همه چیز درباره انفجارمهیب بندر بیروت
اشاره:
انفجار بندر بیروت عصر روز سهشنبه 14 مرداد 99 رخ داد؛ انفجار مهیبی که نیمی از شهر زیبای بیروت، پایتخت لبنان را ویران کرد و بسیاری را کشت. این انفجار اما قرین شد با یک انفجار رسانهای که به ویژه در لبنان و رسانههای عربیزبان سایر نقاط جهان با سرعت بالایی به راه افتاد. این موج رسانهای فرصت را غنیمت میدید که حزبالله لبنان را مقصر و به گونهای عامل این جریان معرفی کند. اما همانطور که شدت گرفتن این جریان سریع بود، افول آن هم سریع رخ داد؛ چیزی نگذشت که این راه به بنبست خورد و این خط رسانهای رسوا شد. این جریان نه تنها حزبالله را نتوانست محکوم کند بلکه خود را رسوا کرد. در مطلب پیش رو ضمن بررسی کل ماجرا و حواشی آن به اتهامات این جریان رسانهای و فرجام آن پرداختهایم.
امینالاسلام تهرانی
بیروت پایتخت لبنان در واپسین ساعات عصر سهشنبه 14 مرداد 1399 مقارن با 4 اوت 2020 به خود لرزید، لرزشی که حتی در کشورهای مجاور لبنان نیز حس شد. اما این لرزه بنابر اعلام منابع رسمی نه از زلزله که از انفجار حدود 2750 تن نیترات آمونیوم در یکی از انبارهای بندر بیروت ناشی میشد. تصاویر زیادی از انفجار مخابره شده که یکی از دیگری وحشتناکتر و یادآور فیلمهای آخرالزمانی است؛ انفجاری که شکل و گستردگیاش یادآور بمب اتمی است که بر سر مردم هیروشیما و ناکازاکی انداخته شد. حتی گفته شد پس از این دو انفجار، انفجار لبنان بزرگترین انفجار تاریخ است. مردمی که از وحشت شهادتین میگفتند و جنازهها و مصدومانی که گوشه و کنار افتاده بودند. برخی گزارشها حاکی از آن بود که شدت انفجار، معادل زمینلرزهای به قدرت ۳/۳ ریشتر بوده که در ترکیه، سوریه، اراضی اشغالی و حتی بخشهایی از اروپا احساس شده است و صدای آن در جزیره قبرس در فاصله ۲۵۰ کیلومتری محل انفجار شنیده شده است.
مرکز این انفجاز چنانکه گفته شد، بندر بیروت بود اما نیمی از بیروت را تخریب و ویران کرد، تخریبی که مسئولان بیروت میگویند این نیمه از شهر تا مدتها قابل سکونت نخواهد بود. استاندار بیروت با اشاره به وجود هشداری از سال ۲۰۱۴ درباره احتمال وقوع انفجار در بندر بیروت، میزان خسارات وارده را 3 تا 5 میلیارد دلار برآورد کرد، اما خیلی زود مشخص شد خسارات حدود 15 میلیارد دلار بوده است. همچنین در این حادثه، حدود 220 تن کشته، 7000 تن مجروح و تعدادی نیز مفقود شدند، البته به احتمال زیاد بر تعداد کشتهها افزوده خواهد شد، چرا که جدا از مجروحانی که حالشان وخیم و ممکن است کشته شوند، تعداد زیادی نیز مفقود شدهاند که متأسفانه باید منتظر بود نام تعداد زیادی از آنان به فهرست کشتهشدگان افزوده شود.
خسارات واقعه
این انفجار فقط 40 و اندی متر زمینِ محل انفجار را سوراخ نکرد! بلکه آنطور که هیئت عالی امدادرسانی لبنان اعلام کرده، این انفجار مهیب موجب خسارت به ۷۰ هزار خانه و ۳۷۹۲ ساختمان شد و به گفته «مروان عبود» استاندار بیروت موجب آسیب به نیمی از ساختمانهای بیروت شد. سازمان امنیت لبنان نیز در بیانیهای اعلام کرد انفجار بیروت موجب وارد آمدن خسارت به ۳هزار و 792 ساختمان و 4 هزار و 214 خودرو شد. آنطور که سازمان ملل گزارش کرده، آپارتمانهای بیش از ۱۷۰ هزار ساکن این منطقه خسارت دیدهاند.
