محمدرضا کلهر
دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا، سال گذشته پس از چند بار تاخیر از بندهای معامله قرن رونمایی کرد. در طرح 181 صفحه‌ای معامله قرن، فلسطین باید از تمام آرمان‌های خود دست بردارد و حاکمیت اسرائیل بر خاک خود را به رسمیت بشناسد. یکی از بندهای مهم معامله قرن، مربوط به کرانه باختری است. طبق این طرح، ۳۰ درصد از اراضی کرانه باختری و غور اردن به اراضی‌اشغالی ملحق می‌شود. این در حالی است که به موجب قانون بین‌الملل، کرانه باختری از جمله شرق بیت المقدس، قلمروی‌اشغالی تلقی می‌شود؛ از این رو، شهرک‌سازی رژیم صهیونیستی در آن و همچنین الحاق آن، غیرقانونی است. طرح الحاق کرانه باختری از سوی نتانیاهو قرار بود در روز یکم جولای (یازدهم تیرماه) اجرایی شود و براساس آن 30 درصد از کرانه باختری (دره اردن به همراه مناطق شامل شهرک‌های صهیونیست نشین) به اراضی‌اشغالی الحاق گردد. این منطقه که از مرزهای شمالی کرانه باختری با اردن آغاز شده و تا کرانه‌های بحرالمیت امتداد دارد، منطقه‌ای بسیار مهم و راهبردی محسوب می‌شود و دارای منابع آبی، زمین‌های کشاورزی، اماکن حساس امنیتی و نظامی است. همچنین در این مناطق هم‌اکنون 65000 فلسطینی زندگی می‌کنند. قدس شریف در صورت اجرایی شدن طرح الحاق با توجه به قرار گرفتن شهرک‌های صهیونیست نشین در اطراف آن به طور تقریبا کامل از مناطق فلسطینی جدا شده و محاصره خواهد شد. اما شدت واکنش‌ها به این طرح باعث شد تا اجرای طرح الحاق به تعویق بیفتد. اما این مسئله به معنای منتفی شدن طرح نبوده و نتانیاهو به دنبال اجرای آن در آینده است. اما اهمیت طرح الحاق چیست و آیا نتانیاهو سرانجام موفق به انجام این کار خواهد شد؟
رژیم صهیونیستی به دنبال چیست؟
نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی از تلاش برای اجرای الحاق کرانه باختری، اهداف مختلفی دارد. اسماعیل هنیه رئیس‌دفتر سیاسی جنبش مقاومت اسلامی فلسطین «حماس»، از سه هدف رژیم صهیونیستی از اجرای طرح الحاق خبر داده است. رئیس‌دفتر سیاسی جنبش مقاومت اسلامی حماس در ارتباط با سه هدف یادشده گفت: «هدف اول تأکید بر کشور صهیونیستی است طبق آنچه در قانون ناسیونالیسم آمده است؛‌ قانونی که کِنست آن را صادر کرد (سال ۲۰۱۸). این قانون یعنی اخراج ملت فلسطین از خاک خود. اکنون خود آنها نیز تلاش می‌کنند که کرانه باختری بخشی از رژیم صهیونیستی باشد». اسماعیل هنیه در ارتباط با هدف دوم گفت: «الحاق ۳۰ درصد از کرانه باختری و اجرای طرح «قدس بزرگ» بطوریکه قدس شرقی و غربی پایتخت یکپارچه اسرائیل باشد». هنیه در ادامه گفت: «هدف سوم جلوگیری از ایجاد هرگونه کشور یا موجودیت فلسطینی است».
استراتژی الحاق در مرحله اول به معنای سلطه بر زمین حاصلخیز و منابع آب است. در مرحله دوم سلطه بر نابلس، الخلیل و طولکرم و تکرار سناریوی تخلیه و تبعید به اردن است که صهیونیست‌ها در سال‌های ۱۹۴۷ و ۱۹۴۸ به ویژه در نوار ساحلی فلسطین و برخی مناطق الجلیل آن را اجرا کردند. این دلیل اصلی نگرانی مقامات اردن و مخالفتش با طرح‌های الحاق است. اردن به خوبی می‌داند که گام بعدی در صورت موفقیت مرحله اول وطن جایگزین است. دولت ‌اشغالگر اسرائیل خواهان الحاق غور اردن است نه فقط به دلیل اینکه منبع اصلی آب و دارای زمین‌های حاصلخیز است بلکه به این دلیل که می‌تواند مرزهای شرقی هر دولت فلسطینی در آینده باشد. به گفته «یوسی کلین هالوی» نویسنده اسرائیلی-آمریکایی فعال در زمینه صلح در خاورمیانه «آخرین مرز مهم اسرائیل که هنوز مشخص نشده است، مرز شرقی است. نتانیاهو فکر می‌کند که اگر او نخست‌وزیری باشد که موفق شود تکلیف این مرز را مشخص کند، تاریخ از او به نیکی یاد خواهد کرد».
