احوالات معنوی شب های قدر و شیوه سیر وسلوک الی الله ( بخش دوم )
دروازه های سبز دعا را نبسته‌اند...(گزارش روز)
دست هایت به وقت دعا مثل اسلیمی ها بالا رفته‌اند و پناهی می‌جویند. خود بهتر از هر کس می‌دانی که در این زمانه هیچ پناهی قدرتمندتر و مطمئن‌تر از خالق و معبودت نیست. می‌خواهی به در خانه چه کسی بروی؟می خواهی از که طلب حاجت کنی و به که رو بیندازی؟ خدا خودش دعوتت کرده؛فکرش را بکن بزرگ‌ترین حامی وبرآورنده حاجت صدایت کرده است!تو به در خانه غریبه ها رفته بودی اما او تو را صدا کرده و بی آنکه بدانی به بزرگ‌ترین مهمانی یعنی شب قدر دعوت شده ای.حالا قصد داری برای این مهمانی با چه تیپی،چه لباسی،چه سر و رویی وارد شوی؟ لباس هایت هر چند فاخر و ظاهری گول زننده داشته باشند او سر باطن را می‌خواند و رنگ حقیقی رخساره را تشخیص می‌دهد.مبادا که آلودگی ها گردی بر چهره ات نشانده باشند و تو شرمنده میزبانی با این همه رفعت ،سخاوت و حشمت گردی. آیا زمان آن نرسیده که تصمیمی با اراده بگیری و رو به‌روی آینه ها خود واقعی ات را بنشانی؟آیا وقت آن نیست که به عشق معبودت لبیک بگویی و سراسر تسلیم حق شوی؟ آیا امسال نمی‌خواهی در شب قدر تولدی دیگرداشته باشی؟پس بسم الله؛ شاید گام اول برگرداندن حق الناس به صاحبان دلشکسته شان باشد.
مرحوم کلینی در کافی از امام باقر(ع) نقل می‌کند که آن حضرت در جواب معنای آیه«انا انزلناه فی لیلة مبارکة» فرمودند:«آری شب قدر، شبی است که همه ساله در ماه رمضان و در دهه آخر آن، تجدید می‌شود.شبی که قرآن جز در آن شب نازل نشده و آن شبی است که خدای تعالی درباره اش فرموده است:«فیها یفرق کل امر حکیم؛ در آن شب هر، امری با حکمت، متعین و ممتاز می‌گردد».آنگاه فرمود:«در شب قدر، هر حادثه‌ای که باید در طول آن سال واقع گردد، تقدیر می‌شود؛ خیر و شر، طاعت و معصیت و فرزندی که قرار است متولد شود یا اجلی که قرار است فرارسد یا رزقی که قرار است برسد و ...». در شب قدر انسان ها برای سرنوشت خود تصمیم می‌گیرند و این تصمیمات مقدرات یک عمر ایشان را رقم می‌زند، روح و ملائکه تمامی این مقدرات را بر وجود نازنین امام عصر (عج)نازل کرده و ایشان را در مورد مقدرات خلایق آگاه می‌کنند که البته با تایید امام زمان(عج)این مقدرات برای انسان به اجرا در می‌آید.
تقدیر در شب قدر چگونه نوشته می‌شود؟
رابطه اتفاقات در زندگي مثلامرگ با قضا و قدر و شب قدر چیست؟ آيا مي شود فردي فوت کند در حالي که درسرنوشتي که شب قدر براي او رقم خورده وجود نداشته؟ بعد از شبهای قدر که تقدیر رقم می‌خورد با گناه کردن تقدیر دوباره عوض می‌شود؟ چگونه می‌توان آن را برگرداند؟ این‌ها و ده ها سوال دیگر سوالات کاربران سایت‌های مذهبی است که به ویژه در ایام شبهای قدر رونقی دوباره می‌گیرند.اما واقعا در شب قدر سرنوشت ما چطور رقم می‌خورد و آیا میتواند پس از رقم خوردن با اراده انسان دستخوش تغییراتی گردد؟!
