گالیا توانگر
می‌گویند؛ آتش‌سوزی جنگل‌های منطقه خاییز عمدی بوده و به وسیله عوامل انسانی از حاشیه جاده شعله‌ور شده است. درست است که اخیرا ده سال زندان را برای مجازات آتش‌افروزان جنگل‌ها در نظر گرفته‌اند، اما قانون باید بیش از همه جنبه بازدارندگی داشته باشد و اساساً قانون باید جلو روشن کردن هر نوع آتشی را در دل جنگل بگیرد تا لااقل باقیمانده جنگل‌ها برای گونه‌های در معرض نابودی سر پا نگه داشته شوند.
موضوع دیگر کمبود تجهیزات مهار آتش در دل جنگل‌هاست. مسئله‌ای که به وضوح در آتش‌سوزی‌های اخیر مشهود بوده است.
و در نهایت باید به آتش‌های دیگری که از خیلی پیشتر به جان جنگل‌های زاگرس اُفتاده خاتمه داد؛ آتش کشت دیم در دامنه‌ها، چرای بی‌رویه، مالچ پاشی در مناطق حیات وحش طبیعی زاگرس از قبیل مناطقی در دل زاگرس خوزستان و...  
اخیرا بخشی از جنگل‌های زاگرس در استان‌های کهکیلویه و بویر احمد و بوشهر دچار حریق شدند. بر اساس ارزیابی‌های اولیه گفته می‌شود تاکنون افزون بر ۲۵۰ هکتار از جنگل‌ها و مراتع در منطقه حفاظت شده خاییز طعمه حریق شده است.
منطقه حفاظت شده خائیز با مساحتی بیش از ۳۳ هزار هکتار در سال ۱۳۷۷ به‌عنوان منطقه حفاظت شده ثبت شد. این منطقه در فاصله ۱۵ کیلومتری بهبهان است و در حوزه جغرافیایی استان‌های خوزستان و کهگیلویه و بویر احمد قرار دارد. بخشی از جنگل‌های بلوط نیز در چهارمحال و بختیاری قرار دارد.
 نابودی جنگل‌های زاگرس حیات انسان را
 به خطر می‌اندازد
عباس قنبری عدیوی رئیس بنیاد ایرانشناسی شعبه چهارمحال و بختیاری توضیح می‌دهد: «زاگرس به‌عنوان نخستین خاستگاه و محل سکونت بشر با قدمت و پیشینه بالا در حوزه باستان‌شناسی و مطالعات ایرانشناسی مطرح است. زاگرس میراث بزرگ بشری است و نابودی جنگل‌ها، گونه‌های حیوانی و گیاهی آن براثر آتش‌سوزی‌ها به نابودی حیات انسان می‌انجامد.»
وی با‌ اشاره به اینکه گونه‌های گیاهی و جانوری موجود در زاگرس جزو منابع ملی کشورند، می‌افزاید: «باید این ذخایر ارزشمند را در برابر آتش‌سوزی‌ها محافظت کنیم که این گنجینه از بین نرود. اتفاقی که در روزهای اخیر رخ داده و جنگل‌های زاگرس را در برخی استان‌ها درگیر کرده است، همه در سطوح مختلف شامل نمایندگان مجلس، وزارت کشور، منابع طبیعی و جهادکشاورزی، میراث فرهنگی، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های علوم زیستی و طبیعی باید به آن توجه و از این جنگل‌ها محافظت کنند.»
قنبری عدیوی، با بیان اینکه رابطه مستقیم بین زیست مطلوب انسان، گیاه و جانوران وجود دارد، ادامه می‌دهد: «چرخه هر یک از اینها که بر هم بخورد، اکوسیستم زاگرس نابود می‌شود.»
وی با تأکید بر دقت بیشتر در حوزه ایرانشناسی، تأکید می‌کند: «کسانی که در جنگل زندگی یا کار می‌کنند و یا مسافران و کوهنوردان باید مواظب باشند که در این مناطق آتش‌سوزی رخ ندهد. از سوی دیگر تجهیزات اطفاء حریق نیز باید برای محافظت بیشتر و بهتر جنگل‌های زاگرس دیده شود.»
رئیس بنیاد ایرانشناسی شعبه چهارمحال و بختیاری با تأکید بر اینکه همه باید به‌عنوان یک عزم ملی به زاگرس توجه کنند، یادآور می‌شود: «این امر می‌تواند به‌صورت دفاع از هویت و خاستگاه این فرهنگ، به‌صورت امدادگران برای حفظ و حراست از جنگل‌های زاگرس و یا کسانی که منابع مالی برای خرید تجهیزات و لوازم اطفا حریق اختصاص می‌دهند، باشد.»