فشارهای بین‌المللی
طرح الحاق از همان ابتدای مطرح شدن با واکنش‌های مختلفی در عرصه بین‌الملل و همچنین منطقه‌ای مواجه شده است. انگلیس، آلمان و فرانسه از جمله ۷ کشور اروپایی عضو شورای امنیت سازمان ملل بودند که با انتشار بیانیه‌ای مشترک،‌اشغال کرانه باختری را «نقض آشکار قوانین بین‌المللی» خواندند که امکان تشکیل کشور فلسطین و امنیت منطقه را تهدید می‌‌کند. در ادامه این بیانیه آمده است: الحاق بر رابطه نزدیک ما با اسرائیل اثر منفی دارد و ما آن را به رسمیت نخواهیم شناخت. پیش از آن هم بیش از ۱۰۰۰ نماینده پارلمانی در اروپا از جمله چهره‌های ارشد محافظه‌کار در انگلیس درباره این اقدام هشدار دادند و از رهبران اروپایی خواستند قاطعانه عمل کنند. حزب کارگر انگلیس و چند مقام سابق این کشور نیز خواستار ممنوع شدن ورود کالاهای تولید شده در شهرک‌های غیرقانونی واقع در کرانه باختری در واکنش به این طرح شدند.
حدود ۵۰ کارشناس سازمان ملل هم در بیانیه‌ای هشدار دادند به دست آوردن قلمرو با زور نقض قوانین بین‌المللی است. این تصمیم حتی نارضایتی یهودیان انگلیس را هم برانگیخته است. بیش از ۴۰ نفر از سرشناس‌ترین این افراد درباره تهدید موجودیتی و پیامدهای وخیم چنین اقدامی برای مردم فلسطین، هشدار دادند. لیزا ناندی وزیر امور خارجه دولت در سایه انگلیس، نیز تحریم رژیم صهیونیستی در صورت اقدام به‌اشغال کرانه باختری رود اردن را خواستار شد.
گروه‌های مقاومت نیز به شدت با این طرح مخالفت کرده و به رژیم صهیونیستی هشدار داده‌اند. منابع وابسته به گروه‌های مقاومت فاش کردند، شاخه‌های نظامی این گروه‌ها اقدامات میدانی لازم را اتخاذ کرده‌اند تا در صورت اجرایی شدن طرح رژیم صهیونیستی برای‌اشغال کرانه باختری، به آن پاسخ دهند. «ابوعبیده» سخنگوی شاخه نظامی حماس نیز هشدار داده، مقاومت تصمیم برای الحاق را اعلام جنگ علیه خود می‌داند و کاری خواهد کرد که دشمن صهیونیستی به خاطر این تصمیم انگشت پشیمانی به دندان بگیرد. تشکیلات خودگردان فلسطین نیزهشدار داده در صورتی که رژیم صهیونیستی اقدام به‌اشغال بخش‌هایی از کرانه باختری بکند، این تشکیلات خود را منحل خواهد کرد و با خلع سلاح خود،‌ تمامی تسلیحات و مهمات را به ارتش اسرائیل تحویل خواهد داد و مسئولیت امنیتی کرانه باختری را به این ارتش واگذار می‌کند. این تشکیلات تمام توافقنامه‌های امنیتی با اسرائیل و آمریکا را نیز لغو کرده است.
