فریده شریفی
مسکن یک نیاز اساسی و زیستی است و حق اجتماعی هر فرد و خانواده است.
 در اصل سی‌و‌یک قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دسترسی به مسکن مناسب حق هر خانواده ایرانی محسوب شده است، سرپناه مناسبی که بتواند انسان را در برابر شرایط جوی مصون نگهداشته، به ساکنان آرامش، سلامت و شادابی ‌عرضه کند.
شاید بعضی‌ها این تصور را داشته باشند که منظور از مسکن و سرپناه، داشتن یک چهارچوب فیزیکی و وجود ساختمانی تشکیل شده از آهن و چوب و آجر برای در امان ماندن از شرایط جوی و خطرات مختلف است اما کارکرد اصلی مسکن علاوه‌بر نقش آن به عنوان سرپناه، فراهم آوردن شرایط مطلوب برای خانواده به منظور تحقق فعالیت‌های خانوادگی است، در واقع یکی از پیامدهای بسیار مثبت و مهم مسکن ثبات و همبستگی خانواده است.
با این حال امروز داشتن مسکن مناسب به یک دغدغه مهم و اساسی مبدل گردیده و نوسانات قیمتی و همچنین نبود نظارت بر امر مسکن یکی از مسایل قابل بحث و بررسی است.
نزدیک‌ترین فضای مرتبط با انسان
خانه نزدیک‌ترین فضای مرتبط با انسان است و انسان اولیه تجارب رابطه خود با دیگران را در آن می‌آزماید و در واقع پیش زمینه‌ای برای ورود به اجتماع بزرگتر است. عدم دسترسی به مسکن مناسب با افزایش میزان بزهکاری، طلاق و از هم گسیختگی اجتماعی ارتباط زیاد دارد و یک عامل بازدارنده در رشد و اعتلای اجتماعی، فرهنگی و روانی محسوب می‌شود.
«زهره کدخدایی» کارشناس مسائل اجتماعی و مشاور خانواده در گفت‌و‌گو با گزارشگر روزنامه کیهان در این باره می‌گوید: «نیاز انسان‌ها به مسکن مانند نیاز به آب و غذا است، چرا که خانه محیطی امن برای تغذیه روحی و روانی است و اعضای خانواده پس از گذراندن ساعاتی پر از دغدغه و شلوغی نیاز به آرامش و استراحت دارند که این مسئله در خانه به وجود می‌آید. به علاوه خانه محیطی برای ابراز همبستگی، علاقه و اتحاد و همدلی بین اعضای خانواده است و افراد خانواده با داشتن چنین پشتوانه و حمایتی از سوی یکدیگر دلگرم می‌شوند و به کار و فعالیت می‌پردازند و روز جدید خود را آغاز می‌کنند.»
وی اضافه می‌کند: «بسیاری از زوج‌های جوانی که به من مراجعه می‌کنند و دارای مشکلاتی به ویژه در آغاز زندگی خود هستند از مشکل نداشتن مسکن یا مسکن مناسب در رنج هستند. برخی از زوج‌ها مجبورند به خاطر نداشتن مسکن با خانواده همسرشان زندگی کنند و این مسئله برایشان مشکل‌ساز می‌شود، چرا که زوج‌های جوان دوست دارند که مستقل زندگی کنند و در اوایل زندگی‌شان مستقلانه تصمیم بگیرند و به دلخواه خود رفت و آمد کنند. به طور مثال خانم جوانی که تازه ازدواج کرده بود نزد من آمد و از مشکلی که با همسرش درباره نداشتن مسکن مستقل برایش به وجود آمده بود گله می‌کرد و می‌گفت رفت و آمدهای من و همسرم دقیقا به وسیله خانواده همسرم کنترل می‌شود و ما نمی‌توانیم میهمانی‌های متعدد داشته باشیم یا خانواده و فامیل من زیاد نمی‌توانند به خانه ما بیایند چرا که از سوی خانواده همسرم مورد انتقاد قرار می‌گیریم و می‌گویند پسرمان تحت فشار مالی قرار می‌گیرد و رفت و آمدهای خود را کم کنید. در حالی که من از روابط اجتماعی و معاشرت با فامیل، دوستان و اقوام بسیار خوشحال می‌شوم و طرفدار رفت و آمد‌های خانوادگی و دوستانه هستم. البته هر رفتی، آمدی هم دارد و ما هم به میهمانی دعوت می‌شویم اما خانواده همسرم باز هم ایراد می‌گیرند و می‌ترسم که این مسئله به اختلاف من و همسرم منجر شود.»
