پرسش:
آیا رفتار تربیتی حضرت یعقوب نسبت به فرزندانش به ویژه حضرت یوسف(ع) و بنیامین تبعیض‌آمیز بود که موجب تحریک سایر فرزندان برای از بین بردن حضرت یوسف(ع) گردید؟
پاسخ:
الف) چند نکته مقدماتی
با عرض پوزش قسمت دوم آن در تاریخ ۱۱/۸/۹۸ به چاپ رسیده است.
در پاسخ به این سوال ابتدا لازم است چند نکته مرتبط با این بحث را به عنوان مقدمه
متذکر شویم:
1- تبعیض ناروا
تبعیض ناروا، تفاوت بی‌دلیل در رفتار است به نوعی که اگر دو نفر مرتکب عمل واحدی شوند یکی را مورد تشویق قرار دهند ولی دیگری و کار خوبش را نادیده بگیرند. به طور طبیعی هر کس ممکن است در دل خویش و به دلائلی خاص به یکی یا برخی از فرزندانش بیش از دیگران علاقه داشته باشد اما این علاقه نباید در رفتار او چندان جلوه کند که موجب برانگیختن حسادت دیگر فرزندان شود. همانگونه که دقت در چنین امری از امام باقر(ع) مشاهده شده است؛ آن حضرت با این‌که در دل به برخی فرزندان دیگرش مهر بیشتری داشت اما در عمل و رفتار پدرانه خود میان آنان تفاوت نمی‌گذاشت.
2- تشویق یا تنبیه
تشویق یا تنبیه مناسب نسبت به هر یک از فرزندان به معنی تبعیض قائل شدن میان آن‌ها نیست بلکه اگر بنا باشد به بهانه تبعیض قائل نشدن، فرزندی را که برجستگی‌های اخلاقی از خود نشان می‌دهد یا کارهای ارزشمند و شایسته، انجام می‌دهد مورد تشویق قرار نداد و یا فرزند خاطی را متناسب با خطائی که می‌کند تنبیه نکرد، با چنین رفتاری پیامی از عدم تفاوت میان خوب کرداری و بد کرداری را به فرزندانمان داده‌ایم و در حقیقت با چنین عملی برای فرار از یک خطا به دامن خطای بزرگ‌تر افتاده‌ایم و حق مسلم تربیت صحیح آن‌ها را ضایع کرده‌ایم.
3- عوامل درونی منشأ حسادت
گاهی عامل تحریک حسادت فرزندان، عوامل بیرونی مانند تفاوت رفتار والدین نیست بلکه عوامل درونی و ساختاری شخصیت هر فرد نیز می‌تواند زمینه‌ساز چنین احساساتی شود. مثلا دو برادر که هر دو به یک میزان مورد مهر والدین هستند اما یکی از آن‌ها به دلیل توانمندی در روابط اجتماعی از دوستی با افراد بیشتری برخوردار است و دیگری نه. همین توانمندی گاهی به جای این‌که موجب حرکت رو به رشد فرد ضعیف شود، با ضعف شخصیت او در هم می‌آمیزد و موجب بروز رفتارهای ناهنجار می‌گردد. چنین افرادی همواره به نوعی فرافکنی مبتلا بوده و به جای روبه‌رو شدن شجاعانه با ضعف‌های خویش می‌کوشند تا با مقصر قلمداد کردن دیگران در ایجاد چنین رفتارهایی از مواجه شدن با نقائص‌شان فرار کنند. داستان نزاع قابیل با هابیل بر اساس آنچه قرآن بیان می‌کند، نمونه‌ای از همین موارد است.