیده‌اند، به دلیل تعداد مقاله‌هایشان بوده یا مسئله‌ای را حل کرده‌اند و آینده نوینی را برای بشر ترسیم کرده‌اند؟»
گویا، با بیان اینکه ما در ایران افرادی داریم که تا 4000 مقاله تولید کرده‌اند، می‌گوید: «حتی در رشته ریاضی هم کسانی را داریم که حدود 1000 مقاله نوشته‌اند! ولی آیا همین افراد، توانسته‌‌اند یک مسئله ساده دم دستی جهانی یا محلی را حل کنند یا در حل آن مشارکت داشته باشند؟»
این استاد دانشگاه در تکمیل صحبت هایش می‌گوید: «امیدوارم بحران کرونا تلنگری برای نظام آموزش عالی باشد. برای اینکه افراد در تاریخ بمانند، رزومه آنها و مقالاتشان اهمیتی ندارد، بلکه میزان اثرگذاری آنها مهم است و البته این را جامعه و تاریخ قضاوت خواهند کرد، نه جدول رمل و اسطرلاب «مزایا»ی من درآوردی!»
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی می‌افزاید: «قرار نبوده ظرفی با عنوان «دانشگاه»، «مجله»، «گروه‌های آموزشی» و نظایر آن ایجاد کنیم و داخل آن را با هر چیزی که به آن کمیّتی متناظر کرده‌ایم، پُر کنیم.»
میزان شهریه برای ترم جدید
در اختیار هیئت امنای دانشگاه
علی خاکی صدیق معاون آموزشی وزارت علوم درباره راهکارهای برگزاری دروس عملی برای ترم جاری در دانشگاه‌ها می‌گوید: «در ترم جاری اولویت برگزاری کلاس‌های حضوری با آزمایشگاه‌ها، کارگاه‌ها و بخش تجربی کلاس‌ها است.»
وی در ادامه می‌گوید: «اولویت اول برای کلاس‌های حضوری با این دسته کلاس‌ها است و سپس اولویت با کلاس تحصیلات تکمیلی خواهد بود.»
معاون آموزشی وزارت علوم می‌افزاید: «در تابستان سال جاری برخی از دانشگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها را برگزار کردند، ولی به هرحال یکی از چالش‌های جدی آموزش الکترونیکی بخش تجربی، کارگاهی و آزمایشگاهی است.»
وی درباره تعیین شهریه در سال تحصیلی جدید توضیح می‌دهد: «تعیین شهریه و کم یا زیاد کردن آن بر عهده هیئت امنای دانشگاه‌ها است و در حیطه معاونت آموزشی قرار ندارد و تنها مطلبی را که می‌توانم اعلام کنم این است که هزینه‌های کلان دانشگاه‌ها با الکترونیکی کردن آموزش خیلی تغییر نمی‌کند.»
خاکی صدیق در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «شاید سرویس غذای دانشجویان و رفت و آمد کم شود وگرنه از نظر تعداد کلاس‌ها و حقوقی که باید پرداخت شود، خیلی تغییر ایجاد نمی‌شود و عمده هزینه‌های آموزش عالی باقی می‌ماند و حال اینکه چند درصد باید شهریه دانشجویان کاهش یابد؟ در اختیار هیئت امنا دانشگاه‌ها است.»
ضرورت ایجاد سیستم جامع ارزشیابی اساتید
پژوهش درباره کیفیت تدریس اعضای هیئت‌علمی ازجمله مهم ترین مسائلی است که از یک سو بازخورد مناسب برای تجزیه و تحلیل مسائل آموزشی، تصمیم‌گیری‌های اساسی و برنامه‌ریزی راهبردی در اختیار مسئولان و دست‌اندرکاران آموزش عالی قرار می‌دهد و از سوی دیگر اعضای هیئت علمی با آگاهی از کیفیت عملکرد خود در جریان تدریس قادر خواهند بود به اصلاح شیوه‌ها و روش‌های آموزشی و در نتیجه، افزایش کیفیت تدریس خود بپردازند. تلاش در جهت بهبود کیفیت تدریس اعضای هیئت علمی باید به‌عنوان یکی از اهداف اصلی مورد توجه مؤسسات و نظام‌های آموزش عالی قرار گیرد و برای دستیابی به آن باید ساز و کارهای مناسبی در جهت ارتقاء و بهبود شناسایی و کلیه امکانات خود را برای آن آماده کنند. در مقابل بدون تردید ارزشیابی عملکرد اساتید به علت ماهیت و عملکرد خاص خود در هرگونه نظام آموزشی یکی از گسترده‌ترین و جنجالی‌ترین مباحث فرایند آموزش می‌باشد، به طوری که اصلاح نظام آموزشی در دانشگاه‌ها و پی‌ریزی فعالیت‌های آموزشی بر اساس تحقیقات، هر دو از مواردی هستند که بستگی تمام به موضوع ارزشیابی اساتید دارد. مدت زمان زیادی است که در مراکز آموزش عالی بیشترین منبع مورد استفاده و همچنین شاخص کیفی برای ارزیابی دانشگاه، ارزشیابی اساتید توسط دانشجویان می‌باشد.
