و تو چه می‌دانی که دختـر چیست؟!
محمّدرضا آرام*
شاید این سوال برای خیلی از ما پیش آماده باشد که دختر بودن بهتر است یا پسر بودن؟ زوج‌های جوان بسیاری هستند که نمی‌دانند چه دعا کنند! از خدا بخواهند فرزند اوّلشان دختر باشد یا پسر؟! گاهی فکر می‌کنم اصلاً نمی‌دانیم دختر چیست؟ مرحوم کلینی صلوات‌الله علیه در کتاب شریف کافی مجموعه روایات مربوط به فضیلت دختران را در بابی با عنوان «فَضْلُ الْبَنَات» گرد هم آورده است. در یکی از این روایات، امام صادق علیه‌السلام به نقل از رسول‌خدا(ص) می‌فرمایند: «دختران چه فرزندان خوبى هستند! چرا كه گرم و با لطافت‌اند، کمک‌کار هستند، زود انس و الفت می‌گیرند، با بركت‌اند، و پاكيزهاند».1
اما نکته اینجاست که این فرشته زمینی - برخلاف پسر- نعمت نیست که فردا به خاطر آن از تو سؤال و جواب کنند، خودش حسنه است!2 وجود دختر خیر و برکت است! نفس کشیدنش، راه رفتنش، خوردن و خوابیدنش در خانه حسنه است. انگار شعبه‌ای از ماه مبارک رمضان وارد خانه‌ات شده!
بارها و بارها آیات 80 و 81 سوره مبارکه کهف را خوانده بودم، آنجا که حضرت خضر علیه‌السلام از علت قتل آن پسر بچه برای حضرت موسی علیه‌السلام توضیح می‌دهد: «اما آن پسر، پدر و مادرش مؤمن بودند. ترسيديم كه آن دو را به عصيان و كفر دراندازد. از این رو، خواستیم که پروردگارشان به جای او، چیز بهتر، پاک‌تر و بامحبت‌تر به آن دو بدهد»!3 اما این سوال همیشه برایم باقی مانده بود که آن جایگزین بهتر از پسرِ کشته شده برای والدینش چه بود و چه کرد؟ تا اینکه به این روایت در تفسیر شریف قمی برخورد کردم: «خداوند به جای آن پسر، دختری روزی این والدین مؤمن کرد و از نسل آن دختر هفتاد پیامبر به دنیا آمدند4»! آری! به راستی دخترها گمنام‌های همیشه تاریخ‌اند. انگار قرار است اجر این جنس چند برابر جنس مرد باشد. انگار قرار است تمام اولیاء و اوصیاء برای همیشه تاریخ مدیون این جنس باشند. انگار گمنامی با این جنس گره خورده که برترین دختر عالم فاطمه سلام‌الله‌علیها است.
دختر فقط برکت نیست، نشانه یُمن و برکت نیز هست! مگر از پیامبر(ص) نشنیده‌ای که فرمودند: «یکی از نشانه‌های یُمن و برکت زن همین است که اولین فرزندش دختر باشد»5.
از قدیم گفته‌اند: «دخترها بابایی‌اند». پیامبر(ص) به ما یاد داده‌اند اگر چیزی برای خانه خریدی یا هدیه‌ای برای اعضای خانواده گرفتی، اول از دخترها شروع کن به هدیه دادن و در آخر پسرها. شاید این کار به ظاهر ساده باشد، امّا پیامبر(ص) به ما وعده داده‌اند: «هرکس دختری را شاد کند، گویا بنده مؤمنی از فرزندان حضرت اسماعیل علیه‌السلام را در راه خدا آزاد کرده است».6 انگار قرار است، تمام وجود این دختر در خانه پر از مهر و محبت پدری شود. قرار نیست بیرون از خانه، جایی برای جبران محبّت‌ها و کمبود عاطفه‌های این دختر باشد. دختر آنقدر در خانه محبّت دیده که با خوشحالی پدر، خوشحال و با ناراحتی او، ناراحت می‌شود.
