در خیانت آرتور اپهام پوپ آمریکایی به ميراث فرهنگي ايران
نقش پوپ در غارت آثار تاریخی ایران(پاورقی)
Research@kayhan.ir
تالیف: اصغر حیدری
با شروع عملیات بازسازی توسط موسسه، اشیاء و اقلام ارزشمندی یافت شد که باعث شگفتی اعضای گروه گردید. دو جفت لوح یکی از طلا و دیگری از نقره و از آن جالب تر 30000 لوح گلی که از دوره عیلامی‌ها به جا مانده بود( به این موضوع در ادامه بیشتر پرداخته می شود) و کتیبه های فوق العاده به همراه مجموعه گسترده ای از ابزار دست ساز . آمریکایی ها گستاخانه خواستار تقسیم یافته ها حتی الواح گلی براساس قانون شوم« حفظ آثار ملی »که دست پخته مشترک پوپ، آندره گدار و ارنست هرتسفلد بود شدند. همان گونه که اندکی پیش تر اشیاء با ارزش تاریخی به دست آمده از دامغان را با قرعه کشی توسط فروغی وزیر امور خارجه تقسیم و نصف آنها را به آمریکا فرستاده بودند!36
دكتر محمدقلي مجد با اشاره به اسناد وزارت امورخارجه امريكا و سفارت كشور مذكور در ايران، راجع‌به دزديهاي پوپ و دوستان ايراني‌اش از ميراث فرهنگي ايران مي‌گويد:
«دو سال پيش كتابي درباره غارت آثار باستاني و ميراث فرهنگي ايران تاليف نمودم و براي تدوينش از اسناد وزارت‌خارجه امريكا استفاده كردم. در آن كتاب نشان داده‌ام كه مقادير عظيمي از عتيقه‌جات و ذخاير باستاني ايران در طي سالهاي1925ــ1941 از كشور خارج شد. بخش مهمي از آثار باستاني و عتيقه‌جات ارزشمند تخت جمشيد و دامغان و ري به دانشگاههاي شيكاگو و پنسيلوانيا انتقال يافت. طبق اسناد دولتي امريكا، افرادي مانند پروفسور پوپ در كار سرقت عتيقه‌جات از امامزاده‌ها و مساجد ايران و فروش آنها به موزه‌هاي امريكايي بودند. (اكنون در گالري ايران موزه شرق‌شناسي دانشگاه شيكاگو، هزار قطعه از آثار باستاني ايران وجود دارد كه از تخت‌جمشيد و ساير نقاط ايران سرقت شده‌اند.) طبق اين اسناد، اشيايي كه براي نمايش در نمايشگاههاي هنر ايران ــ كه در سال1931 در لندن برگزار شد ــ به خارج انتقال يافت، هيچ گاه به ايران بازگردانيده نشدند. اسناد امريكايي نشان مي‌دهند كه محمدعلي فروغي (ذكاءالملك) و پسرش محسن فروغي، نماينده و كارگزار پروفسور پوپ در ايران بودند و به كار سرقت و قاچاق آثار باستاني اشتغال داشتند. براساس اسنادي كه در كتاب فوق منتشر كرده‌ام، دولت ايران مي‌تواند در دادگاه‌هاي ايالات‌متحده امريكا اقامه دعوي كند و خواستار استرداد اشياء و عتيقه‌جاتي شود كه به سرقت رفته و به‌طور غيرقانوني از ايران خارج شده است.»37
در زمينه شروع غارتهاي دكتر پوپ از سال1304 يعني از اولين مسافرت وي به ايران، دو سند بسيار مهم در دست است كه نشان مي‌دهند وي علاوه بر بردن ميراث فرهنگي ايران، تلاش نموده حتي حقوق گمركي نيز نپردازد و متاسفانه هیئت دولت وقت ــ لابد حتما به فرمان همايوني‌ـ دستور مي‌دهد از اشياء و عتيقه‌جاتي كه توسط پوپ از ايران خارج مي‌شوند، حقوق گمركي دريافت نشود! به دو سند مذكور توجه فرماييد:
«وزارت ماليه
سواد: مرقومه وزارت‌خارجه ــ نمره 21151 مورخه 17 دي‌ماه 1304 وزارت/ اداره كه اصل آن به نمره... ثبت شده، فوري است.