حجت الاسلام محمد صابری یک کارشناس مسائل مذهبی برایمان متذکر می‌شود که اگر بخواهیم به این قبیل پرسش ها پاسخ درستی دهیم ابتدا باید تحقیق کنیم که نظر اسلام درباره تقدیر و سرنوشت انسان چیست؟ وی توضیح می‌دهد: « استاد مطهري این‌گونه بیان می‌دارند که اگر مقصود از سرنوشت و قضا و قدر الهي،انکار اسباب و مسببات و از آن جمله قوه و نيرو و اراده و اختيار بشر است، چنين قضا و قدر و سرنوشتي وجود ندارد و نمي‌تواند وجود داشته باشد.درنتیجه جبر مطلق در تفسیر تقدیر از نگاه اسلام لغومی شود.اما در تفسير دوم از سرنوشت، در عين حال که دست تقدير الهي در زندگي انسان و قضا و قدر الهي را مردود نمي‌داند، نقش انسان را در تعيين سرنوشت زندگي او مي‌پذيرد. در اين تفسير، نقش انسان نه تنها مغاير با سرنوشت نيست، بلکه جزئي از همان سرنوشت است. در سرنوشت و تقدير انسان چنين است که سرنوشت خود را تعيين نمايد. در واقع اختيارداشتن انسان جزئي از تقديرات الهي است.»
از وی سوال می‌کنم:قضا و قدر به چه معنایند و اصولا این دو با هم چه تمایزاتی دارند؟ وی پاسخ می‌دهد: «قدر يعني اندازه و اندازه گيري و تعيين حدّ و حدود چيزي. در اصطلاح به اين معنا است که خداوند براي هر چيزي اندازه اي قرار داده و آن را بر اساس اندازه گيري و محاسبه و سنجش آفريده است،اما قضا يعني حکم و قطع و حتميت.»
وی در این بخش از صحبت هایش با بیان روایتی از زندگی مولا علی (ع) در ادامه می‌گوید :«اميرالمؤمنين(ع) از کنار ديوار شکسته و کجي برخاست. پرسيدند: از قضاي الهي فرار مي‌کني؟ فرمود: از قضاي الهي به قدر او پناه مي‌برم. يعني درست است که تا قانون عليت که منتهي به فرمان خداست، نباشد، ديوار شکسته سقوط نخواهد کرد، اما همان خداوند به من عقلي داده که آن خود يک حلقه از سلسله قانون عليت است و يک عامل بازدارنده در برابر اين گونه حوادث. البته ديوار عقل و شعور ندارد و بدون اعلام قبلي سقوط مي‌کند. اما من مي‌توانم به قدر الهي پناه ببرم؛ يعني با عقل خود چنان محل نشستن را اندازه گيري کنم که اگر ديوار سقوط کند روي من نيفتد.»
وی ادامه می‌دهد:«ترديدي نيست که خداوند براي هر چيزي علت‌ها و اسباب هايي قرار داده که هستي و مشخصات آن بستگي به آن‌ها دارد. اين طور نيست که هر چه در جهان پديد مي‌آيد، بدون رابطه با قبل وبعد و صرفاً اتفاقي وبي حساب باشد. همان گونه که در بارش برف و باران و ... عواملي دخالت دارد. هرگز چنين کاري بي علل و اسباب انجام نمي‌پذيرد، هم چنين کارهاي بشر از روي تصادف و اتفاق از او سرنمي زند، بلکه نخست چيزي را تصور مي‌کند، سپس به آن مي‌انديشد و پس از آن که فايده واقعي يا پنداري آن را پذيرفت، به انجام آن مي‌کوشد. پس انجام هر حادثه اي در جهان علت و سببي دارد. اين نظامي است تخلف ناپذير. خداوند نيز چنين مقرّر کرده است.انسان فقط يک نوع سرنوشت ندارد، بلکه سرنوشت‌هاي گوناگوني در پيش دارد که ممکن است هر کدام از آن‌ها جانشين ديگري گردد.مقدرات انسان خواه در شب قدر يا در علم ازلي الهي با توجه به خصوصيات اعمال انسان ها تعيين مي شود که يکي از آن خصوصيات و شرايط اختياري بودن آن اعمال است.دوم اینکه در شب قدر، افعال و کردار آدمي به صورت تقدير و اندازه‌گيري مقدر مي‌شود. سرنوشت مکتوم و غير قابل تغيير تعيين نمي‌گردد، يعني ليلة القدر شب تقدير است و نه شب قضاي حتمي. بنابراين آدمي ميتواند مقدرات ناخوشايند خود را با دعا و صدقه و مانند آن تغيير دهد يا با سوء اختيار خود مقدرات نيک خود را تبديل به بدل نيک نمايد.»
