وضعیت سیستم مالیاتی کشور و اجرای عدالت - بخش دوم
اخذ عادلانه مالیات و تحقق رونق تولید و بهبود مسکن
یک فروشنده متفرقه برخی اقلام خوراکی می‌پرسد: «سال قبل، حدود 150 بسته کشمش به ارزش یک میلیون و پانصد هزار تومان را به تعاونی مصرف یک شرکت فروختم که در قبال آن از اینجانب فاکتور و کپی کارت ملی دریافت کرد. با توجه به اینکه بنده به صورت موردی و برای یک بار اقدام به این کار کرده‌ام و دارای شغل اصلی دیگری می‌باشم؛ آیا مشمول مالیات می‌شوم؟ میزان آن چقدر است؟ آیا مشمول اظهارنامه مالیاتی هم می‌شوم یا خیر؟ استعلام درخصوص بدهی مالیاتی به چه طریق است؟»
کارشناس مالیاتی در پاسخ به پرسش این فروشنده صراحتا می‌گوید: «اگر فعال اقتصادی شخص حقیقی است، باید این درآمد را هم به جمع درآمدهای شغل اصلی خودتان اضافه کنید و اظهارنامه بدهید.»
بنابر پرسش و پاسخ بالا که مبنی بر فعالیت‌های خُرد اقتصادی است، به نظر می‌رسد قانون مالیات تا حدود زیادی قرص و محکم وجود دارد- ولو بر درآمدهای خُرد- اما نقص کار در این جاست که درآمدهای درشت شفاف‌سازی نمی‌شوند و اجرای قانون در قبال آنها چندان قرص و محکم به نظر نمی‌رسد تا آنجا که گویی پرداخت مالیات فقط برای کشمش فروش‌هاست!
مالیات برعایدی‌های باد آورده را
باد برده است
آنچنانکه به نظر می‌آید، مالیات تنها در مورد شرکت‌های تولیدی خُرد و خُرده‌فروشی‌ها، بی‌برو برگرد محاسبه شده، ولی برگه مالیات برعایدی‌های باد آورده را باد برده است!
از نصیرزاده کارشناس مالیاتی سؤال می‌کنم: «میزان مالیات تولیدی‌ها چگونه محاسبه می‌شود و معافیت‌ها و مشوق‌ها بر آن‌چه تاثیری دارند؟»
وی پاسخ می‌دهد: « محاسبه مالیات اشخاص حقوقی به نوع فعالیت شرکت ارتباطی ندارد. معافیت‌ها و مشوق‌های مالیاتی از این موضوع مستثنی و مبحثی جداست. مطابق ماده 105 قانون مالیات‌های مستقیم، 25 درصد سود مالیات محاسبه می‌شود.»
ابراهیمی یک تولیدکننده پوشاک (واقع در پاساژ کاشانی در کوچه برلن تهران) که چند کارگر زیر دستش کار می‌کنند، با گله مندی می‌گوید: «من سال‌هاست که در این صنف مشغولم. عمرم را کرده‌ام و پس‌اندازم را هر چه هست، دارم؛ فقط دل نگران تعطیلی تولیدی و اخراج ناگزیر کارگرانم هستم.»
وی در حالی که دفتر فروش خود را پیش رویم قرار می‌دهد، می‌گوید: «به این صفحه نگاه کنید، در تاریخ 15/3/99 یک فقره سفارش فروش ثبت شده و مورد بعدی مربوط به تاریخ 4/4/99 است. دقیقا 11 روز است که هیچ دشتی نداشته‌ایم.»
این تولیدکننده می‌گوید زیر بار هزینه‌های تولید و حق و حقوق کارگران هر روز کمرش خمیده‌تر می‌شود او در حالی که عرق جبینش را با گوشه آستین برمی چیند، می‌افزاید: «دیگر حتی توان دوباره بازگو کردن مشکلاتمان را در فصل کرونا و تحریم‌ها و اوضاع بد اقتصادی نداریم. لطفا لااقل امسال برای هزینه‌های مالیاتی در قبال تولیدی‌های خُرد انصاف داشته باشند و راضی به از کار بیکار شدن جماعت کارگران ساده نباشند.»
جنجال بر سر مالیات برعایدی سرمایه
یک نوع از مالیات‌هایی که سبب می‌شود معاملات و درآمدها شفاف‌سازی شده و نیز از پولشویی‌ها و فسادهای مالی جلوگیری شود، مالیات بر عایدی سرمایه است.
اما مالیات بر عایدی سرمایه چیست؟ نصیرزاده کارشناس مالیاتی پاسخ می‌دهد: «مالیات بر عایدی سرمایه به این معناست که دولت بر درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری در تملک دارایی‌های سرمایه‌ای مالیات وضع می‌کند. به عبارت ساده‌تر مالیات بر عایدی سرمایه، نوعی از مالیات محسوب می‌شود که بر سود ناشی از انتقال اموال غیر مولد اعمال می‌شود. در واقع در این نوع مالیات، افراد از سود ناشی از فروش سرمایه و مایملک خود مالیات پرداخت می‌کنند.
