صنعت نان، رویارویی مشکلات تولید با مطالبات مردمی- بخش پایانی
افزایش قیمت و اُفت کیفیت به بهانه ساماندهی!
گالیا توانگر
بالای سر ردیف مشتری‌ها روی سه ورق
«آ چهار» سه نرخ به چشم می‌خورد: سنگک معمولی 1500، سنگک کنجدی 2000 و سنگک بزرگ کنجدی 3000 تومان. یک پلاکارد پارچهای زرد رنگ هم درست بالای سر تنور نانوایی نصب شده که رویش نوشته شده است: این واحد نانوایی از تاریخ... آزادپَز محسوب میشود.
البته ناگفته نماند که نرخ‌های بالا مربوط به یکی از نانوایی‌های شرق تهران و تا لحظه تهیه این گزارش است. مکررا دیده شده که قیمت نان از یک واحد آزادپَز به واحد آزادپَز دیگری متفاوت است. و حتی نرخ‌ها یک‌باره افزایش نشان می‌دهند.
یکی از مشتری‌های سن و سال‌دار با گلایه از شاطر می‌پرسد: «چرا رنگ نان سنگک‌ها به سفیدی می‌زند. قبلاً قهوه‌ای خوش‌رنگی بود. یک لحظه خیال کردم تافتون زده‌ای!»
شاطر نانوا با روی‌ترش می‌گوید: «همین آردی را که به ما می‌دهند، نان می‌پزیم. این آردها سبوس ندارد. تقصیر ما چیست؟»
مشتری دوباره زیر لب می‌گوید: «من بیماری دیابت دارم. نان سفید برایم خوب نیست. همیشه سنگک می‌گرفتم تا مقداری سبوس داشته باشد. حالا بین این سنگک‌ها با مابقی انواع نان چه فرقی وجود دارد؟»
آقایی هم از ته صف غرولندکنان می‌گوید: «چرا قد و قواره‌شان آب رفته است؟! هر روز نان‌هایتان کوچک و کوچک‌تر میشود.»
مشتری سر صف دنباله گلایه او را می‌گیرد و می‌گوید: «کاش با این قیمت‌های روزافزون یک کمی‌بر کیفیت نان نظارت می‌شد و آن را ارتقاء می‌دادند.»
عزیزالله افضلی سرپرست نظارت و بازرسی سازمان صمت استان تهران می‌گوید: «قیمت آرد نانوایی‌های دولتی و آزاد تغییری نکرده است و دلیل افزایش یا اصلاح نرخ نان، افزایش قیمت آب، برق، دستمزدها و سایر هزینه‌های سربار واحدهای نانوایی است.»
وی می‌گوید: «با توجه به اینکه قیمت نان در پنج سال گذشته تغییری نداشته است! قیمت این محصول با تصمیم دولت افزایش یافت و اصلاح شد و نرخ‌های جدید به اتاق اصناف و اتحادیه‌ها ابلاغ گردید.»
وی با بیان اینکه قیمت‌های جدید نان از ابتدای مهرماه لازم الاجرا شده است، می‌افزاید: «طرح نظارتی در این راستا از امروز 4 مهرماه با همکاری تعزیرات حکومتی، بازرسی اتاق اصناف و نمایندگان اتحادیه‌های نانوایان سنتی در دستور کار قرار دارد تا قیمت و وزن این محصول در نانوایی‌ها کنترل شود و با متخلفان برخورد گردد.»
سرپرست نظارت و بازرسی سازمان صنعت و معدن استان تهران ادامه می‌دهد: «میزان جرایم احتمالی نانوایان به دلیل گران‌فروشی یا کم‌فروشی 2 تا 5 برابر تخلف و بر اساس آرد دریافت شده، محاسبه میشود.»
محمد امامی امین معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار تهران، دلیل افزایش قیمت نان را ساماندهی نرخ نان اعلام کرده و می‌گوید: «با توجه به افزایش هزینه‌های نانوایان، دولت پس از ۵ سال، مجبور به تغییر قیمت است. در نانوایی ها نان باقیمت‌های مختلف ارائه میشود که منجر به آشفتگی و نابسامانی شده است.»
قیمت انواع نان بالاخره چند؟!
یدالله صادقی رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران پیشتر در نشست ستاد تنظیم بازار استان خبر از تغییرات قیمت نان در تهران داده بود. نرخ‌های پیشین از این قرار بوده‌اند: «در بخش نانوایی‌های یارانه‌‌پَز، بربری با آرد 830 تومانی به قیمت یک هزار تومان، سنگک با آرد 815 تومانی، یک‌هزار و 200 تومان، تافتون با آرد 820 تومانی، 550 تومان و لواش با آرد 820 تومانی به نرخ 300 تومان عرضه میشود. وزن چانه برای بربری 510 گرم، سنگک 560 گرم، تافتون 230 و لواش 140 گرم باشد.»