انفجار فعالیتها در ۶ بیمارستان را تحت تاثیر قرار داد و به بیش از ۲۰ کلینیک در بخشهایی از بیروت شدیدترین خسارت را وارد کرد. تنها نیمی از ۵۵ مرکز پزشکی به طور کامل عملیاتی هستند و حدود ۴۰ درصد آنها دچار آسیبهای متوسط تا جدی شدهاند و نیاز به نوسازی دارند. در این میان، مجموع 120 مدرسه که پذیرای 50 هزار دانشآموز بودند نیز آسیب دیدهاند.
همچنین «دیوید بیسلی»، رئیس برنامه جهانی غذا، گفته «۸۵ درصد از گندم مورد نیاز لبنان از طریق بندر بیروت وارد این کشور میشد.» و اینکه، «برای اینکه نان سر سفره همه مردم لبنان باشد باید ۱۷۵۰۰ تُن آرد سفید وارد بیروت شود.»
اتهام به حزبالله و رسوایی اتهامزنان
تحلیل اولیه آن است که گرما انباشته شده و انباری حاوی ۲۷۵۰ کیلوگرم نیترات آمونیوم را منفجر کرده است. نیترات آمونیوم منفجر شده و ابری سمی از دیاکسید نیتروژن تولید کرده است. در این مواقع هوا بهسرعت منبسط و سپس سرد و متراکم میشود و یک موج انفجار فراصوت پدید میآورد. گزارشهای دیگر حاکیاند که حریق ممکن است از جوشکاری شروع شده باشد. پس از حدود ۳۵ دقیقه از اولین انفجار، انفجار عظیم دوم حجم عظیمی از دود قرمز و قهوهای بالا برد و ابری سفید و گنبدیشکل همچون انفجارهای هستهای به وجود آورد. در ساعات اولیه پس از این دو انفجار، انفجار سوم رخ داد، انفجار دروغهای سیاسی و رسانهای بزرگ. در همان ساعات اولیه رسانههای غربگرای لبنان و دیگر رسانههای همسوی عربی (نزدیک به سعودی) گفتند حزبالله در بندر بیروت انبار مهمات دارد. پس از ساعاتی مشخص شد که خبر از اساس دروغ بوده و انفجار مربوط به یک انبار حاوی مواد خطرناک نیترات آمونیوم بوده است، سپس گفتند، این نیترات آمونیوم ذخیرهشده در بندر متعلق به حزبالله بوده است، اما باز هم مشخص شد که این محموله نیترات و این انبار هیچ ربطی به حزبالله نداشته است. خلاصه اینکه تمام فرضیههایی که مطرح کردند نادرست بود. آنها فرضیه واحدی مطرح کردند و آن اینکه حزبالله مسئول است و سپس به عنوان بخشی از روند مقابله با حزبالله با هدف تضعیف آن، دنبال ساختنِ ادلۀ جعلی و احتمالات چهبسا دور از ذهن گشتند.
اما این روند از هر طرف به بنبست میخورد؛ چنانکه «نعیم قاسم» معاون دبیرکل حزبالله لبنان در مراسم احیای دومین شب محرم (جمعه شب هفته پیش) به این دروغهای سیاسی و رسانهای این روزها و اتهامزنی به حزبالله مبنی بر اینکه حزبالله مقصر انفجار بوده است، گریز زد و گفت، همه چیز[اتهامهایی که علیه حزبالله مطرح کردند] به سمت خود آنها بازگشت و مشخص شد که مسئول، خودشان هستند. شیخ قاسم حتی در ادامه این سخنرانیاش «خواستار محاکمه همه آنها شد». اشاره معاون دبیرکل حزبالله به وجوه مختلفی میتواند باشد، اما یکی از مهمتریم وجوه ماجرا این است که این بندر در قسمت سنینشین (نه مسیحینشین و شیعهنشین) شهر قرار دارد، بخشی که به طور سنتی جریان مخالف حزبالله از جمله جریان 14 مارس بیشترین نفوذ را در آنجا دارد و این محموله خطرناک در سالهای حکمرانی جریان مخالف حزبالله همواره در بندر بیروت بوده و کسی متوجه آن نبوده است. این در حالی است که برخی منابع خبر دادند، «بهاءالدین حریری»، برادر «سعد حریری» 3 روز پس از انفجار مدعی شد که حزبالله لبنان از بندر بیروت برای انبار کردن اسلحه استفاده کرده است. وی تأکید کرد همه در بیروت میدانند که بندر این شهر در کنترل حزبالله لبنان است! «میشل عون»، رئیسجمهور لبنان طی مصاحبهای در ۲۸ مرداد ۱۳۹۹ (برابر با ۱۸ اوت ۲۰۲۰) گفت، محال است انفجار بندر بیروت از انفجار انبار مهمات حزبالله نشأت گرفته باشد. او تأکید کرد که حزبالله در بندر بیروت هیچ تسلیحاتی انبار نکرده است.
