علی شمسی
آب مایه حیات است. خداوند حیات را در آب قرار داد. بنابراین، فقدان یا کمبود آب به معنای فقدان حیات است. در ادبیات فارسی، آب، نماد مدنیت و عمران است. از این رو واژگانی چون آبادی و آبادانی برای بیان اجتماعات بشری و شکوفایی اقتصادی و عمران به کار رفته است. درمطلب حاضرارزش ونقش آب در حیات بشری واکاوی شده است.
***
آب، مایه حیات
آب مایه حیات هر موجودی است. خداوند در آیه 30 سوره انبیاء می‌فرماید: وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلَا يُؤْمِنُونَ؛ و هر چيز زنده‏اى را از آب پديد آورديم؟ آيا باز هم‏ ايمان نمى‏آورند؟
با نگاهی به آنچه از معنای زندگی می‌فهمیم به آسانی می‌توان دریافت که حيات همه موجودات زنده به آب بستگى دارد. بر اساس آیات قرآنی مبدا و خاستگاه این مایه حیاتی، آسمان وآب بارانى است كه از آسمان نازل می‌شود.
همچنین نطفه موجودات زنده نیز آب است. از این جهت آب مایه حیات و زندگی بیشتر موجودات زنده است. امروزه دانشمندان معتقدند كه نخستين جوانه حيات در اعماق درياها پيدا شده است، به همين دليل آغاز حيات و زندگى را از آب مى دانند و اگر قرآن آفرينش انسان را از خاك مى شمرد، نبايد فراموش كنيم منظور از خاك همان طين (گل ) است كه تركيبى از آب و خاك است.(انعام، آیه 2؛ اسراء، آیه 61؛ ص، آیه 71)
برپایه تحقيقات دانشمندان در حدود هفتاد درصد یعنی بخش اساسی بدن انسان و بسيارى از حيوانات را آب تشكيل مى دهد. پس مزه آب را باید مزه زندگی دانست؛ چنانکه شخصى از امام صادق(ع) پرسيد: آب چه طعمى دارد؟ امام نخست فرمود: سل تفقها و لا تسئل تعنتا؛ به منظور ياد گرفتن بپرس نه به منظور بهانه جوئى ! سپس ‍ اضافه فرمود: طعم الماء طعم الحياة ! قال الله سبحانه: و جعلنا من الماء كل شىء حى؛ طعم آب، طعم حيات و زندگى است ! خداوند مى‌گويد: ما هر موجود زنده‌اى را از آب آفريديم.( مکارم الاخلاق،ج1، ص287)
خشکسالی، آزمونی الهی
از آنجایی که آب مایه حیات و زندگی و بلکه آبادی و آبادانی است ،لذا آبادی‌ها و روستاها و نیز تمدن‌های بزرگ در کنار رودهای بزرگ و پایدار پدیدار شده اند، انسان همواره از فقدان یا کمبود آب در هراس است؛ زیرا زندگی و حیاتش به آن بستگی دارد و اگر آب نباشد حتی اقتصاد پایدار و شکوفا که قوام جامعه است(نساء، آیه 5) نیز وجود نخواهد داشت.
انسان‌هایی که در کنار رودهای بزرگ زندگی می‌کنند و پیرامونشان را آب گرفته، کمتر اهمیت و ارزش آب را درک می‌کنند، اما کسانی که در کویر و بیابان‌ها زندگی کرده‌اند ارزش و قدر آب را می‌دانند. ازاین رو مردان کویر را مردان قناعت و قنات گفته اند؛ زیرا به سختی و در مسیر کیلومترها می‌توانند آب را از راه قنات و قنوات به جایی برسانند و آبادی و آبادانی و زندگی داشته باشند.
هنگامى كه انسان در تابستان پس از يك تشنگى طولانى در آن هواى سوزان  به آب گوارایى مى رسد، با نوشیدن نخستين جرعه‌هاى آب احساس مى كند كه روح و جان به كالبدش دميده مى شود، آنجاست که ارزش و قدر آب را می‌شناسد. به سخن دیگر، قدر عافیت کسی داند که به مصیبتی چون بی آبی و کم آبی و خشکسالی گرفتار آمده باشد.