قنبری عدیوی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «باید برای حفظ منابع ملی که در هویت ایرانشناسی از اهمیت بالایی برخوردار است، همه افراد تلاش کنند و احساس مسئولیت داشته باشند.»
وی با‌ اشاره به اینکه هر استانی در حوزه جغرافیای زیستی، مطالعه و اطلاعات جمع‌آوری می‌کند، تصریح می‌کند: «این اطلاعات در یک دانشنامه بزرگ گردآوری می‌شود، که خوشبختانه در چهارمحال و بختیاری نیز اطلاعات خوبی جمع‌آوری شده است و کار به کمک پژوهشگران و اساتید این حوزه همچنان ادامه دارد. امیدواریم منابع میدانی و کتابخانه‌ای لازم برای این کار حفظ شوند.»
رئیس بنیاد ایرانشناسی شعبه چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه هم اینک مطالعات زاگرس در دستورکار و در حال انجام است، می‌گوید: «همه افراد جامعه در این زمینه می‌توانند یاری‌گر بنیاد ایرانشناسی باشند و کمک کنند که این مطالعات و پدیده‌ها به خوبی شناخته و انجام شود تا از این طریق شاهد حفظ سریع‌تر این منبع ملی و جهانی و جلوگیری از نابودی آن باشیم.»
فراراز کرونا و افتادن به دامن آتشِ جنگل!
بارش‌های سال جاری در خراسان شمالی سبب افزایش میزان علوفه در این منطقه شده و ازاین‌رو خطر آتش‌سوزی در این استان بسیار بالا است، بنا به گفته مسئولان، شمار حوادث آتش‌سوزی عرصه‌های طبیعی استان در سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل شش برابر شده که این نوعی هشدار محسوب می‌شود.
لایه‌های اطلاعاتی پهنه‌بندی و سوابق آتش‌سوزی‌های استان خراسان شمالی نشان می‌دهد که ۷۰درصد عرصه‌های مرتعی و جنگل‌های این خطه در شرایط بحرانی ونیمِ بحرانی قرار دارند که برای مقابله با آتش‌سوزی نیازمند اعتبار برای خرید تجهیزات اطفاء حریق است.
با شیوع ویروس کرونا و قرنطینه شدن مردم بسیاری از طبیعت گردان به مناطق جنگلی می‌روند و با آتش افروختن دغدغه احتمال آتش‌سوزی در این مراتع را برای دستگاه‌های متولی دوچندان می‌کنند و با توجه به اینکه استان خراسان شمالی اقلیم خشک و نیمه‌خشک دارد، اکثر آتش‌سوزی‌های حادث‌شده در اراضی جنگل‌ها عوامل انسانی است که این عامل بخصوص در سطح جنگل‌های سوزنی‌برگ استان می‌تواند باعث بروز خسارت جبران‌ناپذیری شود.
حسن ایزانلو رئیس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی درخصوص کانون‌های بحران در جنگل‌ها و مراتع استان برای بحث آتش‌سوزی هشدار داده و می‌گوید:  «بر اساس پهنه‌بندی و سوابق آتش‌سوزی۳۰ درصد از عرصه‌های استان در شرایط بحرانی، ۴۰ درصد از نیمه بحرانی و ۳۰ درصد نیز در سطحی با خطر کمتر آتش‌سوزی مواجه است که بیشترین آتش‌سوزی در شهرستان‌های بجنورد و مانه و سملقان و اسفراین اتفاق افتاده است. سال گذشته حدود ۴۰ هکتار از اراضی استان دچار حریق شدند و از ابتدای سال جاری تاکنون نیز شش هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی منطقه با آتش‌سوزی و خسارت مواجه شد.»