نکته دیگر اما در مورد منشأ این حادثه آن است که محموله نیترات آمونیوم از کجا آمده است؟ این مواد متعلق به تاجری روسی بوده که به موزانبیک میرفته است، محموله در کشتی با پرچم مولداوی حمل میشده است. این کشتی در سال ۲۰۱۴ به دلیل مشکلات فنی موتور در بیروت پهلو گرفت. کشتی حامل این محموله از مبدأ «باتومی»، گرجستان به مقصد «بیرا»، موزامبیک میرفته است که پس از مشکل به وجود آمده برای آن و نداشتن صرفه اقتصادی برای انتقال مجدد، توسط مالکش رها شد، البته روایت دیگر آن است که به دلیل مشکل حقوقی و حکم دادگاه لبنان توقیف شد. به هر حال، این محموله توسط دولت آن زمان لبنان مصادره شد و حدود ۶ سال در این مکان بدون رعایت مسائل ایمنی نگهداری میشد.
احتمال تروریستی بودن واقعه
چنانکه گفته شد انفجاری در یک انبار نیترات آمونیوم منشأ این فاجعه بوده است، اما یک پرسش این است که خود انفجار یک حادثه بوده یا عامدانه رخ داده است؟ «دونالد ترامپ» انفجار بیروت را در همان ساعات ابتدایی واقعه «حملهای هولناک» توصیف کرد و در اظهاراتش چند بار واژه «حمله» را به کار برد. البته این صحبتها از یک طرف توسط پنتاگون رد شد و از طرف دیگر سفارت لبنان در آمریکا با رد ادعای رئیسجمهور آمریکا، گفت شواهدی از وقوع حمله عامدانه یا بمبگذاری بهدست نیامده است. همچنین شبکه otv لبنان به نقل از منابع نزدیک به حزبالله اعلام کرد، «آنچه از حمله اسرائیل به انبار تسلیحاتی حزب در بندر بیروت مطرح میشود، صحت ندارد.» البته رهبر حزبالله «سید حسن نصرالله» این احتمال را رد نکرد و گفت در صورت اثبات دخالت رژیم صهیونیستی در این انفجار واکنشی در همین حجم انفجار در انتظار حزبالله خواهد بود. سید مقاومت گفت: «اگر نتیجه این شود که مقاومت پاسخ دهد، حزباللهی که از پاسخ به کشته شدن یکی از مجاهدانش صرفنظر نمیکند و اصرار میکند که معادله نبرد را تثبیت کند، نمیتواند در مقابل این جنایت با این حجم ساکت بماند و اگر اسرائیل پشتش باشد در همین حجم تاوانش را خواهد داد... حزباللهی که برای شهادت نیرویش، ارتش اسرائیل را به حالت آمادهباش درآورده و تأکید کرده است انتقام او را خواهد گرفت، چگونه میتواند در برابر چنین جنایتی و کشتار دهها نفر سکوت کند؟»
یک منبع قضایی و یک منبع امنیتی در لبنان با بیان اینکه در روند تحقیقات درخصوص انفجار بیروت، فرضیههای مختلفی از جمله «اقدام تروریستی» بررسی میشود، گفتهاند که دایره تحقیقات مسئولان بلندپایه را نیز شامل میشود. به گفته این مقام قضایی به روزنامه «الشرق الاوسط»، طی تحقیقات، تعدادی بازداشت و بازجویی شدهاند و دایره بازداشتها در حال افزایش است و به زودی مدیران ردهبالا را نیز شامل خواهد شد.