هنگامی که خشکسالی رخ می‌دهد، بارندگی کاهش می‌یابد و رودها دچار کم آبی یا حتی خشکی می‌شوند. در این زمان انسان‌ها برای آب آشامیدنی دچار کمبود شدید آب می‌شوند و کشاورزی از میان می‌رود یا محصولات و فرآورده‌های کشاورزی به شدت کاهش می‌یابد،(اعراف، آیه 130) در آن زمان است که مردم ارزش وقدر آب را می‌شناسند.
خداوند یکی از آزمون‌های سخت برای بشر را خشکسالی قرار داده است تا این گونه مردم قدر نعمت آسایش را بدانند و صبر و بردباری خود را افزایش دهند،(بقره، آیه 155) و از آن پند و عبرت گیرند و به سوی خداوند بازگردند و از کارهایی چون کفر و کفران استغفار و توبه کنند.(اعراف، آیه 130؛ نحل، آیه 112؛ شرک؛ آیات 50  تا 53)
ارزش آب آشامیدنی
البته آب مایه حیات است و تفاوتی میان آب شور و شیرین و تلخ و گوارا و مانند آن نیست؛ اما در این میان آب شیرین و گوارا نقش کلیدی برای حیات بسیاری از موجودات زنده بویژه حیوانات و گیاهان و انسان دارد. خداوند آب آشامیدنی را رزق و روزی الهی بر می‌شمارد(بقره، آیه 60) و بر لزوم استفاده درست و بجا از آن تاکید می‌کند و هر گونه استفاده و مصرف بیجا و نامناسب را از مصادیق اسراف و گناه دانسته و اهل اسراف را بیرون از دایره محبوبان خود می‌شمارد.(اعراف، آیه 31)
از نظر قرآن، انسان اگر در همین یک مورد یعنی آب آشامیدنی،تدبر و تفکر و نظر کند و به مطالعه در آب آشاميدنى و كيفيت قرار گرفتن آن در دسترس انسان‌ها بپردازد، بسیاری از حقایق هستی از جمله مساله هدفمندی آفرینش و معاد و رستاخیز موجودات برایش روشن خواهد شد.(واقعه، آیات 68 و 69)
خداوند که خود مسئولیت آب‌رسانی به انسان و دیگر موجودات زنده را به عهده گرفته(حجر، آیه 22؛ فرقان، آیات 48 و 49) از مردمان می‌خواهد که این نقش را به عنوان یک نقش الهی به عهده گیرند و به دیگران بویژه افراد نیازمند و عبادت‌کنندگان آب رسانی کنند؛ لذا آب رسانی به حجاج را عملی عبادی و بسیار با ارزش تلقی و تعبیر کرده است.(توبه، آیه 19)
سهمیه بندی آب در شرایط بحرانی از مسایلی است که در قرآن به آن پرداخته شده و گزارش‌هایی از این عمل مناسب و درست ارائه کرده است. این سهمیه بندی ممکن است میان گروه‌های بشری و اقوام و قبایل انجام گیرد چنانکه میان اسباط و نوادگان یعقوب انجام گرفت(بقره، آیه 60؛ اعراف، آیه 160) و یا ممکن است میان انسان و دیگر موجودات از حیوانات و گیاهان انجام گیرد؛ چنانکه این سهمیه بندی به فرمان خداوند میان قوم ثمود و شتر صالح (ع) انجام گرفت.(شعراء، ایه 155؛ شمس، آیه 13)
خداوند در یک فرآیندی آب شور دریا را به آب شیرین تبدیل کرده و آن را سوار بر ابرها و بادها به هر جایی که بخواهد بویژه بیابان و کوهستان‌های دور از ساحل می‌رساند و از میان ابرها آب شیرین را به انسان‌ها فرو می‌فرستد.(حجر، آیه 22؛ نحل، ایه 10؛ فرقان، آیات 48 و 49) پس انسان نیز باید با استفاده بجا و مصرف درست شکرگزار این نعمت الهی باشد(واقعه، آیات 68 تا 70)
تفکر و تدبر در باره آب‌های شور و شیرین و مانند آنها زمینه‌ساز عبودیت و بندگی و شکرگزاری بشر است. پس انسان لازم است در این امور تدبر کرده و قدر نعمت‌های الهی بویژه آب آشامیدنی شیرین را بداند.(فرقان، آیه 53؛ رحمن، آیات 19 تا 21)