صدیقه توانا

ماه مبارک رمضان فرصتی ارزشمند و ماهی برای تزکیه نفس و زدودن غبار از این جسم خاکی است. خوان گسترده الهی در این ماه ضیافت اوقات خوشی را برای چیدن خوشه‌های معرفت در اختیار نوجوانان و جوانان جویای کمال قرار داده است خاصه آنکه این ماه پر خیر و برکت با اوقات فراغت بچه‌ها از تحصیل همراه شده و لذا بهترین زمان برای بهره‌مندی از ماه مبارک رمضان است که با خواندن قرآن و عمل به دستورات آن زمینه رشد ارزش‌های دینی به دست خواهد آمد.
جامعه ایران از لحاظ جمعیت یک کشور جوان محسوب می‌شود و بیش از 63درصد جمعیت کشور را جوانان زیر 24سال تشکیل می‌دهند که این امر احساس  مسئولیت برای پر کردن اوقات فراغت، شغل، تحصیل آنان را برای خانواده‌ها و مسئولان دوچندان می‌کند.
با فرا رسیدن فصل تابستان و تعطیلی مدارس مسئله اوقات فراغت دانش‌آموزان پیش می‌آید و نهادهای مختلف و خانواده‌ها به دنبال برنامه‌ریزی برای این ایام و به اصطلاح پر کردن مناسب زمان‌های آزاد دانش‌آموزان و جوانان خود هستند. خوشبختانه قرار گرفتن ماه مبارک رمضان در ایام تابستان بهترین فرصت برای جوانان است تا در کمال فراغت روح و جسم به عبادت و بندگی بپردازند و زمان سحر و افطار را در کنار کانون گرم خانواده بگذرانند. حضور در مساجد و قرائت ادعیه و قرآن در این ماه بزرگ و شب‌زنده‌داری و عبادت بهترین فعالیت در اوقات فراغت جوانان و نوجوانان در ایام تابستان است و مسئولان فرهنگی هم می‌توانند با برنامه‌های ویژه در مساجد و اماکن مذهبی و برپایی آیین‌های خاص ویژه سحر و افطار اوقات پرباری را برای بچه‌ها تدارک ببینند چرا که اوقات فراغت امسال با آغاز ماه رمضان فرصتی برای نهادینه کردن معنویت در جامعه هدف یعنی نوجوانان و جوانان است.
«مسجدمحوری» و «جوان‌محوری»
ماه مبارک رمضان بهترین فرصت برای خودسازی جوانان است. در این ماه باید تلاش شود با اجرای برنامه‌های متنوع دینی و مذهبی، زمیه مساعدی برای تعالی و رشد معنوی نوجوانان و جوانان ایجاد گردد.
حضرت امام خمینی(ره) جوانان را به سه امر تهذیب نفس، تحصیل علم و ورزش توصیه فراوان نموده‌اند، بنابراین «مسجدمحوری» و «جوان‌محوری» باید یکی از مهم‌ترین برنامه‌های کانون‌های فرهنگی هنری در ماه مبارک رمضان در سراسر کشور باشد.
ماه پرفیض رمضان فرصت نزدیک شدن هرچه بیشتر بنده به خداوند و بریدن از تعلقات دنیوی را فراهم می‌کند بنابراین نوجوانان و بخصوص دانش‌آموزان باید بیش از پیش با ارزش این ماه آشنا شوند و یکی از اماکن مقدسی که می‌تواند هویت واقعی یک نوجوان را به او بشناساند پایگاه محکمی همچون مساجد و کانون‌های فرهنگی در این مساجد است و این ماه فرصت مناسبی را در اختیار بچه‌ها قرار می‌دهد تا هر یک از آنها بتوانند نفس خود را به واسطه حضور در مساجد تزکیه کنند و با دستورات دینی بیشتر آشنا شوند.