در همین حال، یک منبع امنیتی لبنانی نیز گفته که فرضیه انفجار انبار با موشک بسیار بعید است و کارشناسان لبنانی و فرانسوی به تصاویری از طریق نیروی هوایی لبنان و یک پایگاه هوایی در نزدیکی بندر بیروت دست یافتهاند که نشان میدهد ویدئوهای موجود در شبکههای اجتماعی که نشان از برخورد موشک دارد، ساختگی و جعلی است. این مقام امنیتی نیز بدون ذکر نام خود افزود: «تحقیقات بر دو فرضیه اصلی استوار است: یک اینکه یک ماده و شیء با حرارت بالا وارد انبار شده و دوم احتمال اقدام تروریستی است و کارشناسان با دقت و توجه بیشتری نسبت به فرضیه دوم و احتمال عمدی بودن انفجار تحقیق میکنند.»
«میشل عون» نیز ضمن تأکید بر اینکه همچنان علت انفجار روز سهشنبه در بیروت نامشخص است، گفته احتمال دخالت یک عامل خارجی در انفجار مهیب در بندر بیروت وجود دارد. او طی سخنانی تأکید کرده که تحقیقات درخصوص علت انفجار آغاز شده و به زودی مشخص خواهد شد که آیا این سانحه به علت بیدقتی در نگهداری مواد محترقه بوده و یا مداخله یک عنصر خارجی منجر به این سانحه شده است.
«حسان دیاب»، نخستوزیر لبنان نیز در سخنانی کوتاه در پی انفجار شدید بیروت و بدون اشاره به عامدانه بودن این حادثه، تأکید کرده که «این انفجار بدون بازخواست نخواهد بود» و بدون مجازات عاملان این فاجعه از آن نخواهیم گذشت. دیاب تأکید کرد که مسئولان این انفجار بهای کار خود را پرداخت خواهند کرد. وی ادامه داد: «حقایقی هست که از این انبار خطرناک که از سال ۲۰۱۴ وجود دارد، اعلام خواهد شد.»
وزیر دفاع لبنان «زینه عکر» نیز تأکید کرده عاملان انفجارهای بندر بیروت که به کشته و زخمی شدن تعداد زیادی منجر شد، مجازات خواهند شد. «منال عبدالصمد»، وزیر اطلاعرسانی لبنان، نیز اعلام کرده، حجم خسارتهای انفجار در بندر بیروت باعث شده مقامات لبنانی گمان کنند که حملهای خارجی بوده اما دستگاههای امنیتی گفتهاند فعلا دلیلی برای اثبات این فرضیه وجود ندارد و تحقیقات ادامه دارد.
البته فقط این نیست، «صبحی ناظم توفیق»، کارشناس نظامی احتمال داده انفجار مهیب بیروت ناشی از یک اقدام برنامهریزی شده باشد. توفیق، این را هم گفت که: «این انفجار مهیب به دلیل موشکی نیست که به هدفی اصابت کرده باشد بلکه نتیجه مواد منفجره انبار شده یا بمبهای دهها تنی است. این انفجار بسیار شدیدتر از انفجار ۵۴ بمب در یک نقطه است. ما پیشبینی میکنیم که انبار شامل مواد شدید الانفجار بوده باشد».