وزارت جليلۀ ماليه
دكتر پپ[پوپ] امريكايي، مشاور موزه صنعتي شيكاگو، موقعي‌كه در طهران توقف داشت، مقداري اشياي عتيقه خريده و به كرمانشاهان فرستاد كه از آنجا به امريكا حمل شود و از وزارت امورخارجه توقع نمود كه چون اشياي مزبوره براي موزه صنعتي شيكاگو ابتياع شده و مصرف صنايع قديمه ايران و مورد استفاده‌هاي تاريخي خواهد بود به اين جهت از طرف دولت امر به معافيت اشياي مزبوره از حقوق گمركي صادر شود. وزارت امورخارجه نيز مراتب را به وزارت جليله معارف اشعار و از وزارتخانه مشاراليه جواب رسيد كه بدوا بايد ميزان حقوق دولتي كه به اشياي مزبوره تعلق مي‌گيرد، تحقيقا معين و بعد اقدامي كه متعرض است، به عمل آيد. براي تعيين اين موضوع، دكتر جردن (رئيس كالج امريكايي تهران) نماينده دكتر پپ[پوپ] مخارج اياب و ذهاب مقوم رسمي وزارت معارف را به كرمانشاهان تاديه و مقوم مزبور صورتي از اشياي مزبور تهيه و حقوق دولتي آن را به مبلغ يك‌هزاروسيصدوسي‌وهفت‌تومان و چهار قران تعيين نموده است. چون اشياي مزبوره براي موزه خريداري شده و در آنجا هم مورد استفاده علمي و تاريخي و نافع براي شناسايي صنايع ايران است، به‌اين‌جهت مراتب را زحمت‌افزا مي‌شود تا درصورتي‌كه ميسر باشد، توجه مخصوصي در مساعدت با مشاراليه مبذول فرمايند. نظربه‌اينكه اشياي مزبوره در كرمانشاهان بلاتكليف مانده است، متمني است هر تصميمي در اين مورد اتخاذ فرمايند فورا اطلاع بدهند كه در جواب سفارت امريكا اشعار گردد. (مفتاح) محل مهر وزارت‌خارجه»38
همان‌گونه‌كه ملاحظه مي‌شود سفارت امريكا از سال1304 به دفاع و حمايت از دكتر پوپ برخاسته و اين حمايت و دفاع تا آخرين لحظه زندگي پوپ ادامه داشت و پوپ با تكيه بر اين حمايت سياسي بود كه در طول 45 سال فعالیت خود در ایران با رضاخان و محمدرضاشاه در كشف و غارت ميراث فرهنگي ايران به اشتراك مساعي و منافع! رسيد. خوی چپاولگری آمریکاییها محدود به پوپ نبود. موری سفیر وقت آمریکا در نامه ای می نویسد:
« من آثار باستانی ایران را بخشی از ثروت و دارایی کشور آمریکا و مردم آمریکا می دانم!!»39
اما هيئت وزراي وقت، اين‌گونه به خواسته پوپ و سفارت امريكا عمل نمودند:
«رياست وزرا. نمره 12357. به تاريخ 3 برج بهمن 1304
هیئت وزرا در جلسه بيست‌وششم دي‌ماه 1304 بر طبق پيشنهاد وزارت ماليه نمره (42691) تصويب نمودند كه مقداري اشياي عتيقه كه دكتر پپ[پوپ] مباشر موزه صنعتي شيكاگو در ايران خريداري نموده و از طريق كرمانشاه به امريكا حمل خواهد شد، از تأديه حقوق دولتي و گمركي معاف باشد. دادگر، فاطمي، فروغي.»40
با توجه به اين حقايق، بي‌دليل نيست كه نويسنده امريكايي، چارلز موريتز، مي‌نويسد: «داراييهاي موسسه پوپ در سال1947 (1317ــ1316) بيست‌وپنج برابر شد!»