یک مثال ساده برای آشنایی با مالیات بر عایدی سرمایه این است که فرض کنید، شما مسکنی را سال گذشته به قیمت 500 میلیون تومان خریداری کرده‌اید و حال قصد فروش آن را دارید. مشتری مسکن شما را به قیمت 550 میلیون تومان خریداری می‌کند. در این میان شما 50 میلیون تومان از فروش مسکن خود سود کرده‌اید. حالا باید برای این 50 میلیون تومان که عایدی مسکن است، مالیات پرداخت کنید.»
با این حال اختلاف نظرها درباره گرفتن یا نگرفتن مالیات بر عایدی سرمایه زیاد است و بیم آن می‌رود که تا سیستم مالیاتی منجر به شفاف‌سازی کلیه درآمدها نشده، صرفا زوم کردن بر درآمدهای بازارهای سرمایه‌ای چون ملک و خودرو سبب خروج سرمایه از این بازارها و سرریز شدن به بازارهایی چون طلا و ارز شود.
سید احسان خاندوزی نماینده مجلس شورای اسلامی در دوره یازدهم می‌گوید: «طرح اخذ مالیات بر عایدی سرمایه، برای کنترل سوداگری ملک، خودرو و... ونیز طرح یکپارچه کردن دیتای همه دستگاه‌های حمایتی، به تفکیک کد ملی ایرانیان، هر دو از اولویت‌های پیگیری ما در مجلس است.»
اما از سوی دیگر برخی افراد از جمله علی مروی، رئیس اندیشکده حکمرانی شریف، می‌گوید: «وضع مالیات بر عایدی سرمایه پیش از اجرای مالیات بر مجموع درآمد، به احتمال زیاد آثار زیانباری را از جمله گسترش بخش غیر رسمی و هجوم منابع از ملک، خودرو و... به بازارهایی مثل ارز و طلا به همراه داشته باشد.»
رها منظوری یک شهروند با دلهره می‌پرسد: «یعنی سهام مان را بفروشیم و از بورس خارج شویم تا مالیات شاملمان نشده است؟»
توضیح روشن در پاسخ به پرسش این شهروند این است که اگرچه موضوع مالیات بر عایدی مشمول کل دارایی منقول و غیرمنقول مانند استفاده از مسکن و خودرو‌های لوکس می‌شود، اما درآمد حاصل از بورس معاف از مالیات است. در این لایحه تمامی معافیت‌های مالیاتی نیز تعریف شده است؛ به عنوان مثال سود سپرده بانکی و سود حاصل از فعالیت در بورس به استناد قانون مالیات‌های مستقیم معاف از مالیات است و فرد بعد از اظهار این درآمدها از پرداخت مالیات معاف می‌شود. علی ای حال به سیگنال‌های منفی توجه نکرده و سرمایه‌های خود را همچنان در کانال‌های فعالیت‌های اقتصادی شفاف حفظ کنید.
لزوم اجرای فوری طرح دریافت مالیات
از خانه‌های خالی
زینب سادات قریشی محمدی فعال دانشجویی و عضو انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی (دفتر تحکیم وحدت) با اشاره به افزایش قیمت‌ها به خصوص قیمت مسکن می‌گوید: «بخش وسیعی از این مشکلات ناشی از سیاست‌های اقتصادی نادرست دولت است، سیاست‌هایی که اکنون بازار اقتصاد را فلج کرده است. در چند ماه اخیر خصوصا در اواخر بهار و اوایل تابستان ۹۹ شاهد طوفانی سهمگین در افزایش قیمت‌ها به‌خصوص در زمینه مسکن بوده‌ایم. این روند به گونه‌ای است که اکنون جمع کثیری از مردم جامعه در آرزوی داشتن یک مسکن مناسب- نه برای خرید- بلکه برای اجاره هستند، ولی دریغ که با توجه به روند اوضاع کنونی بازار مسکن شاید بتوان گفت این موضوع فقط در حد یک آرزو بماند و دیگر رنگ تحقق بر خود نبیند.»
این فعال دانشجویی اظهار می‌دارد: «یکی از مهم‌ترین موارد تاثیرگذار بر بازار مسکن نوسانات نرخ ارز در همین چند ماه اخیر است. دلاری که هر روز با سرعتی بیش از روز قبل رو به افزایش است و تاثیرات ناشی از افزایش قیمت آن بر هیچ چیز و هیچ کس پوشیده نیست- هیچ چیز قطعی و حتمی وجود ندارد- ولی می‌توان گفت بخش وسیعی از این مشکلات ناشی از سیاست‌های اقتصادی نادرست دولت است؛ سیاست‌هایی که اکنون بازار اقتصاد را فلج کرده و چیزی نمانده تا از درمان آن قطع امید کنند.»
