به انگیزه وفات کریمه اهل البیت و شفیعه محشر علیها سلام
آن هفده روز اندوه‌فزا
طبیعت خشن، آفتاب سوزان، آب ناگوار، ریگ و رمل و شوره‌زار...
این شرح حال غالب سرزمین‌های معنوی و مقدسی است که در محیط سخت و ناهنجارشان آرمان اولیای الهی، جامه هستی می‌پوشد و پیوندِ «وَ قَلیلٌ مِنْ عِبادِیَ الشَّکُور» جوانه می‌زند. سرزمین‌هایی که ردّ تازیانه طبیعت بر پیکره‌شان نمودار و زخم مهمیز ایام بر تهیگاه‌شان برقرار است.
قلمرو عشق را از روز نخست این‌گونه به سامان کردند و دلدادگان را از ازل، نصیبْ حرمان و تعب نمودند تا هر بی‌سر و پایی به مذهبِ شیدایی نکوشد و بی‌رنج سلوک، طیلسان ارادت نپوشد.
- مکه شاهد این مدعاست؛ دیار مُحرمان لبیک‌گوی و مَحرمان وادی امن توحید. آن پیاله‌نوشان بی‌خویشتن در بیابان «عرفات»، واصلان سرخوش در «مشعرالحرام» و بار یافتگان سراپرده محبوب در سرزمین «مِنا».
مکه آن مهبط وحی، خاستگاه اسلام عزیز، مولد رسول رحمت(ص) و مُقام نگین آفرینش؛ خانه کعبه. و از آن سو خطه رمل و شوره‌زار و خار مغیلان! این اقلیم درشت‌خوی، خشن و نامهربان به توسنی رمنده می‌ماند که از زین و لگامی تمکین نکرده و پشت بر چابک‌سواری نسپرده است.
- نیز نجف اشرف؛ دیار پر رمز و راز صالحان مفتون، سالکان مجذوب و پیمایندگان جام صَبوح. نجف، میعاد تشنگان نهر کوثر و خمارآلودگان شراب طَهور خُم غدیر، میقاتِ سرسپردگانِ حریم ولایت و وادیِ طورِ وارستگان از نِعالِ تعلق و دلبستگی. نجف فصل آزمون دشوار عاشقان و لافندگان عشق. نجف با ریگستانِ خشک و داغِ رمل از تازیانه آفتاب، خاستگاه مردانی است که یکه‌تاز ساحت عبودیت و مجاهدان مَصاف علم و عمل بوده‌اند. آنان که چونان جبلی راسخ بر ایمان خود پای فشردند و بر عهدِ «ماءُ الْبیر، خُبزُ الشَّعیر وَ زیارَهًُْ الأمیر»1 وفا نمودند.
- و اما قم؛ شاهد عشوه‌گری دیگر! با دریاچه نمک که جهانی را بر خوان کرامت خود نمک‌گیر کرده- و با آب شور و شوره‌زار خویش، آتش شور و شوق در دل‌های عاشقان برافروخته- و با کویر خشک و لم یزرع، بذر امید و باران طراوت در وجود بی‌قراران افشانده- و نیز با آفتاب سوزنده و تابان، آبشار مهر لم یزلی را بر جان مشتاقان فرو باریده است.
قم آن تجلی‌گاه عالمان فرزانه، عارفان سترگ و بندگان وارسته.
قم منبع فیاض علم و اجتهاد، عُشّ اهل‌البیت، آینه‌دار چهارصد فروغ از کهکشان وجود رسول مهربانی(ص) 2
قم آن مطلع قیام مقدس خمینی کبیر، شهر خون و قیام، طلایه‌دار نهضت نیمه خرداد ۴۲ و ۱۹ دی ۵۶.
و با این همه، وصف قم را باید از امام صادق مُصدَق شنید که فرمود: «هان! که خدا را حرمی است و آن کعبه است. و رسول خدا(ص) را حرمی است یعنی مدینه و امیر المؤمنین(ع) نیز حرمی دارد که کوفه است. بدانید که حرم من و حرم فرزندانم قم است. قم، کوفه کوچک ماست. بدانید که فردوس خُلد را هشت دروازه است که سه تا از آن درها به سوی قم گشوده می‌شود.»
آنگاه امام(ع) از رمز این حقیقت پر شگفت، پرده بر می‌گیرد و ادامه می‌دهد:«در این سرزمین بانویی از فرزندان من که نامِ نامی‌اش فاطمه دختر موسی بن جعفر(ع) است وفات می‌یابد که جماعت شیعیان ما همگی به شفاعت او به بهشت بار می‌یابند.»
این مقامِ با عظمت و شأن بی‌مانند از آنِ بانوی یگانه و با کرامتی است که گوی سبقت را از زنان جهان ستانده و در جوارِ حشمت و شکوه مام والامرتبه خود حضرت زهرای اطهر(س) مأوی گزیده است. بانویی با مقام شفاعت کبری که به اشارتی از سوی او، شیعیان آل الله را در هر سوی عرصات محشر، بشارت مینوی خلد دهند و به کرامت الهی میهمان کنند.
