مرتضی طباطبائی


* * *
جوایز خاص وعام
هر کسی به موفقیتی دست یابد، برای خود جشن می‌گیرد. کسانی که در آزمون‌های گوناگون در مدارس و کنکور و دانشگاه موفقیتی کسب می‌کنند، خودشان و خانواده شان برای آنان جشن می‌گیرند. در اسلام نیز پس از موفقیت در آزمون‌های سخت و سنگینی، جشن‌هایی گرفته می‌شود که از جمله دو جشن بسیار مهم موفقیت در حج و روزه است که عیدهای قربان و فطر نامیده می‌شود.
فلسفه و هدفی که برای حج و روزه تعیین شده، دست یابی به تقواست؛(بقره، آیه 183) چرا که از نظر قرآن تقوا بهترین ره توشه انسان در سفر زندگی به سوی آخرت و ابدیت است: خَيرَ الزّادِ التَّقوى(بقره، آیه 197) و ملاک و معیار ارزش‌گذاری و سنجش انسان نیز تقواست: إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ ؛ گرامی‌ترین شما در نزد پروردگار با تقواترین شماست.(حجرات، آیه 13)
پس کسی که بتواند هدف خود را در آزمونی چون روزه و حج به دست آورد باید جشن موفقیت بگیرد واعیاد فطر و قربان همان جشن موفقیت حجاج و روزه‌داران است.
البته از آنجایی که دنیا میدان مسابقه است و هر کسی می‌بایست در این میدان شتاب بگیرد تا از دیگری در کارهای نیک و موجبات تقوا سبقت جوید، برای کسانی که در این امور سرعت و سبقت گرفتند، جوایزی از سوی خداوند در نظر گرفته شده است. (بقره، آیه 148؛ آل عمران، آیه 133؛ مائده، آیه 48) این جوایز به شکل جوایز عمومی و جوایز ویژه است. به همه کسانی که در این آزمون شرکت کرده و با حضور خود، این مسابقه را برگزار کرده‌اند جوایز نفیس و ارزنده‌ای داده می‌شود؛ ولی به کسانی که سرعت گرفته و پیشتازانه گوی سبقت را از دیگران در این مسابقه ربوده اند، پاداش‌های ویژه‌ای در نظر گرفته شده است.
با توجه به اینکه این مسابقه، معنوی است، معیارهای سرعت و سبقت نیز متفاوت است. هر کسی که بر اصول اساسی و موازین مسابقه بیشتر پایبند بوده و مقررات و حدود آن را به خوبی مراعات کند، بر اساس یک دستگاه سنجش بسیار دقیق و لطیف معنوی، مورد ارزیابی و داوری قرار گرفته و مرتبه موفقیت او تعیین و اعلان می‌شود.
بر اساس آموزه‌های قرآنی، میزان سنجش دست یابی به تقوا، انسان کامل است. از این رو پیامبر(ص) به عنوان مظهر اتم و اکمل صفات الهی و انسان کامل مطلق، ملاک و معیار سنجش قرار داده شده است. خداوند در آیات بسیاری با همسنگ قراردادن اطاعت خود با اطاعت پیامبر بر این نکته تاکید می‌کند که معیار سنجش، پیامبر(ص) است. (آل عمران، آیات 32 و 132)
بنابراین، ما هر کار باطنی چون عقیده و ایمان و نیز هر کار ظاهری چون احسان و انفاق و ایثار را باید بر کارهای پیامبر(ص) عرضه کنیم و به مقایسه میان آن دو بپردازیم تا میزان و سطح نزدیکی و دوری آن را بسنجیم و ارزیابی کنیم. از این رو پیامبر(ص) به عنوان اسوه حسنه معرفی می‌شود. (احزاب، آیه 21)
