سرنوشت نسل آینده در دستان فضای بی‌در و پیکر مجازی- بخش دوم
شتاب گسترش فضای سایبری و بی‌اعتنایی مسئولان
«فضای مجازی، حقیقتاً قتلگاه نوجوانان و جوانان شده است. منطقه عظیمی از این فضا اکنون در دست دشمن است. باید دشمن را از فضای مجازی برانید و بتارانید.» این هشدار رهبر معظم انقلاب در روز 19 آبان 1395 در جمع مسئولان جبهه فرهنگی انقلاب، عمق حساسیت و اهمیت این موضوع را نشان می‌دهد و این در حالی است که انبوهی از دستگاه‌ها و نهادهای مسئول در این حوزه وظایف زیادی دارند اما در سایه کم تحرکی و غفلت شان اوضاع روز به روز بدتر می‌شود.
علاوه بر وظایفی که خانواده‌ها در قبال مدیریت ارتباط فرزندان شان با فضای مجازی دارند، حاکمیت نیز موظف است فضای پاکی را در معرض استفاده کودکان و نوجوانان قرار دهد و همچنین با مدیریتی صحیح و واحد بر این فضا نظارت‌های لازم را اعمال نماید. اما موضوعی که مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان قرار دارد این است که در کشور ما این موضوع متولی مشخصی ندارد!
بی‌خیالی مسئولان اجرایی
حجت‌الاسلام والمسلمین نصرا... پژمانفر عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در این باره به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «اساساً در کشور ما در حوزه کودکان و نوجوانان متولی خاصی وجود ندارد! یعنی کسی که به مسائل مربوط به کودکان و نوجوانان بپردازد غیر از حوزه آموزش که مقداری بر عهده آموزش و پرورش است و بخشی هم در حوزه کتابخوانی کودکان و نوجوانان که بر عهده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است، یک متولی که به همه ابعاد مسائل حوزه کودکان و نوجوانان بپردازد نداریم.»
پژمانفر درخصوص اقدامات مجلس برای اصلاح این نقیصه اظهار می‌دارد: «از جمله مسائلی که مربوط به حوزه کودکان و نوجوانان است، موضوع فضای مجازی و اقتضائاتی که در این حوزه وجود دارد، است. ما در مجلس، نشست‌هایی را با کارشناسان این موضوع برگزار و طرحی را هم آماده کردیم که قسمت‌های قابل توجهی از این طرح به مشکلات مربوطه پرداخته و سعی کرده اقتضائات این سن را بررسی کند. اما متاسفانه یکی از‌اشکالات در این حوزه این است که ما هر اقدامی که در این خصوص بخواهیم انجام دهیم، یک برنامه‌هایی را لازم هست پیش‌بینی کنیم که این برنامه‌ها بار مالی دارد. با توجه به این قضیه به مشکل اصل ۷۵ قانون اساسی بر می‌خوریم که دولت متاسفانه با کارهایی که بار مالی داشته باشد مخالفت می‌کند.»
پژمانفر با انتقاد از بی‌توجهی دولت نسبت به این موضوع می‌گوید: «دولت نه لایحه‌ای درباره این موضوع تهیه کرده و نه شورای عالی فضای مجازی در ارتباط با بحث اینترنت کودکان اقدامی انجام داده است. از طرف دیگر، طرحی هم که آماده شده یک اقدامات و برنامه‌هایی را اقتضاء دارد که نیازمند حمایت است. همچنین این اقدامات با نظرات منفی دولت و مشکلاتی که در این عرصه وجود دارد مواجه شده است. ما امروز بحران‌های شدیدی در حوزه بازی‌های رایانه‌ای داریم که جمعیت قابل توجهی را تحت سیطره خود قرار داده و بخش عمده‌ای از کاربران این بازی‌ها کسانی هستند که در سنین کودکی و نوجوانی قرار دارند. از طرفی هیچگونه برنامه‌ای هم وجود ندارد که نیازهای واقعی این‌ها را بررسی کرده و برایش برنامه داشته باشد.»
وی درخصوص نوع نگاه دولت به این موضوع تصریح می‌کند: «ما دقیقاً همین مشکل را با دولت در موضوع جمعیت داریم. بنده خودم طراح موضوع جمعیت، هم در مجلس نهم و هم در مجلس دهم بودم اما وقتی طرح به صحن علنی آمد با مخالفت دولت مواجه شد و شورای نگهبان به دلیل همان بحث اصل ۷۵ طرح را برگرداند. دولت، بار مالی داشتن طرح‌های این‌چنینی را برای رد آنها بهانه می‌کند. تنها راهی که باقی می‌ماند این است که شورای عالی فضای مجازی ورود کند که فرمان این شورا هم دست رئیس‌جمهور است و ایشان اعتقادی به این موضوع ندارد!»