این کارشناس همچنین می‌گوید: «متاسفانه مشکلات اینچنینی به خصوص در اوایل ازدواج بسیار زیاد است و مشکل مسکن بسیاری از خانواده‌ها را با دردسر و گرفتاری مواجه می‌کند حتی در شرایط حاد و بحرانی منجر به طلاق و جدایی می‌شود.»  
فقدان مسکن عامل مؤثری در پیدایش افسردگی و اختلالات رفتاری، شخصیتی و همچنین کاهش مقاومت فرد در برابر مشکلات است. انسانی که به دلیل بحران اقتصادی نتواند مسکن مناسب و مستقلی داشته باشد دچار بحران می‌شود. این بحران ساختار شخصیتی فرد را در معرض آسیب جدی قرار می‌دهد.
مهم‌ترین مشکل زوج‌های جوان
بدون شک ازدواج یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مراحل زندگی انسان‌ها است و تاثیر مثبتی در تکامل و بقای نسل انسان‌ها دارد که در دین اسلام نیز به آن سفارش زیادی شده است. اما این اقدام و این مرحله از زندگی انسان باید با نهایت دقت و مطالعه انجام شود چرا که زندگی فقط ابراز علاقه و دوست داشتن نیست و مشکلات متعددی در سر راه زوج‌ها به وجود می‌آید که اگر برای آنها از قبل برنامه‌ریزی نکرده و شرایط مناسب را فراهم نیاورده باشند ممکن است دردسرساز شود و هدف اصلی و اساسی ازدواج فراموش گردد.
خانم «میر بها» که پسرش به تازگی عقد کرده است به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «خدا را شکر چند ماه پیش پسرم ازدواج کرد و اکنون با همسرش مشغول تهیه و تدارک وسایل زندگی و از همه مهم‌تر تهیه مسکن هستند اما هنوز خانه مناسبی پیدا نکرده‌اند. اجاره آپارتمان‌ها بسیار بالاست و برخلاف آنکه می‌گویند آپارتمان‌های کوچکتر ارزانتر هستند اما اینطور نیست و آپارتمان‌های یک خوابه یا دوخوابه کوچک هم بسیار گران هستند و با توجه به اینکه پسرم کارمند یک شرکت است و حقوق چندان بالایی نمی‌گیرد واقعا نمی‌دانم مشکل مسکن فرزندم را چگونه حل و فصل کنم؟»
وی اضافه می‌کند: «همسرم می‌گوید خانه خود را بفروشیم و برای پسرم یک خانه رهن کنیم و خودمان هم اجاره‌نشین شویم اما با توجه به اینکه همسرم بازنشسته است و با حقوق بازنشستگی او زندگی می‌کنیم از این مسئله ترس و واهمه دارم که در آخر عمری آواره این خانه و آن خانه بشویم و تحمل این شرایط را نداشته باشیم. از طرف دیگر باید فرصتی هم به جوانان داد تا خود را آزمایش کنند و با شرایط سخت زندگی آشنا شوند تا آبدیده و کارآزموده شوند.»
خانم میر بها همچنین می‌گوید: «البته ما از حمایت و پشتیبانی فرزندانمان تا آخر عمر دست برنمی‌داریم و با هر امکانی که داریم از آنها حمایت می‌کنیم اما از دولت و مسئولین می‌خواهیم که به فکر جوانان باشند و با در اختیار گذاشتن تسهیلات مناسب یا خانه‌های ارزان قیمت مشکل مسکن آنها را حل کنند.»
سخن مسئولین
«محمدرضا رضایی» رئیس ‌کمیسیون عمران مجلس درباره مشکلات مسکن برای مردم می‌گوید: «در حال حاضر خرید مسکن برای بسیاری از خانوارها به یک رویا تبدیل شده‌ است و اخیرا رهبری هم این موضوع را متذکر شدند، بنابراین دولت باید توجه ویژه به این حوزه داشته باشد.»
وی تصریح می‌کند: «باید در گام اول سقف تسهیلات ساخت مسکن افزایش یابد. سهم مسکن در تسهیلات پرداختی از سوی بانک‌ها تنها 8 درصد است. 92 درصد از منابع بانکی به سایر حوزه‌ها تسهیلات داده می‌شود و قرار شده‌ که سهم مسکن از تسهیلات بانکی به 20 درصد برسد. پیشنهاد ما این است که تسهیلات ساخت مسکن به 150 میلیون تومان برسد و قابل انتقال به خریدار باشد.»