«ابوحمزه» سخنگوی گردان‌های القدس، شاخه نظامی جنبش جهاد اسلامی نیز به مناسبت ششمین سالروز نبرد «البنیان المرصوص» (تجاوز اسرائیل به نوار غزه در سال 2014) تأکید کرده این گردان‌ها، موشک‌هایی در اختیار دارد که تمامی مراکز و تأسیسات حیاتی در سراسر فلسطین‌اشغالی در تیررس آن هستند. ابوحمزه این را هم گفته که گردان‌های القدس امروز بیشترین تجهیزات و حضور در میدان را دارند. ابوحمزه با‌اشاره به طرح رژیم صهیونیستی برای‌اشغال بخش‌هایی از کرانه باختری تأکید کرد: «گردان‌های القدس با دقت رخدادها را دنبال می‌کند و با تمام قدرت برای حمایت از سرزمین و ناموس خود در میدان حضور دارد».
از آنجا که الحاقِ بخش‌هایی از کرانه باختری، احتمال تشکیل کشور فلسطین را کم می‌کند، ملک عبدالله پادشاه اردن نگران است که اکثریت جمعیت فلسطینی کشورش بر خاک اردن ادعای مالکیت کنند. به این دلیل است که ملک عبدالله و سایر مقامات اردن، طی شش ماه گذشته چندین بار به اسرائیل و آمریکا هشدار داده‌اند که الحاق، خط قرمز است و گذر از آن سبب نقض معاهده صلح بین دو کشور خواهد شد. به گفته «محمد مؤمن» وزیر سابق امور رسانه در اردن «اردن به معاهده صلح متعهد است و آن را به نفع منافع استراتژیک خود می‌داند، اما اگر طرف مقابل طبق معاهده رفتار نکند، احتمالا اردن نیز در این پیمان تجدیدنظر نماید».
مخالفت‌های صهیونیست‌ها با طرح الحاق
علاوه‌بر مخالفت‌های جهانی با طرح الحاق بسیاری از صهیونیست‌ها نیز به مخالفت با این طرح پرداخته‌اند. در جدیدترین واکنش‌ها به طرح رژیم صهیونیستی برای ‌اشغال بخش‌های بزرگی از اراضی خصوصی فلسطینیان در کرانه باختری، یک اندیشکده امنیتی مستقر در تل‌آویو درباره پیامدهای این طرح هشدار داد. به نوشته پایگاه «تایمز اسرائیل»، اندیشکده «مطالعات امنیت داخلی اسرائیل» با طراحی یک مدل، پیش‌بینی کرد که اجرای طرح‌اشغال کرانه باختری، منجر به یک سری از پیامدهای پر تنش شده که می‌تواند خطرات امنیتی داشته باشد و بر روابط دیپلماتیک، تاثیر منفی بگذارد. در خلاصه گزارش این مدل شبیه‌سازی، نوشته شده که طرح نتانیاهو برای ‌اشغال بخش‌هایی از کرانه باختری ذیل طرح آمریکایی موسوم به «معامله قرن»، مشکل فلسطینیان را به مرکز توجه عرصه بین‌المللی برمی‌گرداند. بر این اساس، اندیشکده مذکور پیش‌بینی می‌کند که اجرای طرح‌اشغال، باعث وقوع ناآرامی توسط فلسطینیان و تعلیق توافق صلح اسرائیل با اردن می‌شود. این اندیشکده به سیاستگذاران تل‌آویو هشدار داد که این طرح قبل از آنکه یک استراتژی طولانی‌مدت باشد، تفکری کوته‌بینانه است.
«شاؤول اریئیلی»، ژنرال سابق صهیونیستی نیز در گفت وگو با روزنامه معاریو گفت:«اسرائیل نمی‌تواند عواقب اجرای این طرح را تحمل کند، تل‌آویو آماده رو به رو شدن با پیامدهای الحاق چه در سطح امنیتی، چه اقتصادی و چه حقوقی نیست...از بوریس جانسون، وزیر خارجه انگلیس و جامعه جهانی شنیدیم که از الحاق استقبال نمی‌کنند بلکه تحریم‌هایی را اعمال خواهند کرد و همین مسئله باعث می‌شود اسرائیل به سرزمین جذامی‌ها تبدیل شود. همان طور که در آفریقای جنوبی این گونه است. برای همین باید طرح الحاق را لغو کنیم چراکه اسرائیل را فقیر و آشفته می‌کند گویی تمام جذامی‌های جهان در اسرائیل هستند». اریئیلی این را هم گفته که: «هر اسرائیلی که رویکرد مثبتی در قبال الحاق دارد تنها به اثرات آن در کوتاه مدت‌اشاره می‌کند. تجربه قدس شرقی به ما می‌گوید که اسرائیل با طرح الحاق کرانه باختری به کجا کشیده خواهد شد. در رابطه با فلسطینی‌ها به بیشتر آنها اجازه داده نمی‌شود وارد اسرائیل شوند».