در باب مرگ سوال اساسی این است که آیا می‌توان قضای آن را تغییر داد؟حجت الاسلام صابری در این باره پاسخ می‌دهد:« اگر در تقدير شخصي نوشته شده است که در فلان زمان و فلان مکان و فلان حالت به علت تصادف خواهد مرد، طبق ميزان رعايت و عدم رعايت موارد امنيتي خود يا شخصي ديگر مي باشد. معناي تقدير همين است.
وقتي مقدمات تحقق آن عمل آماده شد و علل لازم براي وجود يک رخدادي محقق شد، نتيجه آن مقدمات محقق خواهد شد که به اين قضاي الهي مي گويند. همان گونه که از معناي قضا بر مي آيد که به معناي حکم و قطع و فيصله دادن است.تا زماني که عمل انسان در محدوده تقدير است ( يعني در محدوده آماده سازي مقدمات و رفع موانع )قابل تغيير است. انسان مي تواند با جايگزين کردن عاملي به جاي عامل ديگر نتيجه را تغيير دهد، ولي وقتي تمام عوامل جمع شد، ديگر نوبت قضاي الهي مي‌رسد و قابل تغيير نيست.مثلا راننده اگر به جای سرعت بالا سرعت مطمئنه را در پیش گیرد دارد مقدمات را به نحو نیکی با اختیار خودش برای قضای رهیدن از مرگ بر اثر تصادف فراهم می‌آورد.»
دعا برای سعادت همه جوامع اسلامی
پیامبر اعظم (ص) در روایتی وجود شب قدر را غایت لطف خدا به امت خویش برشمرده، می‌فرماید:«به امت من در ماه رمضان پنج چیز داده شده که به امت هیچ پیغمبری پیش از من داده نشده است. اما عطای اول: هر گاه شب اول ماه رمضان فرا رسد خداوند به سوی بندگان نظر می‌کند و کسی که خدا به او نظر کرده تا ابد عذاب نمی‌شود. دوم: بوی بد دهان آنان که در نزد خدا شب زنده داری می‌کنند خوشبوتر از بوی مشک می‌شود. سوم: ملائکه برای ایشان در شب و روز استغفار می‌کنند. چهارم: همانا خداوند عزوجل بهشت خویش را امر می‌کند که استغفار کند و تزیین شود برای بندگان. پس چه نزدیک است که سختی‌های دنیا آن‌ها را در خود فرو برد و می‌روند به سوی بهشت و کرامت من. پنجم: پس هر گاه شب آخر فرا رسد خداوند همه بندگان را می‌آمرزد.»
