با این کتابها، جنبش دانشجویی را بهتر بشناسیم
16 آذر 1332 یادآور خاطره اعتراض دانشجویان دانشگاه تهران به حضور نیکسون معاون رئیس‌جمهور آمریکا در ایران است. در اعتراض به این سفر، دانشجویان دانشگاه‌های تهران، تظاهرات پرشوری علیه رژیمِ کودتا برپا کردند که این اعتراضات در روز پانزدهم آذر، به خارج از دانشگاه کشیده شد. در پی این اعتراض مأموران نیروی ویژه گارد شاهنشاهی رژیم پهلوی، سه نفر از دانشجویان معترض به نامهای مصطفی بزرگنیا، احمد قندچی و مهدی شریعت رضوی را به شهادت رساندند. رژیم، در روز بعد بدون توجه به این جنایت خود، دکترای افتخاری حقوق را در این دانشگاه به نیکسون اعطا کرد. از آن تاریخ، به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این روز به عنوان روز دانشجو نام
گرفته است.
به همین بهانه در ادامه به معرفی کتاب‌هایی درباره جنبش‌های دانشجویی می‌پردازیم:
تاریخ شفاهی
جنبش دانشجویی مسلمان
کتاب «تاریخ شفاهی جنبش دانشجویی مسلمان» به قلم «محمدحسن روزی طلب و امیرحسین ثابتی» تدوین گردیده است. در مقدمه این کتاب می‌خوانیم: جنبش دانشجویی در ایران قدمتی به اندازه عمر دانشگاه و نهاد آموزش عالی دارد و نتیجه واکنش دانشجویان به مشکلات جامعه و بازتاب دغدغه‌های آنان در قبال حل معضلات است. از آنجایی که دانشجویان به‌عنوان قشر تحصیل‌کرده و فرهیخته جامعه به مناسبات اقتصادی، سیاسی اجتماعی حاکم بر جامعه حساس‌اند و به علت قرار گرفتن در دوران جوانی و اقتضائات این دوره، آرمانخواهی و عدالت‌طلبی از مشخصه‌های ویژه این جنبش شده است که در طول تاریخچه نسبتاً طولانی این جنبش همواره مطرح است.
در دوران حکومت پهلوی به‌علت ممنوع بودن فعالیت نهادهای مدنی، احزاب و گروه‌های برخاسته از بطن جامعه، جنبش دانشجویی جای خالی این تشکل‌ها و نهادها را پر می‌کرد و ضمن فعالیت در عرصه علم و دانشگاه عرصه اجتماع و سیاست را نیز زیر نظر داشت. پس از کودتای 28 مرداد و تعطیلی احزاب و دستگیری و منزوی‌کردن رهبران نهضت ملی‌شدن نفت، جنبش دانشجویی از معدود جریان‌هایی بود که در مقابل استبداد و دیکتاتوری حکومت پهلوی ایستاد و پرونده‌ای درخشان از خود به‌جای گذاشت، همچنان‌که تلفات سنگینی را نیز متحمل شد.
پیروزی انقلاب اسلامی ایران که گام بزرگی در تحقق مردم‌سالاری دینی در کشور و حاکم شدن اراده مردم بر سرنوشت خویش بود، با پیشگامی جنبش دانشجویی در اکثر حوادث سرنوشت‌ساز پس از انقلاب همراه بود. تسخیر لانه جاسوسی، انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌ها و حضور در جبهه‌های جنگ تحمیلی و... از اقدامات درخشان جنبش دانشجویی در دوران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است که آرمانخواهی و عدالت‌طلبی دو ویژگی اصلی آن است. به هر روی جنبش دانشجویی علی‌رغم تمامی فراز و نشیب‌ها و دگردیسی در برخی از تشکل‌های دانشجویی همچنان ایفای نقش می‌کند.
این کتاب روایت‌های دانشجویان قدیم و فعلی از روند جنبش دانشجویی در برهه‌های مختلف و میزان تأثیرگذاری آنان در سیر حوادث است.