عقب‌نشینی نتانیاهو
در واقع جامعه جهانی طرح الحاق را رد کرده و گروه‌های مقاومت نیز به رژیم صهیونیستی در این مورد هشدار   داده‌اند. حتی بسیاری ازمقامات نظامی صهیونیستی نیز اجرای این طرح را عامل شروع انتفاضه سوم دانسته‌اند. در چنین فضایی نتانیاهو به تردید افتاده و قصد دارد تا طرح الحاق را به الحاق کوچک و به شکل تدریجی تبدیل کند. در نهایت نیز 11 تیرماه فرا رسید و نتانیاهو این طرح را اعلام نکرد و بدین وسیله الحاق به تعویق افتاد.
فشارهای بین‌المللی در کنار هشدار گروه‌های مقاومت باعث شد تا رژیم صهیونیستی به تردید بیفتد. الی کوهن، رئیس‌دستگاه اطلاعاتی رژیم صهیونیستی در گفت‌وگو با رادیو ارتش رژیم صهیونیستی خبر داد که آخرین فرصت اجرای فرآیند الحاق شهرک‌های صهیونیستی ماه سپتامبر آینده(شهریور) خواهد بود: «فکر نمی‌کنم امکان حرکت به سوی طرح الحاق در این ماه وجود داشته باشد و اینکه بهترین فرصت شاید طی ماه اوت (مرداد) باشد...شرط آمریکا از همان اول حول زمان الحاق بود که طبق آن تاکید شده بود که پیش از یکم جولای(11 تیرماه) این مسئله برای تصویب شدن مطرح نشود؛ اما با این حال، این روز، روز خوبی برای الحاق نبود». وزیر دستگاه جاسوسی رژیم صهیونیستی اعلام کرد: «در‌های فرصت الحاق پس از ماه سپتامبر و با رفتن آمریکا به سوی انتخابات ریاست‌جمهوری بسته خواهد شد و ممکن است که در این انتخابات دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا و بزرگ‌ترین حامی طرح الحاق شهرک‌ها دیگر در این منصب نباشد».
روزنامه «هاآرتص» اما در گزارشی نوشته، دلیل عدم اجرای طرح‌اشغال بخش‌های بزرگی از اراضی خصوصی فلسطینیان در کرانه باختری در تاریخ یکم جولای (11 تیرماه)، این بود که طرح مذکور از ابتدا بیشتر به عنوان وسیله‌ای برای انحراف توجهات از پرونده‌های فساد «بنیامین نتانیاهو» طراحی شده بود و نه طرحی عملی: «این طرح همواره وسیله‌ای عالی برای انحراف توجه رأی‌دهندگان اسرائیلی از فساد نخست‌وزیر و روش‌های خودکامانه وی بوده است و اکنون نیز وسیله‌ای برای منحرف کردن افکار عمومی از شکست وی در طراحی مناسب استراتژی خروج از بحران ویروس کرونا می‌باشد؛ امری که باعث موج دوم این همه‌گیری شد و راه شفافی برای خروج از بحران اقتصادی نیز دیده نمی‌شود... «نتانیاهو قطعا [حتی] طرح الحاق را برنامه‌ریزی نکرده است. هیچ نقشه‌ای وجود ندارد. هیچ جدول زمانی وجود ندارد. هیچ پیش‌نویسی برای اسناد قانونی که به کابینه یا کنست ارائه شود، وجود ندارد. تمام آنها، این تصور را تقویت می‌کند که الحاق حداقل برای مدت ۱۷ ماه قبل، چیزی بیش از یک وعده انتخاباتی مبهم برای رأی آوردن پایگاه راست‌گرایان نبود».