محمدرضا جعفری معاون آموزش و پژوهش ستاد عالی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد کشور در گفت‌وگو با کیهان ضمن تشریح فعالیت‌های این کانون‌ها در طول سال و بخصوص ایام تعطیلات و سه ماه تابستان خاطرنشان می‌کند: «باتوجه به آنکه 21سال از نهادی شدن این شجره طیبه می‌گذرد، با حمایت مردم، مجلس و شورای عالی انقلاب فرهنگی نزدیک به 18هزار کانون تأسیس شده و تا پایان برنامه پنجم توسعه به 20هزار کانون افزایش خواهد یافت.»
جعفری یادآور می‌شود: «کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد کشور محل فعالیت‌های جوانان در حوزه فرهنگ است و این کانون‌ها مراکز اصلی برای رشد و تعالی جوانان و تبیین نهادینه کردن آموزش‌های دینی است.»
از وی می‌پرسم استقبال نوجوانان از این کانون‌ها چگونه است و چه دستاوردهایی تاکنون داشته است، می‌گوید: «بیش از 2میلیون جوان و نوجوان با برنامه‌های متنوع قرآنی جذب این کانون‌ها شده‌اند و از کل کانون‌های فرهنگی، هنری، 8هزار کانون متعلق به روستاهای کشور است.»
در خصوص بهره‌گیری بهتر نوجوانان و دانش‌آموزان از ظرفیتی که در ماه مبارک رمضان و اوقات فراغت برای آنها پیش آمده و فعالیت‌های ویژه کانون می‌پرسم. جعفری طرح «تلاوت نور» را ماندگارترین و کم‌هزینه‌ترین طرح قرآنی در این مورد می‌داند و در توضیحات بیشتر این طرح می‌گوید: «اکنون طرح تلاوت نور در 29هزار مساجد کشور برگزار می‌شود و تا پایان سال جاری هزار کانون دیگر نیز به این میزان اضافه خواهد شد.»
معاون آموزشی و پژوهشی ستاد عالی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد کشور، تهیه و توزیع 50هزار جلد قرآن بین مساجد، برگزاری سه‌هزار کلاس آموزش و روخوانی قرآن، ساماندهی جلسات جزءخوانی، مشارکت در طرح 1448 و برگزاری 2هزار کلاس قرآن در این‌باره، فعالیت هزار و 100 خانه نور و برگزاری 500 جلسه سنتی قرآن‌کریم توسط مردم را از جمله برنامه‌های این کانون در ماه مبارک رمضان ذکر کرده و اظهار امیدواری می‌کند جوانان، نوجوانان و بویژه دانش‌آموزان باتوجه به اوقات فراغتی که در پیش دارند بتوانند بهره کافی را از این برنامه‌ها ببرند.
استفاده بهینه از فرصت‌های طلایی
بی‌تردید ماه ضیافت الهی، ماه سوزاندن گناهان و فرصتی برای تزکیه جسم و جان است و تقارن آن با ایام تعطیلات تابستان فرصتی طلایی را برای نوجوانان و جوانان فراهم کرده است. در این میان صحبت از اوقات فراغت و بیکاری برای این قشر عظیم جامعه و بخصوص دانش‌آموزان خیلی خوشایند نیست. اگر چنین است پس چرا هر ساله با پایان یافتن امتحانات خرداد ماه و شروع فصل تابستان یک نگرانی بین خانواده‌ها بخصوص آن‌ها که چند بچه مدرسه‌ای دارند موج می‌زند که وای باز تابستان شد و باید با بچه‌ها سروکله بزنیم تا حوصله‌شان سر نرود؟ یا برخی از این گله دارند که وقتی مدارس تعطیل می‌شود نظم زندگی به هم می‌ریزد و برخی هم با گفتن این جمله کلیشه‌ای «اوقات فراغت بچه‌ها»، سعی در ثبت‌نام کردن این طفل‌های معصوم در کلاس شنا، زبان و... می‌کنند و فرصت نفس کشیدن به آن‌ها نمی‌دهند؟ به طورکلی باید با این اوقات فراغت چه کرد؟ و البته امسال که بچه‌ها اولین ماه تابستان را با ماه مبارک رمضان آغاز می‌کنند خانواده‌ها و مسئولان چگونه باید برنامه‌ریزی کنند تا از این موقعیت خاص و ويژه نهایت بهره‌مندی را داشته باشند؟
دکتر محمدرضا کرمی، پژوهشگر مسائل فرهنگی و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان براین باور است که در نگاه تربیت بدنی ما وقتی به عنوان اوقات فراغت نداریم. بر مبنای تعریف امروزی از اوقات فراغت، اوقات فراغت یعنی کسی که از کارها فارغ شود و نگاه دینی این تعریف را نمی‌پسندد.