این مسئول درباره علت وقوع آتش‌سوزی‌ها توضیح می‌دهد: «دو عامل در آتش‌سوزی در جنگل‌ها اتفاق می‌اُفتد طبیعی و غیرطبیعی(به ‌وسیله انسان)؛ که آتش‌سوزی طبیعی  براثر آتش گرفتن گیاهان خشک به‌ وسیله صاعقه است که در جنگل ایجاد می‌شود و عامل غیرطبیعی یا همان عامل انسانی با برافروختن آتش برای چای و پخت غذا است که اکنون بیشتر از ۱۴ سال است که آتش‌سوزی طبیعی در این استان رخ نداده و بیشتر آتش‌سوزی‌های رخ‌داده در این استان عامل انسانی بوده که توسط گردشگران، شکارچیان، دامداران، کشاورزان و مردم بوده که برای سیر و تفرج به جنگل‌ها می‌روند، خواسته یا ناخواسته موجب می‌شوند تا آتش غفلت جان طبیعت را بگیرد. حضور مسافران و شکارچیان در عرصه‌های طبیعی و رهاسازی آتش‌هایی که برافروخته‌اند، کشاورزان که مزارع خود را در پایان دوره برداشت محصول آتش می‌زنند تا علف‌های هرز را از بین ببرند از علل وقوع آتش‌سوزی‌های عرصه‌های طبیعی استان طی این سال‌ها بوده‌اند. از تمامی هم استانی‌ها، مسافران، دامداران و. .. درخواست می‌کنیم که با حضور در طبیعت از آتش برافروختن اجتناب و یا آتشی که برمی‌افروزند را به‌طور صحیح با آب و یا خاک خاموش و مدیریت کنند.»
 آیا برای مهار آتش جنگل،
نیرو و تجهیزات کافی داریم؟
این روزها زنگ خطر آتش‌سوزی جنگل در منطقه خراسان شمالی به صدا در آمده است.
اداره کل منابع طبیعی خراسان شمالی برای مناطق حساس مستعد به آتش‌سوزی در استان دو هزار و ۲۶۴ نفر نیرو در قالب بیش از ۲۷۶ تیم را برای مدیریت و مقابله با آتش‌سوزی‌های احتمالی را آموزش داده است که همیشه برای اطفاء حریق پای‌کار هستند، ولی نبود تجهیزات اطفای حریق یکی از مشکلاتی است که با آن مواجه‌اند و باید تجهیزات به‌ روز شود که برای تجهیز گروه‌های حریق و دهیاری‌ها برای مقابله با آتش‌سوزی منابع طبیعی استان، حداقل چهار میلیارد تومان نیاز داریم.
بیشترین آتش‌سوزی‌ها در ارتفاع یک هزار و ۶۰۰ تا دو هزار متر است و با توجه به کوهستانی بودن این استان بالگرد به‌عنوان نیاز اساسی برای حفاظت از عرصه‌های وسیع منابع طبیعی خراسان شمالی است.
علی بالی، معاون دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت از محیط زیست ضمن تایید کمبود تجهیزات برای مهار آتش در اغلب مناطق جنگلی کشور می‌گوید: «بله، ما کمبود تجهیزات داریم، ولی سازمان محیط زیست، سازمان‌های مدیریت بحران و برنامه و بودجه تلاش بیشتری می‌کنند تا کمبودها رفع شود. مکاتباتی هم انجام دادیم تا تامین بودجه برای ابزارهای مراقبتی و حفاظتی از عرصه‌های طبیعی را داشته باشیم. امیدواریم این کارها انجام شود. حدود ۱۱ درصد عرصه‌های طبیعی کشور به‌عنوان مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان محیط زیست است. ما در سازمان محیط زیست، یگان حفاظت و اطفای حریق هم داریم. اعتباری که به فعالیت‌های ما اختصاص می‌دهند، با نیازها همخوانی ندارد. واقعیت این است که ما می‌توانیم بخشی از مخاطرات را پیشگیری کنیم. در جاهایی که مراتع انبوهند یا پوشش علفی در کنار خیابان‌های پرتردد است، ما می‌توانیم از آتش بُر استفاده کنیم یا علف‌ها را کوتاه کنیم.»
وی در ادامه می‌گوید: «دولت اگر همه بودجه‌ها را بدهد، ولی عامل انسانی بروز آتش‌سوزی دقت نکند، همه بودجه‌ها کفایت نمی‌کند. ما چون برای طبیعت، پولی نداده‌ایم، قدر آن را نمی‌دانیم. ارزش اقتصادی و خدمات بلوط جنگل‌های جنوب و غرب را نمی‌دانیم، ارزش درختان هیرکانی را نمی‌دانیم. این مشکل فرهنگی، ناآگاهی و عدم مسئولیت‌پذیری است. همین الان شما به جنگل‌های شمال بروید، از حجم زباله شوکه می‌شوید. دولت هر قدر بودجه بگذارد، وقتی مردم رعایت نمی‌کنند، باز همه جا پُر از زباله می‌شود.»
