آموزش عالی در ایران مرحله جدیدی را آغاز کرده است. شیوع پاندمی کرونا ویروس و تغییرات شرایط زندگی انسان، تعطیلی مراکز آموزش عالی به صورت فیزیکی و آغاز آموزش‌های از راه دور و مجازی، تغییرات فرآیند آموزشی همه شرایط جدیدی را فراهم کرده است.
این تغییرات علاوه بر اثرگذاری بر نحوه آموزش بر مهمترین اتفاق سالیانه یک میلیون دانش‌آموز نیز اثر گذاشت. پس از شیوع بیماری کرونا مباحث مختلفی از جمله حذف کنکور، عدم برگزاری در شرایط بیماری و واگذاری پذیرش به دانشگاه‌ها مطرح شد و برخی معتقد بودند که در زمانه فعلی با توجه به شرایط شیوع بیماری بهترین راهکار حذف یک آزمون کشوری است.
در مقابل بیش از یک میلیون نفر در یک سال گذشته با شرایط سخت آموزشی خود را برای این مسابقه بزرگ آماده کرده بودند و هر نوع تغییر در کنکور، به نحوی استرس جدیدی به داوطلبان وارد می‌کرد. این در حالی بود که در سال ۹۹ برای اولین بار امکان پذیرش بدون کنکور در ۸۹ رشته دانشگاه‌های بزرگ و کوچک در سراسر کشور خارج از فرآیند آزمون سراسری فراهم شده بود.
رئیس سازمان سنجش آموزش کشور پیش از این یادآور شده بود: انتخاب رشته رشته‌های بدون آزمون که پذیرش در آنها صرفاً بر اساس سوابق تحصیلی صورت می‌گیرد، امسال از فرآیند برگزاری آزمون سراسری جدا شده است و تمامی افراد داوطلب در کنکور می‌توانند بدون اینکه در جلسه آزمون شرکت کنند، رشته‌های بدون آزمون را انتخاب کنند.
این تصمیم در پی آن اتخاذ شد که از سال ۹۷ و پس از بحث‌های فراوان درباره تغییرات تأثیر سوابق تحصیلی و قطعی و مثبت بودن تأثیر سوابق، تغییر نظام آموزش متوسطه و ورود اولین خروجی‌های دو نظام آموزشی متوسطه به فرآیند کنکور، شورای سنجش و پذیرش دانشجو تصمیم گرفت که شیوه جدیدی برای پذیرش بر اساس سوابق تحصیلی ارائه
کند.
در این شیوه از سال ۹۸ پذیرش دانشجو در رشته‌های بدون آزمون در فرآیندی خارج از کنکور اجرا شد و به داوطلبان این امکان داده شد که در یک فرصت ۶ ماهه و با بررسی همه جانبه شرایط، دانشگاه و رشته مورد علاقه خود را انتخاب
کنند.
استقبال تنها ۸۰ هزار نفر
 از رشته‌های بدون کنکور
اما این بار در زمان شیوع بیماری کرونا ویروس با وجود اطلاع رسانی‌ها و جدا شدن فرآیند انتخاب رشته از کنکور سراسری سال ۹۹، استقبال چندانی از رشته‌های بدون آزمون صورت نگرفت و با وجود ایجاد ظرفیتی هم اندازه داوطلبان، تاکنون تنها حدود ۸۰ هزار نفر به این شیوه ثبت نام کرده‌اند.
نکته مورد توجه این است که کنکور سراسری سال ۱۳۹۹ با سختی‌ها و مشکلات فراوانی در ایام کرونا برگزار شد. این دوره از کنکور که ویژگی منحصربه‌فرد آن تعویق زمانی آن بود برای اولین بار در تاریخ برگزاری کنکور با تعویق دو ماهه برگزار شد. این تعویق به دنبال اوج شیوع بیماری کرونا صورت گرفت و پس از آن در جدل یک هفته‌ای موافقان و مخالفان برگزاری کنکور، در نهایت موافقان برگزاری، تاکید کردند که این کنکور باید برگزار شود.
ویژگی دیگر این کنکور رعایت پروتکل‌های بهداشتی ویژه ایام کرونا بود. داوطلبان باید ماسک می‌زدند و عوامل اجرایی با لباس‌هایی سخت و طاقت‌فرسا باید مدیریت را برعهده
 می‌گرفتند.