دکتر کرمی با اشاره به اینکه انسان‌ها عمرهای محدودی دارند و به معنای واقعی اوقات فراغت وجود ندارد، خاطرنشان می‌کند: «ولی از منظر دیگر ما اوقات فراغت از برخی کارها و امور را داریم و بچه‌ها پس از 9 ماه تحصیل، سه ماه اوقات فراغت از تحصیل و درس دارند.
اگر با این نگاه به مقوله اوقات فراغت نگریسته شود، همیشه برنامه‌های تربیتی برای این زمان خواهیم داشت.»
دکتر کرمی می‌گوید: «زمانی که کارهای رسمی ما به حداقل می‌رسد، می‌توانیم دراین فرصت از علاقه‌مند‌ی‌ها و توانمندی‌های ذاتی هر فرد که در سیستم رسمی لحاظ نمی‌شود بهره برد.»›
وی اضافه می‌کند: «ماه رمضان با تابستان امسال و وقت فراغت از تحصیل بچه‌ها تلاقی دارد. در نگاه اهل بیت(ع) ماه رمضان، ماه کمال، خودسازی و بهار قرآن است. ما باید دراین ماه زمینه‌سازی کنیم برای کسب معارفی که در طول ماه‌های دیگر سال ما را به حرکت وادارد و زمینه‌های تعالی ما را فراهم کند.»
به اعتقاد این استاد دانشگاه اتفاق خوبی که می‌تواند بیفتد ارتباط موثر مدارس و مساجد در رمضان است.
حلقه گمشده اوقات فراغت از تحصیل دانش‌آموزان ما ارتباط با مراکز دینی، بخصوص مساجد است.
حلقه‌های ارتباطی مسجد و مدرسه در تابستان
وی درمورد این حلقه گمشده بیشتر توضیح می‌دهد و می‌گوید: «ظرفیت عظیم مساجد اعم از مکانی که می‌تواند در اختیار بگذارد و امام جماعت و نمازگزارانی که دارای سطح مناسبی از تحصیلات هستند، همه با هم می‌توانند به کمک مدارس آیند تا اوقات فراغت بچه‌ها را غنی و پربار کنند.»
دکتر کرمی با اشاره به تقارن تعطیلات تابستانی دانش‌آموزان با ماه مبارک رمضان می‌گوید: «از این ظرفیت به بهترین نحو می‌توان بهره‌برداری کرد.»
می‌پرسم، چگونه؟ می‌گوید: «با برگزاری کلاس‌های جذاب احکام، اعتقادات و قرآن و اردوهای هنری، ورزشی در مساجد، اولا آن ارتباط لازم بین انسان و مسجد را مستحکم کنیم و ثانیا با فعال‌سازی مساجد در ماه مبارک رمضان زمینه‌سازی ارتباط دائمی دانش‌آموزان با مساجد را فراهم می‌کنیم.»
دکتر کرمی توضیح می‌دهد: «البته این امر مستلزم این است که نگرش به مساجد و وظایف آن عوض شود.»
متاسفانه امروزه مسجد را صرفا برای برگزاری نماز جماعت می‌دانیم، درحالی‌که مسجد در نگاه دینی کارکرد بسیار مفصل‌تر و عمیق‌تر از این موضوع دارد. این امر مستلزم این است که ائمه جماعات با کارکردهایی که می‌توانند در مساجد برای تربیت نسل جوان و استحکام خانواده‌ها داشته باشند بیشتر آشنا شوند و توصیه‌ام به عنوان یک ایرانی معتقد به اهمیت مسجد در امر تربیت این است که ماه رمضان امسال را سرآغاز تقویت و ارتقاء مسجد و مدرسه قرار دهیم.»