عوامل مختلفی در بی‌توجهی به کارکرد آموزش در هنگام ارزشیابی عملکرد اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها موثرند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به اعتماد بیش از حد به پرسشنامه‌های ارزیابی دانشجو به عنوان مهم‌ترین منبع جمع‌آوری اطلاعات برای ارزیابی کیفیت تدریس، علی‌رغم وجود شواهد مختلف در پایین بودن روایی و اعتبار آنها اشاره کرد.
در راستای ارزشیابی از عملکرد اساتید توسط دانشجویان می‌توان بیان کرد که بررسی روندهای آموزشی در زمینه توسعه دانشگاه‌ها نشان می‌دهد که دانشگاه‌ها نیاز مبرم به بهسازی نیروی منابع انسانی به ویژه اساتید و انطباق سریع با استانداردهای جدید آموزشی دارند. به نظر ساخت یک رویکرد سیستماتیک می‌تواند گامی مؤثر برای بالا بردن کیفیت ارزشیابی از عملکرد
اساتید باشد.
شهریه دانشگاه آزاد کم می‌شود؟
حیدری سخنگوی دانشگاه آزاد درباره زمان آغاز سال تحصیلی در دانشگاه آزاد توضیح می‌دهد: «سال تحصیلی جدید برای دانشجویان سنواتی دانشگاه از ۱۵ شهریور ماه آغاز می‌شود. دانشجویان جدیدالورود نیز به دو دسته تقسیم می‌شوند، نخست آن‌هایی که بدون کنکور در دانشگاه آزاد ثبت‌نام کرده‌اند که این افراد تا هفتم مهرماه برای ثبت‌نام فرصت دارند و پس از آن مدارک و سابقه علمی آنها بررسی خواهد شد و چند روز بعد نیز کلاس‌ها شروع می‌شود. دسته دیگر آن‌هایی هستند که از طریق کنکور در دانشگاه آزاد ثبت‌نام کرده‌اند که براساس اعلام سازمان سنجش قرار است اسامی پذیرفته‌شدگان تا ۲۰ مهرماه به دانشگاه اعلام شود. دانشگاه آزاد در مورد دانشجویان جدیدالورود با همه زیرنظام‌های آموزش عالی کشور هماهنگ است.»
وی درباره چگونگی برگزاری کلاس‌ها در نیمسال جدید تحصیلی توضیح می‌دهد: «دانشگاه آزاد آمادگی کامل دارد که کلاس‌ها را چه به صورت مجازی و چه به صورت حضوری و نیمه‌حضوری برگزار کند. خوشبختانه تجربه خوبی از برگزاری آموزش مجازی در ترم قبل به دست آمد و دانشگاه آزاد سامانه LMS خود را بالا آورد که این سامانه قطعاً به افزایش کیفیت آموزش مجازی کمک خواهد کرد.»
حیدری با اشاره به آخرین تصمیم‌گیری‌ها درخصوص شهریه دانشجویان می‌گوید: «هیئت امنای مرکزی دانشگاه آزاد با توجه به اینکه کرونا اشتغال خانواده‌ها را تحت‌الشعاع خود قرار داده و بسیاری از دانشجویان از محل درآمد خانواده، شهریه خود را می‌پردازند، تصمیم گرفته است بحث شهریه (افزایش و یا کاهش) را به هیئت امنای استانی واگذار کند.»
سخنگوی دانشگاه آزاد با تاکید بر اینکه شهریه دانشجویان دانشگاه آزاد در نیمسال جدید تحصیلی لزوما افزایشی نیست، می‌افزاید: «با توجه به شرایط موجود، ممکن است شهریه برخی کدرشته‌ها کاهشی باشد یا برخی دیگر ثابت بماند یا افزایش پیدا کند. در این خصوص هیئت امنای استانی براساس عوامل مختلفی مانند رشته، شهر، سطح درآمد خانوارها در منطقه تصمیم‌گیری خواهد کرد و میزان شهریه براساس این عوامل مشخص می‌شود.»
وی با اشاره به اینکه دفاع از پایان‌نامه‌ها در ترم جاری مثل ترم گذشته می‌تواند به صورت حضوری یا مجازی برگزار شود، توضیح می‌دهد: «کلاس‌های عملی نیز با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و مجوز ستاد ملی مبارزه با کرونا به صورت حضوری برگزار خواهد شد. این کلاس‌ها که قبلا با ۱۵ دانشجو برگزار می‌شد به دلیل رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی با ۳ الی ۵ نفر برگزار خواهد شد.»
محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد نیز با اشاره به شرایط به وجود آمده در بحث آموزش می‌گوید: «طی چند ماه گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا مجبور به برگزاری مجازی کلاس‌ها شدیم. این موضوع ضایعه‌هایی به همراه داشت که برای رفع آنها برنامه‌ریزی‌های ویژه‌ای داریم. یکی از برنامه‌ها این است که ترم آینده، دانشجویان در گروه‌های پنج نفره حداقل ۴ جلسه طی ترم تحصیلی در دانشگاه حضور داشته باشند و ۱۲ جلسه دیگر به صورت غیرحضوری و مجازی برگزار شود، چرا که ارتباط دانشجو با استاد و دانشگاه باید حفظ شود.»