نتیجه
به نظر می‌رسد که فشارهای جهانی در کنار هشدارهای مداوم گروه‌های مقاومت به نتانیاهو باعث شد که وی از طرح الحاق یک قدم عقب بنشیند. اما این به معنای پایان تلاش‌های نتانیاهو نخواهد بود. بنیامین نتانیاهو امید زیادی دارد تا پیش از پایان ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ در دور اول، طرح الحاق را اجرا کند. ترامپ هدایای گران بهایی به اسرائیل داده است که تمام ۴۴ رئیس‌جمهور قبل از وی چنین کاری نکرده بودند. دسامبر ۲۰۱۷ ترامپ، شهر‌اشغالی قدس را به عنوان «پایتخت اسرائیل» به رسمیت شناخت و سال بعد سفارت‌اش را از تل‌آویو به آنجا منتقل کرد. اواخر اوت ۲۰۱۸ ترامپ تصمیم گرفت حمایت مالی از آژانس امداد و کار آوارگان فلسطینی(آنروا) را متوقف کند. این آژانس به 5/4 میلیون آواره در اردن، سوریه، لبنان، کرانه باختری و نوار غزه خدمات ارائه می‌کرد. ترامپ مارس ۲۰۱۹ هدیه تازه‌ای به تل‌آویو داد و آن، به رسمیت شناختن «حاکمیت» اسرائیل بر جولان سوریه بود. با این کار یک بار دیگر قوانین بین‌المللی را به چالش کشید. ۲۸ ژانویه ترامپ از جعبه خود هدیه‌ای بیرون آورد که به نظر می‌رسد آخرین هدیه اسرائیل باشد و آن «معامله قرن» بود. معامله قرن شامل ایجاد یک کشور کوچک فلسطینی به شکل یک جزیره است. الحاق کرانه باختری بخشی از معامله قرن است.
با این وجود نتانیاهو در برابر مخالفت همگانی با طرح الحاق مواجه شده است. نتانیاهو هنوز وسعت و دامنه الحاق را مشخص نکرده است، زیرا او در داخل اسرائیل از چند جهت با مخالفت‌هایی روبرو است؛ یکی از طرف شهرک‌نشینان یهودی که مخالف طرح ترامپ برای تشکیل کشور فلسطین هستند و گروه دیگر، کارشناسان امنیتی اسرائیل هستند که به طرح الحاق نتانیاهو انتقاداتی دارند. او همچنین با فشارهایی از جانب کشورهای اروپایی روبه رو است و در آمریکا نیز مخالفت اعضای حزب دموکرات که حامی اسرائیل هستند اما معتقدند که با الحاق ارزش‌های دموکراتیک زیرپا گذاشته می‌شود را می‌بیند.
آن‌گونه که «تال شالو» ستون نویس سیاسی والانیوز می‌گوید:« نتانیاهو فرزند یک استاد تاریخ است و باور دارد تا وقتی دولتی در آمریکا بر سر کار است که بیشترین حمایت را از اسرائیل در بین سایر دولت‌های آمریکا دارد، باید از فرصت استفاده کند. نتانیاهو همچنین هشدارهایی که در منطقه در مورد بروز ناآرامی و ایجاد چندپارگی در جهان عرب داده می‌شود را پوچ می‌داند، او هیچ دستاورد سیاسی‌ای برای ثبت در کتاب‌های تاریخ نداشته است؛  می‌خواهد این حرکت به نام او نوشته شود؛ مطمئن نیست که ترامپ با آن دیدگاه‌های حامی اسرائیلی‌اش دوباره انتخاب شود، پس فکر می‌کند که فرصت کمی برای تغییر امور، بین فلسطینیان و اسرائیلیان دارد».
در کل می‌توان گفت که نتانیاهو به طرح الحاق به عنوان هدفی برای ثبت‌نام خود در تاریخ جعلی رژیم صهیونیستی نگاه می‌کند. وی برای این منظور چند ماهی نیز بیشتر فرصت ندارد و با شکست احتمالی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری 2020 آمریکا بعید است که دموکرات‌ها با اسرائیل در مورد طرح الحاق همراهی کنند. بنابراین باید شاهد افزایش تلاش‌های نتانیاهو در چند ماه آینده برای اجرای طرح الحاق بود. مسئله‌ای که در صورت تحقق می‌تواند انتفاضه سوم را در کرانه باختری به راه بیندازد و سرزمین های‌اشغالی را آماج حملات گروه‌های مقاومت قرار دهد.