گیتا سمیعی دانشجویی شهرستانی است که در شبهای قدرعلی رغم درس‌های فشرده ترم تابستانی به دعا و نیایش اولویت داده ومی گوید:«هر طور که باشد سعی می‌کنم با مابقی دوستانم در مراسم شب زنده داری این شبهای عزیز حضور و شرکت داشته باشیم. اگر چه ما در دانشگاه دولتی درس نمی‌خوانیم که بتوانیم از امکانات مسجد و یا نمازخانه دانشگاه استفاده کنیم و خودمان محل سکونتمان را اجاره کردیم اما تلاشمان این است که امسال همگی با هم در قالب گروه‌های دوستانه روانه نزدیک‌ترین مسجد به محل سکونتمان شویم.وقتی با خدای خودم راز و نیاز می‌کنم یک سبکی خاصی در درون احساس می‌کنم،گویی بدی ها و تیرگی‌های درونم زدوده می‌شوند وبه سبکبالی می‌رسم. امید پیدا می‌کنم که خدا مرا بخشیده و در امورات زندگی کمکم خواهد کرد همان‌گونه که همیشه حامیم در زندگی و اهداف تحصیلی ام بوده است.»
وی در باب اینکه در شب قدر چطور می‌توان به وادی توبه پا گذاشت؟برایمان می‌گوید:« طبعاً هر میزان که در شب قدر، حضور قلب و توجه به خدا، توجه به اهل بیت(ع) و توسل به ائمه معصومین(ع) داشته باشیم، از برکات آن بیشتر بهره مند شده و زمینه توبه حقیقی برای ما فراهم‌تر می‌شود. یکی از اعمال مهم در این شب ها، اهتمام به دعا است به ویژه در رابطه با مظلومان و ستم دیدگان عالم که امیدشان به همین دعاهاست.وقتی از تلویزیون در اخبار تصاویر مربوط به بمباران غزه و شهید شدن زنان و کودکان را می‌بینم دیگر مطمئن می‌شوم که هیچ دعایی افضل از دعا برای ظهور آقا امام زمان(عج) نمی‌تواند باشد. برای این قیام باید مهیا شویم. اولین پله مهیا شدن و انجام توبه قلبی و حقیقی از هر فعل حرامی است.گام بعدی دعا کردن برای رفع گرفتاری‌های مسلمین عالم،احقاق حقوق مظلومان و شکستن کمر استکبار و صهیونیزم است.»
وی که با یاد آوری تصاویر دلخراش شهادت کودکان غزه اشک در چشمانش حلقه زده و به سختی بغض گلویش را فرو می‌خورد،برایمان می‌گوید:« در شب قدر به عنوان یک مسلمان باید به سرنوشت دیگر مسلمانان و مظلومان عالم خصوصاً مسلمانان سوریه، فلسطین، عراق، بحرین و ... توجه کرد و برای نجات ستمدیدگان از شر ظالمان و مستکبران دنیا، دست به دعا برداشت. در عین حال باید برای رفع مشکلات مردم کشورمان نیز دعا کنیم.»
شبهای قدر
به حضور در مساجد اهتمام ورزید
حجت الاسلام سعید آذربانی معتقد است توبه راستین از گناه در شبهای قدر تضمین‌کننده سعادت انسان است.
وی شبهای قدر را سرمایه‌ای بزرگ برای مسلمانان دانسته و می‌گوید:«توجه دقیق به این شب میتواند سبب عوض شدن سرنوشت انسان شود.شبهای قدر با فضیلت‌ترین شبهای سال است که در دل بهترین ماه سال قرار گرفته اند.»
این کارشناس مذهبی در ادامه می‌گوید:«عظمت شب قدر تا آنجاست که با درک واقعی آن انسان به سعادت می‌رسد و چه بسا حتی توجه و درک درست آن آینده یک نسل را دگرگون می‌کند و آن را به سعادت می‌رساند. توبه از گناه مهم‌ترین اعمال این شب است. توبه راستین از گناه در شبهای قدر میتواند انسان را به سعادت برساند،نسل او را از آفات در امان بدارد و صراط المستقیم را پیش رویشان قرار داده تا همچون نوری ضامن خیر و برکات زندگانی شان گردد.بهتر است در این شب خانه هایمان را ترک کنیم و به سنگر مساجد روی بیاوریم.ما باید همیشه به ویژه در ماه مبارک رمضان و شبهای قدر مساجد را پر کنیم چرا که دشمن از مسجد و اجتماع در آن می‌ترسد.»