این مقام مسئول در مورد نحوه اطفای حریق جنگل خاییز و عملکرد بالگردهای آبپاش توضیح می‌دهد: «درمورد جنگل خاییز،جمعه صبح که آتش‌سوزی بالا گرفت، ما، نماینده وزارت دفاع و مقامات محلی در هماهنگی بودیم تا هلیکوپتر پرواز کند؛ ولی منطقه به شدت صعب‌العبور بود. جایی نبود که بشود هلی بُرد نیرو انجام داد یا آب پاشی کرد. تمام تنگه آتش گرفته بود و جایی وجود نداشت هلی کوپتر بنشیند. حتی آن‌قدر شدت آتش زیاد بود که باد باله‌های هلی کوپتر باعث افزایش آتش می‌شد. این اتفاقات وجود داشت، ولی هماهنگی‌ها داشت صورت می‌گرفت.
در صورت موردی، شاید در یکی دو استان، دستگاه‌ها ناهماهنگ باشند ولی در کل، هماهنگی وجود دارد. یکی از روش‌های مدیریت آتش این است که بتوانیم از امکانات منطقه خطر استفاده کنیم تا سریع‌تر اقدام مقابله‌ای آغاز شود. در منطقه خاییز یا برخی مناطق گرفتار آتش، ما با عرصه‌های صعب‌العبور رو‌به‌رو هستیم. اگر یک هلی‌کوپتر آبپاش برود در مقایسه با نیروهایی که برای اطفای حریق می‌روند، اثر بسیار کمتری دارد.»
 رسم مردود آتش زدن زمین کشاورزی
برای مثال آتش زدن زمین در زمین‌های زراعی خوزستان دیده می‌شود. کشاورزان محلی به دلیل عدم آگاهی و آموزش می‌پندارند، پس از برداشت محصول، آتش زدن زمین باعث می‌شود آفت‌ها از بین بروند و دیگر نیازی به جمع‌آوری علف‌های هرز باقیمانده از زمین هم نیست.
این در حالی است که کارشناسان خاک تأکید دارند: «با آتش زدن زمین‌های کشاورزی میکروارگانیسم‌های موجود در خاک از بین می‌روند و حشرات و جانوران بسیارریز موجود در زمین نابود می‌شوند در حالی که این موجودات فواید بسیاری برای زمین کشاورزی و محصول دارند.
در صورتی که به کاه و کلش زمین‌های کشاورزی کود اضافه شود، این کاه و کلش نیز مانند کود عمل می‌کند و باعث رونق و حاصلخیزی زمین می‌شود.
سوزاندن مزارع کشاورزی همچنین باعث از بین رفتن رطوبت زمین، شوری زمین و سله بستن خاک می‌شود که این موارد برای زمین زراعی بسیار آسیب‌رسان بوده و مانع رشد مناسب محصول می‌شود.»
بسیاری از کشاورزان پس از آتش زدن کاه و کلش زمین‌های خود، آتش را به حال خود رها می‌کنند رفتاری که در اغلب مواقع موجب گسترش آتش و خسارت زدن به منابع طبیعی می‌شود.
سید عادل مولا معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان می‌گوید: «آتش زدن زمین کشاورزی پس از برداشت محصول، موجب می‌شود با وزش اندکی باد و جابه جایی خاکستر، به دلیل خشک بودن و دمای بالا، جنگل‌ها و بیشه‌زارهای منطقه دچار آتش‌سوزی شوند؛ چنانچه همین چند روز اخیر نیز آتش در منطقه غرب کرخه مهار شده بود اما پس از وزش باد مجدد جنگل شعله‌ور شد. در آتش‌سوزی منطقه خسرج حتی یکی از روستاهای این منطقه نیز مورد تهدید آتش قرار گرفته بود.»
وی در ادامه می‌گوید: «برای کنترل آتش زدن زمین‌های کشاورزی اهرم‌هایی وجود دارد که باید جهاد کشاورزی همراهی کند؛ به طور مثال کشاورزانی که زمین کشاورزی خود را پس از برداشت محصول آتش می‌زنند را از گرفتن کود محروم سازد. مضرات این آتش‌سوزی‌ها چندین برابر فواید آن برای زمین‌های کشاورزی و طبیعت است.  همچنین خزندگان، پرندگان و چهارپایان در معرض خطر هستند؛ ضمن اینکه پوشش گیاهی برخی مناطق مانند خاییز بهبهان غنی و منحصر به فرد است که در اثر این آتش‌سوزی‌ها از بین می‌رود.»