صادقی قیمت‌های جدید را برای نانوایی‌های آزادپَز نیز با قیمت گندم 900 تومانی اعلام و تشریح می‌کند: «قیمت بربری در این نانوایی‌ها با آرد یک هزار و 230 تومانی به قیمت یک‌هزار و 500 تومان، سنگک با آرد یک هزار و 170 تومانی به نرخ یک‌هزار و 800 تومان، تافتون با آرد یک هزار و 200 تومانی به قیمت 850 تومان و لواش با آرد یک هزار و 200 تومانی به نرخ 450 تومان عرضه میشود.»
وی خاطرنشان می‌کند: «وزن چانه در نانوایی‌های آزادپَز برای بربری باید 580، سنگک 650، تافتون 280 و لواش 170 گرم لحاظ شود.»
سید جواد احمدی معاون سازمان حمایت مصرفکنندگان و تولیدکنندگان می‌گوید: «نکته اصلی این است که در واحدهای نانوایی، باید اولویت عرضه با نان مورد نظر قاطبه مردم باشد؛ یعنی پخت نان سنگک ساده نسبت به نان سنگک کنجدی در اولویت قرار دارد و اگر فردی درخواست خرید نان کنجدی یا نان سبزیجات داشت، در اولویت بعد از متقاضیان نان ساده قرار می‌گیرد.»
وی می‌افزاید: «قرار براین است که برای نان‌‌های کنجدی یک رو و دو رو نیز نرخ نامه‌ای از سوی اتحادیه نانوایان تهیه شود تا از رفتار سلیقه‌ای خودداری شود، چرا که بعضاً در نانوایی‌های آزادپَز، نرخ‌های سلیقه‌ای بر روی نان کنجدی اعمال می‌شد و بعضا یک نان سنگک تا ۵ هزار تومان نیز عرضه می‌شد، در حالی که آزادپزها از این به بعد مکلف هستند که در چارچوب نرخ نامه تأیید شده اتحادیه‌ها و سازمان حمایت حرکت کرده و قیمت را در این چارچوب تعیین کنند.»
بیات شدن نان
معضلی برای اقتصاد خانوار
علت زود بیات‌شدن نان به نحوه نگهداری آن بستگی دارد. به همین خاطر توصیه میشود مصرفکنندگان به اندازه نیاز روزانه خود نسبت به خرید نان اقدام کنند و در صورت خرید برای چند روز باید درهنگام خرید نان از سفره‌های پارچهای بهره ببرند و پس از اینکه نان کاملاً خنک شد، آن را در کیسه‌های پلاستیکی و در فریزر نگهداری کنند تا زود بیات نشود و قابل مصرف باشد.
رقیه مکرمی‌زاد یک شهروند تهرانی ساکن محله‌ای در شرق تهران برایمان می‌گوید: «برای نگهداری نان در فریزر لازم است نان خریداری شده کاملاً خنک شود، به قطعات کوچک و مناسب تقسیم گردد و پس از قراردادن در کیسه‌های پارچهای مناسب در حداقل زمان ممکن به فریزر انتقال یابد.»
وی در ادامه می‌گوید: «اگر نان قبل از بسته‌‌بندی خنک نشود، به دلیل تعریق رطوبت موجود در نان، پوسته نانِ بسته‌‌بندی شده حالت خیس و مرطوب به خود می‌گیرد و محیطی مناسب برای رشد کپک ایجاد خواهد شد. علاوه بر این باعث بیات شدن زودرس، افزایش ضایعات نان و ایجاد بیماری گوارشی میشود.»
این شهروند خاطرنشان می‌کند: «البته خودم ترجیح می‌دهم نان مصرفی‌مان را روزانه تهیه کنم تا تازه باشد و از فریزکردن آن بپرهیزم. ضمنا زمینه ایجاد ضایعات در نان را فراهم نکرده و اسراف نکنم. هر چه نان مدت زمان بیشتری نگهداری شود، امکان ایجاد کپک و ضایعات در آن بیشتر شده و مجبور به دورریز نان می‌شویم. این حرکت هم مصداق بارز اسراف است و هم به اقتصاد خانواده و جامعه ضرر می‌زند.»