به سخن دیگر، اطاعتی که نسبت به خدا واجب شده، معنای دیگری جز اطاعت از پیامبر(ص) ندارد. پس هر چیزی را باید بر میزان این شخص و شخصیت سنجید و ارزیابی کرد. او معیار و میزان مطلق اعمال ماست. خداوند تنها راه محبوبیت در پیشگاه خود را میزان هماهنگی شخص با پیامبر(ص) می‌داند. پس هر کسی بخواهد محبوبیت خداوند را به دست آورد باید کاری کند که خود را هر چه بیشتر شبیه حبیب الله یعنی پیامبر(ص) نماید. (آل عمران، آیات 31 و 32)
بر اساس آموزه‌های قرآنی، علی(ع) به عنوان جان و نفس پیامبر(ص) از همین مقام برخوردار است(آل عمران، آیه 61) و باید اطاعت او را همانند اطاعت پیامبر(ص) ملاک و معیارنزدیکی به پیامبر(ص) و در نتیجه خدا قرار دهیم. بر همین اساس خداوند در آیاتی از جمله 59 و 83 سوره نساء و آیات 3 و 55 سوره، ایشان و اهل بیت عصمت و طهارت از امامان معصوم(ع) را به عنوان صاحبان امر ولایت معرفی و اطاعت و پیروی آنان را واجب دانسته است؛ زیرا آنان از عصمتی برخوردارند که پیامبر(ص) برخوردار است.(احزاب، ایه 33)
پس اطاعت چهارده معصوم(ع) واجب است؛ زیرا تنها راه دسترسی انسان به خدایی شدن و محبوب خداوند قرار گرفتن است. این اطاعت هر چه بیشتر و کامل‌تر باشد، آثار و برکات آن نیز بیشتر است. کسانی که توانستند با موفقیت، همه زندگی امامان معصوم(ع) را الگو و سرمشق خویش قرار دهند، در آزمون‌های الهی سربلند بیرون آمده و گوی سبقت را ربوده و در جشن پیروزی شرکت می‌کنند و جوایز عام وخاص را از خدا می‌گیرند.
کسی که یک ماه در چارچوب پیش گفته روزه بگیرد، به عنوان سرعت گیرنده و پیشتاز و پیشگام در آن، در جشن عید فطر از جوایز عام و خاص بهره مند خواهد شد. پس جشن عید فطر همان جشن اطاعت و پیروی از اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و تلاش برای همانندی و هم شکلی با آنان است که اسوه‌های الهی برای زندگی در دنیا هستند.
عرضه اعمال به اهل بیت(ع)
از آیات قرآنی به دست می‌آید که اعمال هر انسانی به چهارده معصوم(ع) عرضه می‌شود و آنان هماره در حال مشاهده کارها و اعمالی هستند که بشر انجام می‌دهد. این اعمال هر چه باشد از اعمال باطنی چون ایمان یا اعمال ظاهری یعنی هر چه به لفظ و عمل در آید، توسط پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) مشاهده می‌شود.
خداوند در آیه 105 سوره توبه می‌فرماید: وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ؛ اى پیامبر به مردم بگو: اعمال و وظایف خود را انجام دهید و بدانید که خدا و رسولش و مؤمنان، اعمال شما را مى‏بینند.
این سین در آیه به معنای سین تحقیق و تاکید است نه تسویف؛ زیرا خداوند هم اکنون که عملی انجام می‌شودرا می‌بیند نه اینکه در آینده خواهد دید؛ همچنین پیامبر(ص) و مومنان که بر اساس آیات قرآن و روایات تفسیری، امیرمومنان علی(ع) و اهل بیت عصمت و طهارت هستند، این اعمال را مشاهده می‌کنند.
حضرت امام صادق(ع) دراین باره فرمودند: تمام اعمال نیک و بد مردم هر روز صبح به پیامبر اکرم (ص) عرضه مى‏شود، بنابراین مراقب باشید».( کلینى، محمدبن یعقوب، کافی، ج ‏۱، ص ۲۱۹، کتاب الحجهًْ، باب عرض الاعمال على النبى و الائمة، دارالکتب الاسلامیهًْ، تهران، ۱۳۶۵ش.)