وی با اشاره به اینکه بهتر است ما از ماه مبارک رمضان به ویژه شبهای قدر بیشترین بهره را ببریم می‌گوید:« در این شب ها باید از خدا یاری بخواهیم تا در راه خودسازی و بندگی، قدم‌های موفقی برداریم.شبهای قدر فرصتی طلایی برای بیدار شدن از خواب غفلت و توبه کردن است. توبه تضرع می‌آورد و ترک اعمال نادرست. بنابراین قلب صیقل پیدا می‌کند.باید از امیر المومنین(ع) بیاموزیم که از هر فرصتی برای نیایش با پروردگار و تضرع به درگاه معبود در دل نخلستان ها بهره می‌گرفتند. ایشان که با آن مقام عظیم چنین می‌کردند ما باید از فضایل مولا درس بگیریم و به توبه و دعا اهتمام بورزیم.»
شرایط توبه از نگاه امیر المومنین علی(ع)
از میثم رستگارپور یک کارشناس تعلیم و تربیت اسلامی سوال می‌کنم: دلیل اینکه شهادت مولا علی(ع) با شبهای قدر پیوند خورده چیست؟ وی پاسخ می‌دهد:«این عبادت برای امت‌های قبل هم بوده لذا قبل از آنکه امام علی (ع) به دنیا بیاید شب قدر وجود داشته،ولی از این جهت که ایام شهادت امام علی (ع) با لیالی قدر همراه شده به خاطر عظمت حضرت علی (ع) ومقام والای این شخصیت است که در بهترین ساعات سال از دنیا رفته است وبه تعبیری در بهترین وبا فضیلت ترین ساعات ولحظات ومبارک‌ترین اوقات به لقاء پروردگار رسیده است.همان‌طور که ولادت او در بهترین ساعات وبهترین مکان صورت گرفته،عروج ایشان هم می‌بایست در بهترین ساعات واوقات باشد. هرکسی به عظمت امام‌علی(ع) پی ببرد وغافل نشوند که شبهای قدربه یاد حضرت علی(ع)باشد،با توسل به مولا به درک واقعی این شب دست پیدا خواهد کرد.خداوند متعال مولا را در این لیالی مبارک پیش خودش برد تا ما به مقام والای علی(ع) پی ببریم ودربهترن اوقات سال ومبارک ترین زمان ها با یاد بهترین وارزشمندترین انسان،به خدا نزدیک‌تر شویم.»
این کارشناس مسائل مذهبی در ادامه به توضیح شرایط توبه از نگاه امام علی (ع) می‌پردازد و می‌گوید:«روایت شده است که شخصی در خدمت حضرت امیر المؤمنین (ع)گفت: "استغفر الله.”
آن حضرت فرمود:مادرت بر تو بگرید آیا می‌دانی حقیقت استغفارچیست؟ به درستی که استغفاردرجه علیین است و بر مجموع شش معنی واقع می‌شود.اول: پشیمانی بر گذشته.دوم: عزم بر ترک گناه در مدة العمر.سوم: ادا کردن حقوق مردم.چهارم: قضا کردن هر واجبی که فوت شده.پنجم: گداختن هر گوشتی که از حرام روییده به حزن و الم، تا پوست به استخوان چسبد و گوشت تازه بروید.ششم: الم و زحمت طاعت و عبادت به بدن چشانیدن به ازای آنچه از شیرینی معصیت چشیده.چون کسی این شش امر را به جا آورد بگوید: استغفر الله.»
رستگار پور در تکمیل صحبت هایش متذکر می‌شود:«البته لازم به توضیح است که مراد حضرت، استغفار کامل بوده و مراد آن نیست که استغفار کردن بدون مجموع این شش امر، لغو و بی فایده است. زیرا شکی نیست که تلفظ کلمه استغفر الله از روی اخلاص، با فهمیدن معنی آن نیز موجب تخفیف عذاب خواهد بود.حتی گفتن آن از برای ثواب اگر چه معنی آن را نفهمد خالی از ثواب نیست.»