به او می‌گویم چطور طی این همه سال از فعالیت کانون‌های فرهنگی هنری در مساجد می‌گذرد هنوز نتوانسته‌ایم به این حلقه مفقوده و ارتباط تنگانگ مسجد و مدرسه پی‌ببریم؟ چه خلأهایی دراین زمینه وجود دارد؟ دکتر کرمی علت اساسی مشکل را در عدم شناخت درست تربیت و ویژگی‌های نوجوان و جوان از سوی برخی ائمه جماعات و متولیان امر مسجد می‌داند و می‌گوید: «متاسفانه بسیاری از  ائمه جماعات ما و بخش عمده هیات امنا انسان‌هایی هستند که از سن جوانی فاصله بسیار دارند و نسبت به نیازها و خواسته‌های جوانان امروز ناآشنا هستند، بنابراین عموم برنامه‌ها را مبتنی بر سلائق، ایده‌ها و حتی نیازهای دوران نوجوانی خود طراحی می‌کنند، لذا این برنامه‌ها برای نوجوان امروزی جذابیت و کارایی ندارد.»  قبل از آن که بخواهم راهکار مشکل را بیان کنم، دکتر کرمی فی‌الفور چنین می‌گوید: «تبلیغ و تربیت نیروی جوان و تحصیل کرده و آشنا به مسائل جوانان  با بدنه اجرایی مساجد است. پیشنهادهای جوانان و انتخاب اعضای هیات مدیره جوان می‌تواند نقش بسیار مهمی در اصلاح این روند داشته باشد.»
بهار قرآن در فصل تابستان
مرتضی طباطبائي یک کارشناس مسائل فرهنگی و محقق در زمینه مسائل دینی است او با این مقدمه که فصل تابستان امسال همزمان با فصل رمضان و بهار قرآن شده است، نگاه‌ها را متوجه این مطلب می‌کند که این ایام بهترین فرصت برای همه اقشار جامعه به ویژه دانش‌آموزان و دانشجویان است که از این فرصت بی‌بدیل و بی‌نظیر بهره‌مند شوند و برنامه‌ریزی دقیقی برای استفاده از مهمان ویژه خدا بودن، ببرند.
طباطبایی با استناد به روایات متعدد در مورد ماه مبارک رمضان و اینکه دراین ماه دشمنان بیرونی انسان از شیاطین در غل و زنجیر هستند و انسان می‌تواند به دور از کمین‌های شیطانی، خودش را تربیت و پرورش دهد و به خودسازی و تزکیه نفس بپردازد، خاطرنشان می‌کند: «حضور  در کلاس‌های قرآنی از قرائت تا تفسیر می‌تواند روح و روان انسان را برای حرکت‌های هدفمند آماده سازد، بويژه برای قشر نوجوان و دانش‌آموز جامعه.»
وی اضافه می‌کند: «البته بر مسئولان است که زمینه را برای بهره‌گیری کسانی که در این ایام در نوعی فراغت تحصیلی به سر می‌برند، فراهم آورند؛ زیرا امکانات در اختیار آنان است و اگر از این امر غفلت ورزند باید پاسخگوی خلق و خدا باشند؛ زیرا مسئولیت آنان در این دوره به‌ويژه ایام ماه مبارک رمضان دوچندان و مضاعف می‌شود واگر آنان به این کار به درستی اقدام نکنند باید مواخذه دوچندان خدا و خلق را در دنیا و آخرت به جان بخرند.»
طباطبایی می‌گوید: باید کاری کرد که ماه رمضان برای کودکان جذاب شود و از این فرصت بی‌نظیری که اوقات فراغت تابستانی و ماه مبارک رمضان فراهم آورد بهره گرفت و کودکان را به اموری تشویق و ترغیب کرد که آینده دنیوی و اخروی آنان را می‌سازد و آنان را برای مقاومت و صبر در برابر مشکلات آماده می‌کند. با توجه به اینکه روزه ارتباط تنگاتنگی با مسئله صبر و مقاومت و پرورش این روحیه در انسان دارد، باید از ماه رمضان برای این امر سود جست.»