راستی! پس از این بیان، آیا منزلت و مقامی از فاطمه معصومه(س) باقی می‌ماند که بر زبان پاکیزه امام صادق جاری نشده باشد؟
در زیارت این گوهر بی‌همتای آفرینش و آرام جان چهارده معصوم چنین می‌خوانیم: «یا فاطِمَهًُْ اشْفَعی لی فِی الجَنّهًْ فَإنَّ لَکِ عِندَ اللهِ شَأناً مِنَ الشّأن:ای فاطمه معصومه! برای ورودم به بهشت از من شفاعت فرما، زیرا تو در پیشگاه خداوند صاحب مرتبه‌ای والا و مقامی باعظمت هستی.»
رتبه بانوی دو جهان، کریمه اهل البیت(س) در احادیث گوناگون، بسیار باعظمت بیان شده است. از جمله برادر بزرگوارش حضرت رضا(ع) فرمود:«مَن زارَ المَعصومَهًْ بِقُم کَمَن زارَنی: هر که حضرت معصومه(س) را در قم زیارت کند گویی مرا زیارت کرده است.» امام جواد(ع) نیز چنین فرمود:«مَن زارَ قَبرَ عَمَّتی بِقُم فَلَهُ الْجَنّهًْ: هر کس قبر عمه‌ام را در قم زیارت کند پاداشش بهشت است.» و امام صادق(ع) در حدیثی دیگر فرمود:«إنَّ زِیارَتَها تُعادِلُ الْجَنّهًْ: زیارت حضرت معصومه همسنگ بهشت است.»
***
امام رضا(ع) از مدینه به اجبار، به مرو خوانده شد و مأمون حضرتش را غریبانه و مظلوم به دارالخلافه کوچاند. امام پس از یک سال اقامت در مرو از سر دلتنگی نامه‌ای به نور چشم و آرام جان خود، حضرت معصومه(س) نوشت و از او خواست برای دیدن برادر از مدینه به مرو آید. حضرت معصومه با دیدن دست‌خط بهشت‌آسای برادر به آرزوی لقای رضا(ع) بار سفر بست و به اتفاق ۲۳ تن از برادران و محارم خویش اولین کاروان زیارتی امام هشتم را حرکت داد. راه طولانی مدینه تا مرزهای ایران طی شد و قافله در نزدیکی قم به شهر ساوه رسید. دشمنان اهل بیت در این سرزمین راه را بر کاروان فرزندان پیامبر بستند و در نبردی نابرابر و خونین همگی را به شهادت رسانیدند.
دخت گرامی باب الحوائج(ع) چون پیکرهای غرقه به خون عزیزان خود را بر زمین مشاهده کرد از هول این فاجعه سهمگین به بستر رنج و بیماری افتاد. مردمان ولایت‌مآب قم پس از این واقعه دردناک، آن بانوی بهشتی را با استقبالی پر شور به دیار خود بردند. موسی بن خَزرَج بزرگ طایفه اشعریان زمام ناقه حضرت را گرفت و در حلقه باشکوه عشاق خاندان وحی، ناقه در برابر منزل موسی بن خزرج زانو زد. خداوند این سعادت را از آنِ این مرد بااخلاص نمود تا چند روزی میزبان یادگار پیامبر رحمت باشد.
حضرت فاطمه معصومه(س) در اقامتگاه خود، پیوسته به عبادت پروردگار می‌کوشید و بانوان قم مشتاقانه به زیارت و خدمتش می‌شتافتند. اما رنج بیماری و غم سنگین از دست دادن عزیزان، هر روز از پیکر حضرتش می‌کاست تا پس از اقامتی هفده روزه، سبکبار از حیات دنیا جامه تهی فرمود و بی‌آنکه از گلستان رخساره برادر گلی بچیند، به دیدار حق شتافت. نیز گفته‌اند که حضرتش با سمّی که مأمون فرستاده بود به شهادت رسید. محراب عبادت آن فاطمه ثانی هم‌اکنون در قم موجود و به نام بیت‌النور مشهور است.
تشییع پیکر پاک آن حضرت، با شکوهی بی‌مانند و در میان اشک و آه عاشقان اهل بیت صورت گرفت. و هنگامی که قبر مهیا شد، دو سوار از دور پدیدار شدند که بر چهره نقاب داشتند. از اسب پیاده شده و بدون سخنی به تجهیز آن پیکر مطهر پرداختند و پس از دفن، راه آمده را بازگشتند.
گفته شده این دو، وجود مقدس ثامن‌الحجج و فرزند برومندش جواد الائمه علیهما‌السلام بودند که به اعجاز الهی و با طی الارض برای تدفین بانوی دو سرا، قطع طریق نمودند.
از آن تاریخ، قم دیار معرفت، سرزمین عرفان، موطن عاشقان و شمع محفل پروانگان ولایت شد. قم با وجود دخت باب الحوایج و کریمه اهل‌البیت(ع) شریعه‌ای از چشمه کوثر است که تا ابد جان‌های جویندگان حکمت و فضیلت را سیراب می‌کند.
ـــــــــــــــــــــــــــ
1. یعنی «آب شور چاه، نان جو و زیارت امیرالمؤمنین علیه‌السلام». در میان علمای نجف مشهور بود کسی که می‌خواهد در پناه شاه نجف بماند باید با سختی‌ها و فقر سازگاری داشته باشد.
2. بیش از چهارصد امام‌زاده واجب تعظیم در قم مدفون هستند.
سید ابوالحسن موسوی طباطبایی