رئیس ‌کمیسیون عمران اضافه می‌کند: «یکی از موانع افزایش تولید مسکن نبود زمین است، متاسفانه بسیاری از دستگاه‌های دولتی علی‌رغم دستور رئیس‌جمهور از واگذاری اراضی خود به وزارت راه‌ و شهرسازی سر باز می‌زنند. این اراضی باید در اختیار وزارت راه‌ و شهرسازی قرار بگیرد تا بخش خصوصی برای ساخت مسکن انگیزه داشته باشد و مشارکت کند.»
به گفته رئیس ‌کمیسیون عمران مجلس،‌ دولت و شهرداری قول تخفیف در هزینه‌های عوارض ساختمانی را داده ‌است تا تولید مسکن با کاهش قیمت تمام شده‌ افزایش یابد. تحریک ساخت‌وساز در بافت‌های فرسوده هم می‌تواند باعث تولید مسکن ارزان قیمت متناسب با توان خرید مردم شود و هم مشکل این بافت‌ها و مخاطراتی که برای ساکنان آن دارد را حل کند.
«تقی کبیری» عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی نیز طی اظهاراتی درباره وضعیت نابسامان بازار مسکن ابراز نگرانی کرده و معتقد است، وضعیتی که امروز در بازار مسکن و بسیاری از حوزه‎های دیگر حاکم است نشأت گرفته از وضعیت اقتصادی است که در کشورمان وجود دارد. متاًسفانه وجود دلالان و سوء‌مدیریت‎هایی که در حوزه کلان اقتصادی کشور وجود دارد سبب شده است که مردم امروز در تأمین نیازهای اولیه خود یعنی مسکن، خوراک و پوشاک دچار مشکل شوند، روندی که ادامه آن مشکلات بیشتری را برای مردم ایجاد خواهد کرد.
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی همچنین خاطرنشان می‌کند: «بدون شک تا زمانی که ثبات قیمت‎ها در کشور برقرار نشود و قدرت خرید مردم افزایش پیدا نکند قطعا نمی‎توان به ایجاد رونق و خرید و فروش در بازار مسکن امیدوار بود، بنابراین برای بهبود اوضاع در این بستر باید اقدامات ویژه‎ای از سوی دولت صورت گیرد که متاسفأنه صراحتاً باید گفت دولت در این راستا در منفعل‎ترین حالت ممکن است و تا زمانی که قوه ‎مجریه در این راستا اقدام عملی را انجام ندهد بعید به نظر می‎رسد که ما شاهد افزایش قدرت خرید مردم در حیطه مسکن باشیم.»
راهکارهای پیشنهادی
بالاخره حباب قیمت‌های مسکن باید شکسته شود و قفلی که به گره بحران مسکن زده شده باید باز شود. برای همین منظور کارشناسان راهکارهایی را پیشنهاد داده‌اند.
«ایرج رهبر» نایب‌ رئیس‌ انجمن انبوه‌سازان تهران دو راهکار را برای کاهش دوره انتظار مسکن و کاهش شاخص دسترسی به مسکن پیشنهاد کرده و می‌گوید: «افزایش قدرت خرید، نه با افزایش سقف تسهیلات و کاهش قیمت مسکن دو راهکاری است که دولت می‌تواند برای بهبود وضعیت بازار مسکن در پیش گیرد.»
وی معتقد است که کاهش قیمت مسکن تنها درصورتی اجرایی خواهد شد که دولت با ارائه تسهیلات به انبوه‌سازان، تولید مسکن در کشور را افزایش دهد. به‌عبارت دیگر، با توجه به اینکه درحال حاضر برای پاسخ به تقاضای مسکن در کشور، باید سالانه یک میلیون واحد مسکونی تولید شود، دولت ابتدا با ارائه تسهیلات ازجمله زمین ارزان‌قیمت و سایر تسهیلات ارزان زمینه افزایش تولید مسکن را فراهم کند.کارشناسان مسکن نیز معتقدند که برای جبران کسری میان عرضه و تقاضای بازار مسکن، برنامه درازمدتی نیاز است که باید براساس آن زمینه تولید متناسب با تقاضا آغاز شود. برای اجرای این طرح باید همه ابزار‌های مالی در اختیار مسکن و بخش خصوصی قرار داده شود. این کارشناسان زنگ‌های خطر را به صدا در آورده و می‌گویند با توجه به درآمد 5/1 تا 2 میلیونی بسیاری از خانوارهای ایرانی اگر وضع به همین منوال پیش برود برای خرید یک آپارتمان 50 یا 60 متری خانواده‌ها باید 45 سال صبر کنند تا صاحب خانه شوند!!