عبدالله بن ابان مى‏گوید: به حضرت رضا (ع)، عرض کردم که براى من و خانواده‏ام دعایى کنید. حضرت فرمودند: مگر من دعا نمى‏کنم؟ به خدا سوگند اعمال شما در هر روز و شب بر من عرضه مى‏شود؛ لذا در هر مورد که مناسب باشد دعا مى‏کنم. عبدالله مى‏گوید این حرف امام براى من تعجب‌آور بود که اعمال ما هر روز و شب بر امام عرضه می‌شود. ایشان وقتى متوجه تعجب من شدند خطاب به من فرمودند: آیا کتاب خداوند عزوجل را نمى‏خوانى آنجا که مى‏فرماید: «و قل اعملوا فسیرى الله عملکم و رسوله و المؤمنون»؟ و در ادامه فرمودند: به خدا سوگند در این آیه مراد از مؤمنون على‏بن‏ابى‏طالب(ع) است.( همان، ج۱، ص ‏۲۱۹، ح‏ 4)
از آنجا که همه ائمه (ع) به منزله نفس واحد هستند و همه آنها یک نور هستند، لذا هر حکمى که در مورد یکى از آنها ثابت‏شود در مورد بقیّه هم ثابت‏ خواهد شد.
روزى امام صادق (ع) خطاب به اصحاب و افرادى که در مجلس آن حضرت حضور داشتند فرمودند: چرا رسول خدا(ص) را از خود مى‏رنجانید؟ شخصى از حضرت سؤال کرد: ما چگونه رسول‏خدا (ص)را ناراحت مى‏کنیم؟ حضرت صادق (ع) فرمودند: مگر نمى‏دانید که کلیه اعمال شما بر رسول ‏خدا(ص) عرضه مى‏شود، پس اگر معصیتى در اعمال شما مشاهده کند باعث ناراحتى و رنجش خاطر او خواهد شد، پس با اعمال بدتان پیامبراکرم (ص) را ناراحت نکنید، بلکه سعى کنید با اعمال خوبتان او را خوشحال و مسرور سازید.( همان، ج ۱، ص ‏۲۱۹، ح ۳)
البته این مشاهده ،خاص زمان حیات دنیوی آنان نیست؛ بلکه آنان پس از مرگ نیز مشاهده‌کننده اعمال ما هستند؛ زیرا خداوند شهیدان را زنده و جاودان معرفی می‌کند و به طریق اولی می‌بایست این زنده بودن را به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) نسبت داد که آنان شاهد شاهدان هستند.(نساء، آیه 41) از امام صادق (ع) در این باره بصراحت در باره نظر افکندن ابا عبدالله الحسین (ع) به زوارش می‌فرماید: حسین بن علی نزد پروردگارش بوده و زائرانش را مشاهده می­کند و آنان را شناخته و برایشان استغفار می‌کند .( حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج ۱۴، ص ۷۳، باب تأکید استحباب زیارة الحسین، ح ۱۹۵۰۸، مؤسسه آل البیت، قم)
مفاد آیات7 و 18 تا 21 سوره مطففین و عرضه اعمال به مقربان که آن را مشاهده می‌کنند، نیز تایید دیگری بر این است که آنان اعمال ما را مشاهده می‌کنند.
جایزه ماه رمضان و روزه داری، پیروی واطاعت از امامان(ع) است.به این معنا که هر که بتواند پیروی و اطاعت خود را بهتر به نمایش گذارد از آثار و برکات بهتری برخوردار خواهد شد. عید فطر جشن موفقیت کسانی است که توانستند در آزمون رمضان موفق شوند و خود را پیرو ائمه کنند و از برکات همراهی با ایشان سود برند.
به سخن دیگر، عید فطر روز جایزه گرفتن کسانی است که توانستند در صراط مستقیم با بهره‌گیری از الگوهای الهی خود را به حبیب خدا نزدیک سازند و محبت او را به دست آورند.