گام‌های انسان به سوی اجل(خوان حکمت)
حضرت امیر(ع) در هفتاد و چهارمين کلمه نهج‌البلاغه می‌فرماید: «نَفَسُ الْمَرْءِ خُطَاهُ إِلَی أَجَلِهِ»؛ يعني هر نفسي که انسان برمي‌دارد يک گام به قبر نزديک‌تر مي‌شود. ما يک قدم داريم و يک گام؛ فاصله بين پاشنه تا پنجه را مي‌گويند قدم؛ اين يک قدم، آن هم قدم دوم، فاصله بين دو قدم را مي‌گويند گام. حالا نيم متر يا بيشتر از نصف، فاصله دو قدم است. کسي که راه مي‌رود اول اين پا را مي‌گذارد مي‌شود قدم، دوم آن پا را مي‌گذارد مي‌شود قدم، فاصله اين دو قدم را مي‌گويند گام. مي‌گويند در تربيت نفس يک قدم بر خويشتن نِه وان دگر در کوي دوست. اگر ما روي هوس پا گذاشتيم، پاي دوم در بهشت است. يک قدم نه يعني يک گام، يک قدم بر خويشتن يعني روي هوس پاي راست را بگذار، پاي دوم در بهشت است.
اما اين بيان نوراني حضرت امير که فرمود: «نَفَسُ الْمَرْءِ خُطَاهُ»؛ يعني انسان وقتي نفس مي‌کشد يک گام نه يک قدم، يک گام به قبر نزديک‌تر مي‌شود. حالا که ما با هر نفسي که ما مي‌کشيم به قبر نزديک‌تر مي‌شويم، بايد يک چيزي بگيريم. عمري را که مي‌دهيم اگر چيزي نگيريم مي‌شود غبن. در قرآن سوره‌اي است به نام سوره «تغابن» که درآن می‌فرماید: روزى كه همه شما را در محشر گرد می‌آورد، آن روز، روز مغبونى است.(1) يعني آن روز، غبن افراد روشن مي‌شود کسي که يک گام عمر بدهد و يک گام علم نگيرد اين مي‌شود مغبون.
راه نجات از مغبون شدن
حضرت فرمود: هر نفسي که آدم می‌کشد يک قدم به قبر نزديک‌تر مي‌شود. حالا اينکه به قبر نزديک‌تر مي‌شود نمي‌خواهد فقط دستور يأس بدهد که انسان نااميد بشود. ياد مرگ، عامل پويايي است چون اولين چيزي که بعد از مرگ از انسان سؤال مي‌کنند این است که عمرت را چه کار کردي؟ چه آوردي؟ اولين سؤالي که از انسان مرده مي‌پرسند بعد از اين مراسم رسمي، «عُمُرِكَ فِيمَا أَفْنَيْت»(2) چه آوردي؟ حضرت با این جمله هشدار مي‌دهد که اگر شما هر روز يک چيزي ياد نگيريد مغبون هستيد. خود حضرت آن‌طوري که نقل شده فرمود: «لا بورک لي يوم جلست فيه مجلسا لما ازدت فيه من العلم شيئا»؛(3) اينها در قوس صعود به هر حال «رَبِّ زِدْنِي عِلْماً»(4) می‌گویند. در قوس نزول از آن جهت که خلق اولند، صادر اولند، يا ظاهر اولند، همه‌چيز را به «اذن الله» بلد هستند، اما در قوس صعود که بالا مي‌روند بايد هر روز يک چيزي ياد بگيرند.
حضرت فرمود: روزي که من چيزي ياد نگيرم براي من مبارک نيست. از آن جهت که از قوس نزول بالا مي‌آيد «سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي»(5) شعار رسمي اوست که احدي چنين حرفي نزده است. اين حرف بلند است که از عرش تا فرش هرچه مي‌خواهيد بپرسيد، اما به لحاظ قوس صعود، فرمود روزي که من چيزي ياد نگيرم براي من مبارک نيست.
بيانات حضرت آيت‌الله جوادي آملي (دام‌ظله)
در جلسه درس اخلاق؛ 98/7/11
مرکز اطلاع‌رسانی اسرا
_______________________
1. تغابن، 9.
2. تحف‌العقول، ص249.
3. شرح نهج‌البلاغه، ابن ابی‌الحديد، ج20، ص288.
4. طه، 114.
5. نهج‌البلاغه صبحي صالح، خطبه189.
خوان حکمت روزهای یک‌شنبه منتشر می‌شود.