جنبش دانشجویی در ایران
کتاب «جنبش دانشجویی ایران» به قلم «شهریار زرشناس» تدوین گردیده است. این کتاب از 9 بخش و 2 پیوست تشکیل شده است. نظام آموزش عالی شبه‌مدرن و جنبش دانشجویی در ایران، مروری کوتاه بر جنبش دانشجویی ایران، بیان اجمالی ادوار جنبش دانشجویی ایران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، ویژگی‌های کل دوره‌های اول و دوم جنبش دانشجویی ایران، ویژگی‌های عمومی دوره دوم جنبش دانشجویی ایران 1313 - 1320، کودتای 28 مرداد و رکود و انفعال موقت جنبش دانشجویی، حماسه 15 خرداد و دهه سیاه انقلاب سفید، ویژگی‌های جنبش دانشجویی در نیمه اول دهه پنجاه و نقطه اوج؛ دوره پنجم جنبش دانشجویی عناوین بخش‌های این کتاب هستند. در پایان هم دو پیوست با عناوین سخنی با جنبش دانشجویی ایران و سیری گذرا در تاریخ جنبش دانشجویی آمده است.
در بخشی از این کتاب به قلم زرشناس می‌خوانیم: «اجمالاً و به عنوان یک هشدار مهم و صمیمانه باید گفت یک جریان مشخص مدافع لیبرال ـ سرمایه‌داری شبه‌مدرن در سالیان اخیر کوشش گسترده‌ای انجام داده تا جنبش دانشجویی را از محتوای انقلابی و عدالت‌طلبانه و دین‌مدار آن تهی کرده و به کارگزار و پیاده‌نظام و گوشت دَم توپ اغراض قدرتطلبانه لیبرالها و سرمایه‌داری امپریالیستی جهانی تبدیل نماید و در این مسیر بعضاً از ضعف تئوریک و بینشی کنونی در فضاهای دانشگاهی، نفوذ و اساتید بی‌اعتقاد و کتب درسی نامناسب با آرمانها و اعتقادات انقلاب، کارشکنی‌ها و ناراضی‌تراشی‌های طیفی از مریدان نفوذی و نارضایتی بحق دانشجویان از برخی ناکارآمدی‌ها، بهره‌گیری می‌نماید.
نباید فراموش کرد که مروری بر هشت دهه جنبش دانشجویی به ما نشان می‌دهد که عدالت‌طلبی و رویکرد ضدامپریالیستی و به ویژه ضدآمریکایی و استقلالطلبانه اصلیترین شاخصهای برجسته جنبش دانشجویی بوده است و جنبش دانشجویی از هنگامی که تحت هژمونی و هویت اصیل اسلامی و به رهبری روحانیت شیعه به نقش‌آفرینی پرداخته، توانسته است که جایگاه مهم و تعیین‌کننده خود در مجموعه حرکت اعتلایی مردم ایران را به دست آورد.»
جنبش دانشجویی در ایران از تأسیس تا پیروزی انقلاب
کتاب «جنبش دانشجویی در ایران» به قلم «علیرضا کریمیان» تدوین گردیده است. بی‌شک یکی از روش‌های شناخت یک پدیده، مطالعه و دقت در اجزای به وجود آورنده آن است. البته لازم است که اجزای منفک شده جهت مطالعه، به درستی انتخاب شده باشند. به عبارت دیگر، اجزای انتخاب شده می‌بایست به بهترین نحو ممکن ما را در شناسایی پدیده به مثابه کل، یاری نمایند. این روش شناسایی هر چند دقیق و یاری رسان محقق است لیکن در مورد پدیده‌های مربوط به اجتماعات انسانی (مسائل اجتماعی) پیچیده می‌شود. به عنوان مثال، در تحقیق پیرامون ماهیت پدیده انقلاب اسلامی ایران، مطابق این روش شناسی، اجزای پدیده من جمله عوامل و ریشه‌ها، رهبران، وقایع سیاسی، گروه‌های مختلف انقلابی و ... قابل شناسایی هستند.
به وضوح قابل مشاهده است که تحقیق به این نحو مستلزم شناسایی و مطالعه ده‌ها جزء از اجزای تشکیل دهنده کلیت پدیده اجتماعی است و همین کار تحقیق را مشکل و پیچیده می‌کند. کتاب «جنبش دانشجویی در ایران» به کوشش علیرضا کریمیان که در سال 1381 توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی در دسترس محققان و علاقمندان به مطالعه انقلاب اسلامی ایران قرار گرفته است، تلاش در راستای بررسی اجزای ساختار پدیده انقلاب اسلامی در ایران است. به زعم نویسنده، «در ایران هر چند دانشجویان و دانشگاهیان در طی چندین دهه نتوانسته‌اند به لحاظ علمی و فنی به موفقیت چشمگیری در پیشرفت و توسعه این سرزمین دست یابند، لیکن از بعد اجتماعی و سیاسی، دانشگاه از بدو تأسیس همواره از جایگاه و ارزش ویژه‌ای برخوردار بوده است.»