هنوز نمیتوان داوری قطعی و روشن کرد که ادعای برخی منابع رسمی مطلقاً صحیح است یا ادعای برخی دیگر از منابع رسمی و کارشناسان که از عامدانه بودن این انفجار گفتهاند؛ اما با توجه به سخنان دیاب، رئیسجمهور و وزیر دفاع لبنان و همچنین استاندار بیروت باید گفت، با صرف نظر از اینکه خود انفجار عامدانه بوده یا نه باید شق سومی را هم در نظر داشت و آن محموله خطرناک نیترات آمونیوم است. این محموله به شدت خطرناک چرا از سال 2014 علیرغم هشدارها در بندر بیروت انبار شده است؟ چه کسانی مسئول این کار فاجعهساز خواهند بود؟
سفر پرحاشیه پس از واقعه
«امانوئل ماکرون»، رئیسجمهور فرانسه، دو روز پس از انفجار مرگبار بیروت به این شهر سفر کرد تا مرهمی برای دردهای مردم لبنان باشد! اما ظهور و بروز سفرش بیشتر شبیه اپوزوسیونِ جریانِ حاکم لبنان بود. او گفت که مطمئن باشید نخواهم گذاشت کمکها به دست فاسدان برسد، البته او در مورد کمکی حرف میزند که فعلاً حرف است و وعده و همچنین او توضیح نمیدهد که مقصود او از فاسدان چه کسانی هستند؟ جریان 14 مارس و حریری که همپیمان و دوستانِ ماکروناند، آیا مقصودِ این سخناناند؟! جریانی که کنترل این بندر را در دست دارند و این محموله خطرناک در دوران آنان سالها مصادره و انبار شده بود و علیرغمِ هشدارها به خطرات محتمل این محموله انبار شده هیچ اقدامی نکردند. یا منظور از فاسد دولت وقت لبنان بود که تازه به سر کار آمده بود خیلی هم زود استعفا داد!؟
همچنین رئیسجمهور فرانسه در کسوتِ «رئیسجمهورِ لبنان» یا بهتر است بگوییم «صاحبِ لبنان» ظاهر شده بود! او در سخنانی که یادآور دوران استعمار لبنان به دست فرانسه بود، گفت لبنان اگر کمک میخواهد باید دست به اصلاحاتی بزند و اگر این کار را نکند، من اول سپتامبر (11 شهریور) باز خواهم گشت و «وظیفه خودم را انجام خواهم داد»! این بار هم او توضیح نداده مسئولیتِ رئیسجمهورِ فرانسه در خاک لبنان چیست؟ همچنین او نگفته منظور از اصلاحات چیست؟ البته با توجه به سوابق میتوان فهمید که اصلاحاتِ ماکرون یعنی تضعیف جریان مقاومت در لبنان. پرسش دیگر آن است که تضعیفِ حزبالله چه کمکی به مردم فرانسه میکند؟ (بخوانید چه کمکی به رژیم صهیونیستی میکند؟) چند احتمال در مورد منظور او وجود دارد، یک اینکه او خود اصلاحات در لبنان را بر عهده خواهد گرفت! دیگر آنکه در صورت عدم اصلاحات او فشارها را به لبنان افزایش میدهد و... اما هر چه که بود سخنان او یادآور دوران استعمارِ لبنان به دست فرانسه بود.
خبرگزاری «آسوشیتدپرس» در گزارشی در این مورد نوشته بود: «رئیسجمهور فرانسه در بازدید اخیرش از شهر بیروتی که در اثر انفجار تخریب شد، در تلاش برای آرام کردن جمعیت پریشان وعده بازسازی این شهر را داده و ادعا کرد که انفجار به قلب خود فرانسه رخنه کرده است.» در این گزارش همچنین، به درستی، آمده بود، انگار ماکرون فراموش کرده است که لبنان دیگر یک کشور تحتالحمایه فرانسه نیست!
مسئله مهم دیگر اما میزان واقعی بودن کمکهای غرب است. برای مثال دفتر ریاستجمهوری فرانسه اعلام کرده این کشور موفق به جذب ۲۵۲ میلیون یورو تعهد مالی برای کمک به لبنان شده است. اتحادیه اروپا نیز از اختصاص ۳۰ میلیون یوروی دیگر به لبنان خبر داد. همچنین امیر قطر در کنفرانس بینالمللی حمایت از بیروت از کمک ۵۰ میلیون دلاری خود به لبنان سخن گفته است.
باید توجه داشت این کمکها غالباً منوط به شروطی است که اگر آن شروط محقق نشود، باید منتظر ماند این وعدهها هم در حد همین حرفها باقی بماند. چنانکه «کریستالینا جورجیوا»، مدیر اجرایی صندوق بینالمللی پول، همان ابتدا در بیانیه خود در کنفرانسی شرط کمک مالی بیشتر به لبنان را شفافسازی موسسات مالی این کشور عنوان کرد. فرانسه و آلمان هم صریحاً از مشروط بودن کمکهای خود گفتند. شرطی که مشخص است یا خودش یا از نتایجش تضعیف جریان مقاومت این کشور خواهد بود.