وی می‌افزاید: «کمترین تاثیر این سیاست‌های نادرست ناامیدی قشر کثیری از مردم جامعه به ویژه جوانان برای برآورده کردن خواسته‌های‌شان حتی در نیازهای اولیه نظیر خوراک، پوشاک و مسکن مناسب است. همین ناامیدی در آینده‌ای نزدیک سبب بروز بیماری‌های روحی و به طور ویژه افسردگی گسترده در میان افراد جامعه خواهد شد و نتیجه‌ای جز یک جمعیت ناکار‌آمد و گوشه‌گیر به دنبال نخواهد
داشت.»
قریشی محمدی تصریح می‌کند: «با یک بررسی کوتاه پیرامون وضعیت دهک‌های درآمدی می‌بینیم وضعیت توزیع درآمد به هیچ عنوان مناسب نیست و فاصله درآمدی میان دهک اول تا دهم حدودا ۳۰ برابر است که اصلا خوشایند نیست. این در حالی است که دولتی هم اکنون مشغول به کار است که شعارش «چنان رونقی ایجاد خواهیم کرد که دیگر نیازی به ۴۵ تومان یارانه نداشته باشید»، بود.»
این فعال دانشجویی تاکید می‌کند: «اگر این روال ادامه یابد، نتیجه‌ای جز هرچه ثروتمندتر شدن قشر پُر درآمد و هر چه فقیر‌تر شدن قشر ضعیف جامعه نخواهد داشت و همین امر سبب گسترش بیشتر فاصله طبقاتی و از هم گسیختگی جامعه خواهد شد. در این میان اجرای هرچه سریعتر طرح‌هایی نظیر طرح مالیات بر خانه‌های خالی می‌تواند تا حدودی در بهبود اوضاع کنونی موثر واقع شود و مجلس باید هرچه زودتر برای اجرایی شدن این طرح اقدام کند.»
جزییات اخذ مالیات از خانه‌های خالی
اگر هر واحد مسکونی بیش از یک سال خالی از سکنه و بلا استفاده بماند، به عنوان خانه خالی، مشمول مالیات موضوع ماده 54 مکرر قانون می‌شود. به این شکل که سال اول مشمول مالیات نیست، اما در سال دوم به میزان 50 درصد «ارزش اجاری ملک» مشمول مالیات می‌شود.
محمود علیزاده معاون سازمان امور مالیاتی درباره «ارزش اجاری ملک» که مبنای تعیین مالیات خانه خالی است، توضیح می‌دهد: «اجاره ملک اگر ماهی 5 میلیون تومان باشد، این 5 میلیون در طی 12 ماه سال به 60 میلیون تومان می‌رسد و مالیات بر اساس این مبلغ اعمال می‌شود. سال اول معاف از مالیات است؛ در سال دوم 50 درصد ارزش اجاری ملک به عنوان مالیات اخذ می‌شود، در سال سوم 100 درصد آن به عنوان مالیات اخذ می‌شود و در سال چهارم و بعد از آن یک و نیم برابر رقم ارزش اجاری ملک به عنوان مالیات دریافت می‌شود.»
وی تاکید می‌کند: «طبق قانون افرادی که از سال 95 خانه‌شان خالی بوده است، مشمول مالیات با نرخ 1/5 برابر ارزش اجاری هستند.»
بهمن ماه سال گذشته سامانه ملی املاک و اسکان در کشور رونمایی شد و این سامانه هم‌اکنون برای سازمان امور مالیاتی قابل استفاده است. حال اگر بارگذاری اطلاعات دستگاه‌ها و سازمان‌ها در این سامانه عملیاتی شود، می‌توان به مالیات‌گیری از خانه‌های خالی از سکنه در تابستان امسال امیدوار شد. و می‌توان خوشبین بود که در همین تابستان برگه‌های مالیاتی برای کسانی که خانه‌های خالی دارند، صادر شود.
کارشناسان مسکن درباره تاثیر اجرای این طرح بر بازار مسکن می‌گویند: «طرح اخذ مالیات از خانه‌های خالی در اصل طرح بدی نیست، البته در صورتی که دولت بتواند این واحدها را شناسایی و از صاحبان خانه‌های خالی مالیات دریافت کند.»
فردین یزدانی کارشناس مسکن در این خصوص معتقد است: «شاید طرح مالیات از خانه‌های خالی تاثیری بر کاهش قیمت مسکن نداشته باشد، اما مزایای دیگری دارد که می‌توان از آنها استفاده کرد.»
وی می‌گوید: «در سال 95 و بر اساس آمارهای نفوس و مسکن حدود دو میلیون و 500 هزار خانه خالی در کشور وجود داشت که به نظر می‌رسد این تعداد واحد خالی هنوز هم وجود دارد و تغییری در این آمار ایجاد نشده است.»
این کارشناس مسکن در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «طرح مالیات از خانه‌های خالی شاید در بلندمدت یا میان‌مدت بازار مسکن را متعادل کند، اما در کوتاه‌مدت تاثیری بر کاهش قیمت ندارد و نمی‌توان انتظار کاهش قیمت را با اجرای این طرح داشت، اما زمانی که تخصیص سرمایه برای ساخت واحدهای ارزان‌قیمت در دستور کار باشد، قیمت مسکن در شهرهای بزرگی مانند تهران کاهش می‌یابد.»