انجمن‌های اسلامی دانشجویان خارج به روایت اسناد
کتاب «اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان خارج» به قلم «اکبر قاسملو» تدوین گردیده است. اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویانِ خارج کشور از جمله تشکل‌های دانشگاهی بود که به‌عنوان پایگاهی برای متحد کردن دانشجویان سالیانه و مناسبتی یا به واسطه نشریات اتحادیه، ضمن آشنایی بیشتر با آموزه‌های مکتب اسلام، ذهنیت مناسبی از وضعیت سیاسی نامساعد داخل کشور و همچنین تلاش کشورهای غربی برای عقب نگه‌داشتن کشورهای اسلامی پیدا می‌کردند. همچنین این اتحادیه با پیام‌ها و بیانیه‌های خود به صورت مستمر پیوند خود را با حرکت اصیل امام، علمای مبارز و حوزه‌های علمیه اعلام می‌کرد. البته در این میان دور بودن آنها از دسترس ساواک باعث می‌شد تا دانشجویان با فراغت بیشتری به مبارزات خود ادامه داده و بعضاً برخی دشواری‌های مبارزاتی برای نیروهای انقلاب داخل کشور را جبران می‌کردند. نقطه عطف فعالیت‌های اتحادیه انجمن‌های اسلامی اروپا و آمریکا به هنگام عزیمت امام از نجف به پاریس در ماه‌های منتهی به انقلاب اسلامی و تلاش آنها در همراهی با نهضت امام محسوب می‌شود.
دانشجویان و گروگان‌ها
کتاب «دانشجویان و گروگان ها» به قلم «حسین جودی» تدوین گردیده است. پیروزی انقلاب اسلامی اگر چه نفوذ آمریکا را در ایران تحلیل برد، ولی منجر به زوال کامل قدرت و دخالت‌های آن نشد و بقایای عوامل آمریکا در درون مملکت مشغول توطئه بودند؛ به‌خصوص اینکه با روی کار آمدن دولت موقت استکبار به آن امیدوارتر شد.
در این شرایط دولت موقت که امور کشور را در دست گرفته بود، متأثر از دیدگاه نهضت آزادی که از قضا اکثر اعضای دولت از یاران سابق بازرگان انتخاب شده بودند، چندان به پاکسازی ادارات و استقرار جمهوری اسلامی نمی‌پرداختند و مطالبات امام و مردم انقلابی برآورده نشده بود.
تساهل دولت بازرگان در برخورد با حرکت‌های تجزیه‌طلبانه داخلی که کشور را به سوی اغتشاش می‌برد و عدم اتخاذ مواضع انقلابی در مقابل استکبار جهانی، دانشجویان مسلمان را بر آن داشت تا با حرکتی انقلابی اعتراض خود را به عملکرد دولت موقت نشان دهند.
دانشجویان چند دانشگاه تهران تحت عنوان «دانشجویان پیرو خط امام» لانه جاسوسی آمریکا را تسخیر کردند و به افشای عملیات این سفارتخانه در قبال انقلاب و نظام اسلامی پرداختند.
این کتاب شامل مصاحبه‌هایی است با چندین تن از دانشجویان پیرو خط امام که هر یک با رجوع به حافظه خود و فرا خور پرسش‌هایی که از آنها شده است، به بازگویی حوادث لانه و حال و هوای آن روزها پرداخته‌اند.
علت تسخیر لانه جاسوسی به دست دانشجویان، ترکیب دانشگاه‌های شرکت‌کننده در این واقعه و نحوه تعامل آنها با همدیگر، برخورد مسئولان نظام با دانشجویان و حوادث تلخ و شیرینی که در درون لانه جاسوسی می‌گذشت در مصاحبه با آنها روشن شده است.
مطلب بسیار مهم دیگری که در خلال مصاحبه‌ها به آن اشاره شده طرز عملکرد و موضع‌‌گیری برخی از اشخاص است که اتفاقاً بعد از اتمام جریان گروگان‌گیری در مسئولیت‌های مختلف نظام اسلامی بودند و در نحوه انتشار اسناد لانه جاسوسی دست داشتند.