افزایش قیمت نان
به نفع مشتری یا به ضرر او؟
همزمان با گران شدن نرخ نان ابراز نظرات مخالف و موافق اوج گرفته است. عده‌ای از صاحب‌نظران مثل حجت‌الاسلام حسن نوروزی نماینده مردم رباط کریم در مجلس شورای اسلامی، دولت را مسبب آشفتگی بازار نان دانسته و گران‌شدن قیمت نان را کاری نادرست تلقی می‌کند.
نوروزی درباره وضعیت جریان نان می‌گوید: «متأسفانه دولت، نان، نانوایی‌ها و اتحادیه نانوایان را به حال خود رها کرده، بنابراین آزادپزها با فروش نان به قیمت بالا و نانوایان دولتی با فروش آرد و بعضاً گران‌کردن نان مبادرت می‌‌ورزند.»
از سوی دیگر تولیدکنندگان نان چه در بخش صنعتی و چه در بخش سنتی معتقدند که باید قیمت آرد و نان آزادسازی شود تا با ایجاد یک بازار رقابتی در بین نانوایی‌ها قیمت‌ها تعیین و شاهد ارتقای کیفیت نان باشیم.
اما اغلب مردم حرفشان این است که باید قیمت نان معقولانه باشد، چون اصلی‌ترین قوت‌لایموت روزانه در سفره هر ایرانی است. ضمن اینکه مردم همیشه پول بیشتری بابت نان پرداخته‌اند، اما نان با کیفیت با وزن و اندازه استاندارد دریافت نکرده‌اند.
سؤال اساسی این است، سیستم نظارتی که خود را از چرخه تعیین قیمت کنار کشیده، چرا لااقل در کنترل همان قیمت‌های مصوب و کیفیت نان ورود پیدا نمی‌کند؟
اهرم‌های نظارتی در این بخش به حدی ضعیف عمل می‌کنند که گویی نان و نانوایی به حال خود رها شده و هر واحدی بنا به سلیقه خود و با هر کیفیت و قیمتی نان عرضه می‌کند.
کمک به دهک‌های پایین
با تعیین قیمت منطقه‌ای نان
افزایش قیمت نان در حالی صورت می‌گیرد که خیلی از خانوارها در همین پایتخت نیز با درآمدهای پایین به سختی قادر به تأمین معیشت روزانه خویش هستند و زمزمه‌ها بر سر این است که با اجرایی شدن افزایش قیمت نان، باید با پرداخت مستقیم یارانه نان به دهک‌های پایین و یا احیانا اتخاذ روش‌هایی از این دست این چالش معیشتی اقشار کم درآمد را رفع و رجوع کرد.
میثم مهرپور یک کارشناس مسائل اقتصادی درباره افزایش قیمت نان می‌گوید: «تغییرات قیمتی برخی کالاها مانند نان که قوت غالب بسیاری از مردم محسوب میشود از اهمیت بالایی برخوردار بوده و گاهی می‌تواند علاوه بر ایجاد مشکل در معیشت برخی از اقشار منجر به مشکلات اجتماعی و اعتراضاتی در قشر ضعیف جامعه شود. این استدلال که سال‌هاست قیمت چنین کالایی افزایش پیدا نکرده یا مثلا قیمت همه چیز گران شده پس باید قیمت نان هم متناسب گران شود، اگرچه ممکن است گزاره غلطی نباشد، اما قطعا استدلال و گزاره ناقصی است.»
وی می‌افزاید: «توصیه این است که اولا دولت با صرفه‌جویی در برخی از هزینه‌های خود یا ایجاد درآمد از برخی از ظرفیت‌های اقتصادی مثل ایجاد پایه‌های مالیاتی جدید مثلا مالیات برعایدی سرمایه و مجموع درآمد، هزینه‌های افزایش قیمت نان را با پرداخت یارانه غیرمستقیم پوشش دهد و یا حداقل گزینه‌هایی مانند قیمت منطقه‌ای نان در دستور کار دولت قرار گیرد.»
این کارشناس مسائل اقتصادی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «در قیمت‌‌گذاری منطقه‌ای می‌‌توان قیمت نان را بر اساس وضعیت درآمدی افراد آن منطقه یا شهر و استان تعیین کرد. برای این کار نیز نیاز به برنامه‌ریزی خاصی وجود ندارد، بلکه صرفاً آرد و ماده اولیه تولید نان باید با قیمت کمتری در اختیار نانوایان آن مناطق قرار گیرد».
وی تصریح می‌کند: «اگر موضوع اسراف درمصرف نان یا مواردی از این قبیل مطرح است، آزادسازی قیمت نان باید صرفا با پرداخت یارانه مستقیم و نقدی به همه افراد یا حداقل افراد جامعه هدف صورت گیرد با این کار قطعا تبعات اجتماعی اجرای این طرح به حداقل خود می‌رسد.»