بی‌توجهی به سیاست‌های کلان
این عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی می‌افزاید: «به هر حال طبق قانون اساسی ما قدرت زیادی را متمرکز کردیم و در اختیار یک نفری به نام رئیس‌جمهور قرار دادیم و اگر رئیس‌جمهور در فضای رفتاریش خودش را خودکامه ببیند و در این مسائل هیچ نوع التزامی به چارچوب‌های سیاست‌های کلان ابلاغی نداشته باشد، نتیجه‌اش همین بحران‌ها و عقب‌افتادگی کشور از برنامه‌ریزی و اقدامات می‌شود. امروز ما به دلیل سیاست‌های غلطی که در راستای مثلاً موضوع جمعیت وجود دارد، وارد بحران در این حوزه شده ایم. یعنی اگر دولت بعدی بیاید و با سرعت زیاد هم بخواهد این موضوع را شروع کرده و حمایت کند، کشور با مشکلات قابل توجهی روبه‌رو خواهد بود. در موضوع فضای مجازی برای کودکان هم همین است. ما بالاخره در پای صندوق‌های رای داریم اتفاقاتی را رقم می‌زنیم و علت وضعیت کنونی در حوزه‌های مختلف این است که کسی را بر مصدر امور نشانده‌ایم که اساساً اعتقادی به این مسائل ندارد. وقتی نگاه ایشان به این مسائل اینگونه است که می‌گوید باید برای همه به صورت کاملاً آزاد و بدون طبقه‌بندی همه محتواها در اختیار قرار بگیرد و خود افراد هستند که تشخیص می‌دهند از این محتواها استفاده کنند یا نکنند، نتیجه‌اش همین می‌شود که ما می‌بینیم در یک فضایی که همه دنیا به این منطق رسیده‌اند که باید برای خودشان شبکه ملی اطلاعات راه‌اندازی کنند، این کار در کشور ما صورت نمی‌گیرد و علاوه‌بر اینکه یک هزینه‌های سرسام آور در ازاء اینترنتی با کیفیت پایین بر مردم تحمیل می‌شود، مردم باید از یک فضای اینترنتی غیر امن استفاده کنند. این‌ها اتفاقاتی است که متاسفانه بر پایه تصدی افرادی اتفاق می‌افتد که به این مسائل توجهی ندارند.»
حجت‌الاسلام والمسلمین احمد سالک، عضو دیگر کمیسیون فرهنگی مجلس در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: « بی‌تردید ما با یک دنیایی از مسائل جدید روبرو هستیم که بخشی از این مسائل مربوط به فضای مجازی است. فضای مجازی حقیقتاً قاتل نسل جوانی است که به محتوای آن توجه جدی نشده است. فضای مجازی به گونه‌ای است که برای شست‌وشوی فکری انسان‌ها قدرت زیادی دارد. بدون شک هدف اصلی دشمنان ما در فضای مجازی، فروپاشی خانواده‌های اسلامی ماست. یکی از مسائلی که باید به آن توجه کرد نحوه ارتباط کودکان و نوجوانان با فضای مجازی است. ما در طرحی که با موضوع فضای مجازی در کمیسیون فرهنگی در جریان است، یک بخشی را در ارتباط با نوع استفاده، نظارت و دیگر مسائل مربوط به آن دنبال می‌کنیم. چون مسئله امنیت نوجوانان و کودکان برای ساختارسازی آینده جامعه اسلامی بسیار برای ما مهم است.»
مصیبت بی‌صاحب بودن مسئله
وی می‌افزاید: «یکی از مصیبت‌هایی که ما در کشور داریم این است که فضای مجازی با مدیریت بومی ما منطبق بر ارزش‌هایمان هنوز شکل واقعی نگرفته است. یعنی همین الان ما با یک تشتت آرایی در دستگاه‌هایی که فعالیت‌های سایبری دارند روبرو هستیم. ما نمی‌دانیم وزارت اطلاعات و وزارت ارتباطات باید این کار را مدیریت کنند یا دستگاه‌های دیگر مسئولیت دارند. یک بحثی که در کمیسیون امنیت فضای مجازی دنبال می‌شود و بنده هم از طرف کمیسیون فرهنگی به عنوان ناظر در آنجا حضور دارم، ایجاد مدیریت بومی فضای مجازی است. در حال حاضر کشورهای مختلفی از جمله چین و روسیه و بسیاری از کشورهای دیگر نیز به همین سمت رفته‌اند و ما هم باید به نتیجه برسیم. خوشبختانه گام‌های خوبی در این راستا برداشته شده اما مواضع دولت با مصوبات این کمیسیون مقداری در تضاد است. آقای رئیس‌جمهور و عده‌ای دیگر در دولت معتقد به بستن فضا نیستند. ما هم معتقد به بستن فضا نیستیم بلکه معتقد به کنترل فضا هستیم. باز بودن شبکه‌های مختلف اجتماعی و سایر رسانه‌ها اشکالی ندارد به شرط آنکه کنترل و مدیریت وجود داشته باشد. این در حالی است که خود دشمنان ما هم روی این فضاها مخصوصاً برای کودکان و نوجوانان کنترل و مدیریت دارند و برای هر نوع محصولی رده‌بندی سنی لحاظ کرده‌اند. ولی با کمال تاسف نوعی روشنفکری در اینجا باعث شده که به این مسائل توجه نشود.»
