سیطره نخبگان ایرانی بر مرزهای دانش روز جهان

علوم شناختی به‌عنوان یکی از علوم نوین در جهان و ایران از جایگاه و توجه خاصی برخوردار است؛ چراکه موضوع این علم ذهن انسان است ذهنی که همواره پویا و نگاه به آینده دارد.
علوم شناختی دانشی چندرشته‌ای یا میان‌رشته‌ای است که با کمک علوم مختلف سعی دارند زندگی انسان را مترقی سازد و آثار آسیب‌های مغزی را کاهش دهد. همچنین این دانش به دنبال تولید سامانه‌های هوشمند و استفاده بهینه از قوای تفکر انسان است.
تاریخچه این علم نشان می‌دهد که دانش شناختی از دهه ۱۹۹۰ که به «دهه مغز» نام گرفته بود، مدنظر قرار گرفت و بسیاری از دانشمندان جهان سراغ اسرار مغز رفتند. علوم شناختی متشکل از علم اعصاب، روان‌شناسی، زبان‌شناسی، هوش مصنوعی و فلسفه ذهن است.
در ایران نیز برای اولین بار در سال ۱۳۷۵ مطرح شده است، در این سال پژوهشکده سیستم‌های هوشمند در مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات تأسیس شدند. بعدها نام این پژوهشکده به پژوهشکده علوم شناختی تغییر یافت. در کنار این اقدامات چند نفر از استادان روانشناسی و روان‌پزشکی مؤسسه مطالعات علوم شناختی را بنا نهادند. از سال ۱۳۸۱ این مؤسسه توانست مجوز لازم برای برگزاری دوره‌های دکتری و کارشناسی ارشد را دریافت کند تا از این طریق تعدادی دانشجو در این رشته تربیت کند.
در سال ۹۱ نیز ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی در معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور ایجاد شد و دکتر خرازی دبیر این ستاد شد. اکنون هم این ستاد فعال و مأموریت‌های محوله را دنبال می‌کند.
همان‌طور که پیش ‌از این گفته شد، علوم شناختی به کارکردهای مغز می‌پردازند. با استفاده از علوم شناختی سعی شده با ساخت رایانه‌ها و هوش مصنوعی وظایف مغز شناسایی و شبیه‌سازی شود. از این‌رو رشته‌هایی مانند هوش مصنوعی، مهندسی شناختی، اقتصاد شناختی، روان‌شناسی تحلیل اطلاعات و رسانه‌های گروهی، شناخت اجتماعی و روان‌شناسی سیاسی و غیره با این دانش با دانش شناختی بسیار در ارتباط است. این علوم سعی دارند با شناخت کاستی‌های مغز از بروز خطاهای انسانی را جلوگیری کنند.
دکتر خرازی معتقد است: علوم و فناوری‌های شناختی سعی بر کشف اسرار مغز و ذهن و کارکردهای شناختی انسان دارد. به گفته این فعال حوزه علوم شناختی؛ علوم شناختی در تعامل رشته‌های علوم اعصاب، روانشناسی، مردم‌شناسی، علوم تربیتی، هوش مصنوعی و فلسفه ذهن پدید آمده است.
وی گفت: ظهور فناوری‌های جدید، ثبت علائم مغزی و تصویربرداری پویا از کارکردهای مغز به توسعه این دانش کمک شایان توجهی کرده است.
نامبرده با بیان اینکه علوم شناختی از فناوری‌های انقلاب هزاره جدید است افزود: این علوم کاربردهای مختلف در عرصه‌های گوناگون از قبیل حوزه دفاعی، نظامی، آموزش‌وپرورش، اجتماعی و پزشکی دارد به‌طوری‌که وزارت دفاع آمریکا برای تحقیق در زمینه هوش شناختی تاکنون هزینه بسیار کرده است.
وی اظهار کرد: در کشورهای پیشرفته نیز پروژه‌های بزرگ در زمینه فناوری‌های شناختی در حال اجراست که بزرگ‌ترین آن پروژه Brain و پروژه Human brain در اروپاست که ترسیم مدارهای مغز انسان و شبیه‌سازی مغز را انجام می‌دهد.
وی با ‌اشاره به بهره‌برداری از آزمایشگاه نقشه‌برداری مغز در ایران گفت: فناوری نقشه‌برداری مغز به دنبال آن است که با ترسیم نقشه مدارهای مغزی انسان در قالب یک شبکه عظیم، پردازش شناختی را در سطح شبکه‌های مغزی جست‌وجو کند که این امر تحول عظیم در درمان بیماری‌های روانی و شناختی به دنبال خواهد داشت.
نامبرده افزود: پژوهشگران مرتبط با علوم شناختی در کشور می‌توانند با تصویربرداری از مغز و انجام مطالعات مربوطه در این مرکز گام‌های مؤثری در حوزه‌های بین‌رشته‌ای بردارند.
شاید یکی از سؤالات مهم در زمینه این علم بازار کار آن باشد، همان‌طور که پیش ‌از این مطرح شد علم شناختی علم ذهن است که مدام در حال پیشرفت و تحول است، بنابراین کسانی که وارد این رشته می‌شوند باید نگاه به آینده داشته باشند و مدام خود را در این علم به‌روزرسانی کنند. عمر این دانش در جهان و ایران اندک است ولی از آنجایی که علم شناختی یک حوزه چندرشته‌ای است می‌توان از منظرهای علمی مختلف به کاربرد آن فکر کرد.
به نقل از آنا؛ مثلاً کسانی که مهندسی کامپیوتر خوانده‌اند و به هوش مصنوعی علاقه‌مند هستند می‌توانند یکی از پرکاربردترین زمینه‌های علوم شناختی که همان هوش مصنوعی است را دنبال کنند. یا کسانی که رشته پژوهش در بیماری‌های خاص را دنبال کرده‌اند می‌توانند در حوزه توان‌بخشی شناختی فعالیت کنند. فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی پزشکی نیز می‌توانند در طراحی تجهیزات نقشه‌برداری و شناخت مغز از این دانش بهره گیرند. آن‌قدر گسترده علوم شناختی وسیع است که حتی فارغ‌التحصیلان رشته‌های گرافیک یا مدیریت کسب‌وکار می‌توانند با آگاهی از علوم شناختی تأثیرگذاری بیشتر روی مخاطبان را دنبال کنند.
با این‌ حال بازار کار خوبی برای علاقه‌مندان به علوم شناختی در روباتیک، کلینیک‌های مشاوره‌ای با رویکرد شناختی، نورومارکتینگ یا برخی از نهادهای نظامی
وجود دارد.