حقوق دختران
تربیت دختر هم با پسر فرق می‌کند. بزرگترین ظلم به دختر تلاش برای شبیه کردن او به پسر است. افراد و سیاست‌هایی که تلاش می‌کنند، دخترها همچون پسرها در کارهای سخت و طاقت‌فرسا حاضر شوند، در معرض دید عموم قرار گیرند و به جای فرزندآوری به فکر نان‌آوری این ریحانه بهشتی هستند، ظالم‌ترین و هتاک‌ترین جنس بشرند. این افراد و برنامه‌های پسرسالار، برای دخترنمایانی که کار پسرها را انجام می‌دهند زنگ طلایی به صدا درمی‌آورند در حالی که غافل از این هستند که زنگ سیاه جامعه بی‌دختر را در آینده‌ای نه چندان دور خواهد نواخت!
امام صادق علیه‌السلام این‌گونه حقوق ویژه دختران را برمی‌شمرند:
انتخاب نام نیکو برای دختر.
آموزش و تمرین عفّت و پاکدامنی با تعلیم سوره مبارکه نور.
ممانعت از قرار گرفتن دختر در انظار عمومی و دید نامحرمان.
بسترسازی مناسب برای ازدواج به هنگام دختر.7
توضیح اینکه درست است که دختران فرشته‌های زمینی هستند اما نباید فراموش کنیم که ویژگی‌های بشری دارند. رسول‌خدا(ص) به نقل از جبرئیل می‌فرمایند: «دختران همچون میوه بر روی درخت هستند. اگر میوه درخت برسد ولی کسی آن را نچیند، آفتاب خورشید آن میوه را فاسد می‌کند و بادها، آن را به این طرف و آن طرف پخش و پلا می‌کنند. در مورد دختران هم همین‌طور است؛ اگر به مرتبه زنانگی برسند و ویژگی‌های زنانه پیدا کنند، هیچ دوایی برای آنها جز شوهر دادنشان وجود ندارد. ولی اگر ازدواج نکنند، نباید از فساد آنها در امان باشی، چرا که دختران هم ویژگی‌های بشری (شهوت) دارند».8 نظامات آموزشی و والدینی که هیچ تلاشی برای آموزش مهارت‌های لازم برای زندگی مشترک به دختر نمی‌کنند و اولویت‌های پسرانه‌ای همچون کسب مدرک تحصیلی، اشتغال و غیره برای این جنس تعریف می‌کنند، خائنین به اولین و بدیهی‌ترین حقّ مسلم دختران هستند.
سیاست‌گذاری دختردارها
اگر قائل به تفاوت‌های اساسی میان دختران و پسران شدیم، نباید سیاست‌گذاری‌ها و رویکردهای ما نسبت به خانواده‌های عیال‌وار علی‌السویه باشد. همان‌طور که دخترها در اولویت بسیاری از مزایا و امکانات هستند، باید خانواده‌های دختردار به میزان بهره‌مندی از برکت دختر، در اولویت خدمت‌رسانی باشند. پیامبر(ص) در تبیین این سیاست می فرمایند: «هرکس سه دختر دارد از او جهاد و هر کار دشواری برداشته می‌شود و هر کس چهار دختر داشته باشد، بر تمام بندگان خدا لازم است که همواره هوای این خانواده را داشته باشند، به او کمک کنند و قرض بدهند».9
* پژوهشگر حلقه سیاست خانواده مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام
ــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت‌ها