با همه اینها حاشیه‌ها نیز این کنکور را رها نکرد و حین برگزاری با انتشار تصاویری از سوالات کنکور و کلیدهای آزمونی در فضای مجازی و ارسال عکس از حوزه‌های امتحانی، به گفته مسئولان سازمان سنجش سعی شد این گونه القا شود که برگزاری آزمون در شرایط کرونا خطا بوده است.
داوطلبان رنج کنکور را
 به ورود بی دردسر به دانشگاه ترجیح دادند
با این وجود اینکه چرا داوطلبان سعی داشتند با همه این مشکلات برای رشته‌های با آزمون به رقابت بپردازند شاید بخش عمده آن به فشار اصلی خانواده‌ها و مؤسسات کنکوری و شرایط رشته‌های درآمدزا باز می‌گردد.
در کنکور ۹۹ تعداد یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر برای ۱۵۵ هزار صندلی (رشته‌های با آزمون) دانشگاه‌ها به رقابت پرداختند و این در حالی است که ۳۸۹ هزار صندلی بدون آزمون در انتظار آنها بوده است و می‌توانستند بدون رنج آزمون آنها را انتخاب کنند.
عمده افرادی که در کنکور شرکت می‌کنند سعی در انتخاب بهترین رشته‌ها در بهترین دانشگاه‌ها دارند اما شانس یک صندلی برای ۸ داوطلب این کار را مشکل می‌کند. به نظر می‌رسد رقابت اصلی بر سر رشته‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی در گروه علوم تجربی و رشته‌های مهندسی در گروه علوم ریاضی با وجود هزاران دانش آموز با معدل بالا، رقابت نفسگیری است که فشار روانی خانواده‌ها و مؤسسات کنکوری نیز این رقابت را تشدید می‌کند.
چرا ۸۹ رشته بدون کنکور
 برای کنکوری‌ها جذاب نیست
از سوی دیگر به نظر می‌رسد که ۸۹ رشته بدون آزمون از جذابیت کافی برخوردار نیستند و با وجود اهمیت رشته‌های کاربردی در آینده شغلی افراد همچنان ماجرا بر مدار قبلی می‌گردد و همچنان علوم انسانی در صدر رشته‌های بدون آزمون قرار دارد.
بیش از ۵۵ درصد این صندلی‌ها به گروه علوم انسانی و بعد از آن ۳۰ درصد رشته‌های بدون آزمون به گروه علوم ریاضی و فنی اختصاص دارد. سهم گروه علوم تجربی از این صندلی‌ها ۸ درصد است. گروه‌های زبان‌های خارجی و هنر هم دارای سهمی ۴ درصدی و ۳ درصدی از این صندلی‌ها دارند.
این در حالی است که نظام آمایش سرزمین آموزش عالی در کشور هنوز در کش و قوس تصویب و بررسی بسر می‌برد و این موضوع نشان می‌دهد که اگر آمایش سرزمین آموزش عالی سریع‌تر سامان یابد می‌توان امیدوار بود که پراکندگی رشته‌ها و دانشگاه‌ها در استان‌های کشور با آهنگی مناسب‌تر بروز کند و داوطلبی که در شهر و استان خود رشته و دانشگاه مورد علاقه اش را می بیند آن را انتخاب کند تا به جای اینکه راهی دیاری دیگر شود.
سهم کمتر استان‌های کم برخوردار
 از رشته‌های بدون آزمون
بررسی کدرشته محل‌های دفترچه راهنمای رشته‌های بدون آزمون (پذیرش صرفاً با سوابق تحصیلی) نشان می‌دهد که سهم استان‌های مختلف از گروه‌های ۵ گانه آزمایشی به شکلی است که بازهم تمرکز اصلی بر استان‌های برخوردار است و استان‌های کم برخوردار حتی از رشته‌های بدون آزمون هم سهم کمتری دارند.
نکته دیگر در رشته‌های بدون آزمون سهم بالای رشته‌های دانشگاه پیام نور و مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی در پذیرش دانشجو است. به گفته رئیس سازمان سنجش ۲۰ درصد رشته‌های دوره‌های روزانه، ۵۵ درصد رشته‌های دوره‌های شبانه یا نوبت دوم و بیش از ۹۰ درصد رشته‌های پیام نور و مؤسسات غیرانتفاعی به رشته‌های بدون آزمون اختصاص دارد.