حجت‌الاسلام فروهر، کارشناس رسانه با‌اشاره به اینکه دسترسی کودکان و نوجوانان به رسانه و به طور کلی فضای مجازی، خیلی اوضاع وخیمی دارد، برایمان توضیح می‌دهد: «الان چندین سال است که ما و دیگر کارشناسان این حوزه به زبان‌های مختلف خطاب به مسئولان وخامت این حوزه را فریاد می‌زنیم و مطالب و نگرانی‌های خودمان را ابراز کرده‌ایم. اما متاسفانه هنوز کسی پاسخگوی این مطالب نبوده است. ما در مشاوره‌هایی که با خانواده‌ها داریم، نمونه‌های عینی زیادی داشتیم و ملاحظه کردیم که فرزندان خانواده‌ها واقعاً متاثر از این فضا هستند و والدین هم بسیار نگرانند. نگرانی از محتوای مستهجنی که متاسفانه در اختیار فرزندان شان است، نگرانی از خشونت گرایی، توهم گرایی و... به چند علت تاکید دارم که اوضاع وخیم، جدی و نگران‌کننده است؛ اول اینکه بچه‌هایی که در فضای مجازی فعالیت دارند، واقعاً یتیم هستند. هیچ نهاد و مرکز و ارگان خاصی مسئولیت این‌ها را به عهده نگرفته است. در این میان یک شکاف نسلی هم بین والدین و کودکان وجود دارد یعنی والدین خیلی از این فضا سر در نمی‌آورند ولی بچه‌ها به شدت با ریزه کاری‌های این فضا آشنا هستند.»
رده‌بندی سنی فضای مجازی
در کشورهای دیگر
حجت‌الاسلام فروهر در ادامه اظهار می‌دارد: «در کشورهای دیگر می‌بینیم که برای استفاده کودکان و نوجوانان از فضای مجازی، نظام رده‌بندی سنی لحاظ شده است. یعنی فضا را تفکیک و تعیین کرده‌اند که چه رده سنی از چه فضایی استفاده کند. کشور آمریکا در سال 1998 حتی قانون تصویب کردند که بچه‌های زیر 13 سال نمی‌توانند در شبکه‌های اجتماعی حضور پیدا کنند. اگر کودکی در این رده سنی وارد شبکه‌های اجتماعی بشود، حاکمیت و دولت می‌توانند بچه را از خانواده‌اش جدا کنند به استناد اینکه چنین خانواده‌ای شایستگی فرزندداری ندارد. متاسفانه این رده‌بندی سنی در ایران وجود ندارد.»
فروهر در پایان به لزوم تفکیک فضای مجازی اشاره کرده و تصریح می‌کند: «رسانه‌ها در کشور ما هیچ تفکیکی ندارند. هر چه هست برای همه است! نه در سخت‌افزار و نه در نرم‌افزار تفکیکی وجود ندارد. مسئله دیگر این است که وقتی بچه‌ها در این فضا قرار می‌گیرند، ما فرهنگ مصرف را خیلی جدی نگرفته‌ایم. لذا شما در نظر بگیرید، گستردگی رسانه‌ها تا این حد و دسترسی بچه‌ها هم به این شکل فاجعه بار خواهد بود. طبق آمار رسمی بنیاد ملی بازی‌های رایانه ای، بچه‌های ما به طور متوسط هفته‌ای 26 ساعت انیمیشن می‌بینند. آمار سنی استفاده از موبایل هر روز کاهش می‌یابد. به عنوان نمونه همین چند هفته قبل بنده شیراز بودم، 1100 دانش‌آموز تحت آموزش سواد رسانه‌ای قرار گرفتند و این از مشاهدات مستقیم خودم هست. طبق آماری که از بچه‌ها گرفتیم، تقریباً 98 درصد بچه‌ها یا گوشی موبایل داشتند، یا از گوشی موبایل پدر یا مادر استفاده می‌کردند. من از این‌ها سؤال کردم که چند نفر تحت آموزش سواد رسانه‌ای قرار گرفته اید، یک نفر هم آموزش ندیده بود!»