1- عن أبی عَبْدِاللهِ(ع) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللهِ(ص) نِعْمَ الْوَلَدُ الْبَنَاتُ مُلْطِفَاتٌ مُجَهِّزَاتٌ مُونِسَاتٌ مُبَارَكَاتٌ مُفَلِّيَات (الكافي، ج6، ص: 5)
2- عَنْ أَبِي عَبْدِاللهِ(ع) قَالَ: الْبَنَاتُ حَسَنَاتٌ وَ الْبَنُونَ نِعْمَةٌ فَإِنَّمَا يُثَابُ عَلَى الْحَسَنَاتِ وَ يُسْأَلُ عَنِ النِّعْمَهًِْ (الكافي، ج6: 6)
3- وَ أَمَّا الْغُلامُ فَكانَ أَبَواهُ مُؤْمِنَيْنِ فَخَشينا أَنْ يُرْهِقَهُما طُغْياناً وَ كُفْرا * فَأَرَدْنا أَنْ يُبْدِلَهُما رَبُّهُما خَيْراً مِنْهُ زَكاهًًْ وَ أَقْرَبَ رُحْما ( الکهف: 80 و 81)
4- فَأَبْدَلَ اللهُ لِوَالِدَيْهِ بِنْتاً وَ وَلَدَتْ سَبْعِينَ نَبِيّاً (تفسير القمي، ج2: 40)
5- قَالَ رَسُولُ اللهِ(ص) مِنْ يُمْنِ المَرْأَهًِْ أَنْ يَكُونَ بِكْرُهَا جَارِيَهًًْ (الجعفريات (الأشعثيات) : 99)
6- قَالَ رَسُولُ اللهِ(ص): مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَاشْتَرَى تُحْفَهًًْ فَحَمَلَهَا إِلَى عِيَالِهِ كَانَ كَحَامِلِ صَدَقَهًٍْ إِلَى قَوْمٍ مَحَاوِيجَ وَ لْيَبْدَأْ بِالْإِنَاثِ قَبْلَ الذُّكُورِ فَإِنَّ مَنْ فَرَّحَ ابْنَهًًْ فَكَأَنَّمَا أَعْتَقَ رَقَبَهًًْ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِيلَ مُؤْمِنَهًًْ فِي سَبِيلِ اللهِ (الأمالي للصدوق) : 577)
7- عن الصادق(ع): وَ إِذَا كَانَتْ أُنْثَى أَنْ يَسْتَفْرِهَ أُمَّهَا وَ يَسْتَحْسِنَ اسْمَهَا وَ يُعَلِّمَهَا سُورَهًَْ النُّورِ وَ لَا يُعَلِّمَهَا سُورَهًَْ يُوسُفَ وَ لَا يُنْزِلَهَا الْغُرَفَ وَ يُعَجِّلَ سَرَاحَهَا إِلَى بَيْتِ زَوْجِهَا )الكافي، ج6: 49(.
8- عَنْ أَبِي عَبْدِاللهِ(ع) قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يَتْرُكْ شَيْئاً مِمَّا يُحْتَاجُ إِلَيْهِ إِلَّا عَلَّمَهُ نَبِيَّهُ(ص) فَكَانَ مِنْ تَعْلِيمِهِ إِيَّاهُ أَنَّهُ صَعِدَ الْمِنْبَرَ ذَاتَ يَوْمٍ فَحَمِدَ اللهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ جَبْرَئِيلَ أَتَانِي عَنِ اللَّطِيفِ الْخَبِيرِ فَقَالَ إِنَّ الْأَبْكَارَ بِمَنْزِلَهًِْ الثَّمَرِ عَلَى الشَّجَرِ إِذَا أَدْرَكَ ثَمَرُهُ فَلَمْ يُجْتَنَى أَفْسَدَتْهُ الشَّمْسُ وَ نَثَرَتْهُ الرِّيَاحُ وَ كَذَلِكَ الْأَبْكَارُ إِذَا أَدْرَكْنَ مَا يُدْرِكُ النِّسَاءُ فَلَيْسَ لَهُنَّ دَوَاءٌ إِلَّا الْبُعُولَهًُْ وَ إِلَّا لَمْ يُؤْمَنْ عَلَيْهِنَّ الْفَسَادُ لِأَنَّهُنَ بَشَر (الكافي، ج5: 337)
9- عن النبی(ص): « مَنْ كَانَ لَهُ ثَلَاثُ بَنَاتٍ وُضِعَ عَنْهُ الْجِهَادُ وَ كُلُّ مَكْرُوهٍ وَ مَنْ كَانَ لَهُ أَرْبَعُ بَنَاتٍ فَيَا عِبَادَ اللهِ أَعِينُوهُ يَا عِبَادَ اللهِ أَقْرِضُوهُ يَا عِبَادَ اللهِ ارْحَمُوهُ»( من لا يحضره الفقيه، ج3: 482).