به نظر می‌رسد یکی دیگر از عوامل عدم جذابیت رشته‌های بدون آزمون تمرکز اصلی در بخش پرداخت شهریه باشد. هزینه‌های تحصیل در دانشگاه‌ها در شرایط اقتصادی موجب شده است که رقابت اصلی در دوره‌های روزانه دانشگاه‌ها که تحصیل در آنها رایگان است، باشد و از همین رو رشته‌های مرتبط با دانشگاه آزاد، دانشگاه پیام نور، مؤسسات غیرانتفاعی که مستلزم پرداخت شهریه هستند از جذابیت کمتری برخوردارند و افراد تنها در صورت اینکه در جای دیگری قبول نشود این رشته‌ها را انتخاب می‌کنند.
جایگاه رشته‌های پرطرفدار در بدون کنکورها
اما در این میان رشته‌های پرطرفدار هم سهم مناسبی از رشته محل‌های بدون آزمون دارند. بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی ۹ رشته در علوم ریاضی و فنی و علوم انسانی جز رشته‌های پرمتقاضی محسوب می‌شوند و نکته مورد توجه این است که در دفترچه انتخاب رشته بدون آزمون پذیرش مهرماه سال ۱۳۹۹ بخش عمده‌ای از ظرفیت‌های دانشگاه که امکان ورود به آنها بدون شرکت در کنکور امکان‌پذیر است به رشته‌های پرمتقاضی اختصاص
دارد.
کدام دانشگاه‌ها در رشته‌های بدون آزمون
دانشجو می‌پذیرند
تقریباً در تمامی استان‌ها به جز استان تهران تمامی دانشگاه‌های بزرگ هر استان در رشته‌های بدون آزمون دانشجو می‌پذیرند. تمامی واحدهای دانشگاه پیام نور هر استان و تمامی مراکز غیرانتفاعی نیز در پذیرش دانشجو سهم دارند.
تعداد ۸۹ رشته در گروه رشته‌های بدون آزمون وجود دارند که این رشته‌ها در ۵ گروه آزمایشی قرار دارند. تنها رشته‌های علوم پزشکی بسیار محدودیت دارند و تنها در دو دانشگاه علوم پزشکی اراک و گناباد کاردانی بهداشت عمومی گرایش مبارزه با بیماری‌ها و کاردانی بهداشت عمومی گرایش بهداشت خانواده به صورت محدود ارائه شده است.رشته‌های بدون کنکور در دوره روزانه نیز در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی مختلف ارائه شده‌اند. ۸۹ رشته در این گروه وجود دارند. دانشگاه‌های استان‌های مختلف که در این دوره پذیرش دانشجوی بدون آزمون دارند نیز در سه بخش دانشگاه‌های دولتی، دانشگاه‌های پیام نور و مراکز آموزش عالی غیرانتفاعی و غیردولتی تقسیم بندی می‌شوند. بررسی‌های پذیرش بدون آزمون در این دوره نشان می‌دهد همانند گذشته رشته‌های علوم انسانی و دوره‌های غیرانتفاعی بیشترین میزان ظرفیت را به خود اختصاص
داده‌اند.
به نقل از مهر، بررسی وضعیت رشته‌ها و دانشگاه‌های کشور در پذیرش بدون آزمون نشان می‌دهد که نیاز است از سوی نظام آموزش عالی جذابیت کافی برای رشته‌های بدون آزمون که به نوعی مقدمه برای «حذف کنکور» نیز به شمار می‌روند، ایجاد شود. در حالی که بخش عمده این ظرفیت هر ساله خالی می‌ماند و داوطلبی علاقمند به تحصیل در این بخش‌ها نیست، علت آن باید از سوی صاحب‌نظران آموزش عالی بررسی شود.
این اتفاق درحالی رخ می‌دهد که بسیاری بر این باور هستند که کنکور چند ساعته و چند گزینه‌ای ملاک مناسبی برای سنجش ورود به دانشگاه نیست و از سوی دیگر تیغ تیز کنکور با وجود ظرفیت کافی بدون آزمون، هنوز کند نشده است و این امر نشان دهنده حلقه مفقوده‌ای است که لازم است به آن پرداخته شود. پاسخ به چرایی این موضوع از سوی صاحبنظران نظام آموزش عالی می‌تواند شرایط بهتری را رقم بزند.
از سوی دیگر شاید نیاز باشد چرایی ایجاد رشته‌های بدون آزمون بیش از پیش برای داوطلبان و خانواده‌های آنها اطلاع‌رسانی شود تا با آگاهی و آرامش بیشتری قدم در راه ورود به دانشگاه بگذارند.