نگاهی دیگر به واقعه
در لبنان مدتهاست که از هر مشکل مشکلی دیگر تولد میکند. از اواخر سال گذشته میلادی با بروز مشکلات اقتصادی یکسری اعتراضات رخ داد که توسط برخی به آشوب کشیده شد، پس از آن نوبت به همهگیری کرونا رسید که هم نظام درمانی این کشور را دچار مشکل کرد و هم اقتصاد این کشور را زمینگیر کرد تا جایی که مسئولان لبنان از فاجعه اقتصادی حرف زدند، حتی «میشل عون»، رئیسجمهور لبنان وضعیت را سختتر از وضعیت اخیر خواند.
چه برخی تحلیلها را که از اقدام برنامهریزیشده سخن میگویند و انفجار را عامدانه تفسیر میکنند، بپذیریم و چه انفجار را ناشی از یک سهلانگاری بدانیم، کسی که از این انفجار میوه میچیند مسلماً یکی رژیم صهیونیستی است که از قضا در این ایام در سایه وحشت از انتقامِ حزبالله به سر میبرد. رژیم صهیونیستی که از وحشت انتقام حزبالله چند هفته پیش آن فاجعه شرمآور –آنطور که فرمانده پیشین این رژیم گفته– را به بار آورد و بیجهت در نقاط مرزی آتش گشود با دشمن خیالی وارد جنگ شد، حالا کمی میتواند احساس آسودگی کند، چرا که شاید حزبالله تا مدتی تمرکزش را بر بیروت بگذارد. از طرف دیگر گروههایی در لبنان که پیمانی نانوشته با این رژیم دارند منتفع از این انفجار شدند؛ جریان «سعد حریری» شاید بیشترین منفعت را از ویرانی اوضاع میبرد، چرا که حزبالله لبنان و جریان مورد تأیید و نزدیک به آن، که مخالفان اصلی حریریاند، چند ماهی بود حکومت لبنان را در اختیار داشتند و باید اوضاع آشفته لبنان را کمی سامان میدادند که این انفجار اوضاع را آشفته نیز کرد و در نتیجه جریان مخالف حریری تضعیف شد تا جایی که مجبور به استعفا شد. این دولت تازه مستعفی وارث مشکلاتی بود که در سالها حکمرانی جریان حریری در لبنان انبار شده بود. حالا جریان حریری که به آلسعود نزدیک است، میخواهد از احساسات مردم در فشار لبنان سوءاستفاده کند و همه مشکلات را به گردن جریانی بیندازد که تنها چند ماهی حکمرانی را بر عهده داشت. پس چه این انفجار عمدی باشد، چه نباشد، کسانی بیشتر از آن بهره میبرند که به دنبال تضعیف حزباللهاند.
در پایان فرض کنیم همین امروز حزبالله سلاحهای خود را بر زمین بگذارد و جریانِ نزدیک به ماکرون و آلسعود همه چیز را به دست بگیرد، با عزل نظر از تأثیرات منطقهای این اتفاق، برای مردم لبنان چه گشایشی به وجود خواهد آمد؟! جریانِ سعد حریری که در حل بحران زبالهها مشکل داشت، چگونه میخواهد این همه مشکلات را حل کند؟ بحران زباله که به حدود سال 2015 و 2016 باز میگردد، در زمان حکمرانی همینها بود که یک فاجعه زیستمحیطی محسوب میشد، در سال 2019 که این جریان در قدرت بود، معضل قطعی برق که در سال گذشته به روزی 20 ساعت هم رسید، در زمان حکمرانی همین جریان بود. از این وضع امثال رژیم صهیونیستی منتفع خواهند شد یا مردم لبنان؟
در این مورد بخصوص باید با سیاستمدار روس همداستان بود. «الکساندر زاسپکین»، سفیر روسیه در لبنان، پیش از ترک سمت خود و بیروت در گفتوگوی حضوری به دعوت شبکه «المیادین» لبنان گفته بود، حل بحران سیاسی لبنان مستلزم توافق میان طرفهای بانفوذ و دادن امتیازات است. «طرح مسئله خلع سلاح حزبالله در ازای کمکهای جدید بینالمللی غیر قابل قبول است.» او تأکید کرده بود، تلاش برای حذف این حزب به نابودی لبنان منجر خواهد شد و طرفهای داخلی و بینالمللی از جمله آمریکا باید خطوط قرمز را رعایت کنند تا مسائل به نابودی کشور منتهی نشود.
* منابع در دفتر روزنامه موجود است.