آثار خودشناسی (۱)(پرسش و پاسخ)
پرسش:
خودشناسی یا همان معرفهًْ‌النفس چه آثار و برکاتی در حیات فردی و اجتماعی انسان دارد؟
پاسخ:
پر واضح است که شأن و جایگاه خلیفه الهی و کرامت انسانی از بدو تولد به‌صورت بالفعل در انسان وجود ندارد، بلکه خدای متعال استعداد و ظرفیت آن را در انسان قرار داده تا با شناخت و مهندسی خود بتواند‌این استعدادها و ظرفیت‌ها را شکوفا نماید و مقام انسانی و خلیفه الهی خود را به فعلیت و ظهور خارجی برساند.اینکه در روایت آمده است که معرفهًْ‌النفس، انفع‌المعارف است بدین جهت است که اگر‌این مهم حاصل نگردد، هیچ‌گاه انسان نمی‌تواند فلسفه و غایت خلقت خود را در‌این دنیا که همان رسیدن به مقام خلیفه الهی و قرب الهی است تحصیل نماید. به‌طور کلی اهم آثار و برکات خودشناسی با الهام از آموزه‌های وحیانی اسلام به شرح زیر می‌باشد:
1. خداشناسی
می‌توان گفت مهم‌ترین فایده خودشناسی، خداشناسی است. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: هر کس خود را شناخت، خدای خود را شناخته است.(بحارالانوار، ج 2، ص 32) زیرا خداوند هم مبدأ است و هم معاد. پس با شناخت خود که به شناخت خدا نیز منجر می‌شود، هم مبدأ را شناخته و هم معاد را.
2. رشد و کمال انسان
انسان فطرتا طالب کمال است و در صورتی می‌تواند رشد کند و به کمال برسد که خود را بشناسد. چون نمی‌توان یک موجود مجهول و ناشناخته را رشد داد. اگر آدمی خود را بشناسد، می‌تواند موانعی را که بر سر راه تحول و تکاملش قرار گرفته بشناسد و آنها را از میان بردارد. در نتیجه خود را از گمراهی و نادانی نجات بخشد.زیرا مقدمه هر عملی، علم به آن می‌باشد و علم به کمال جز در پرتو معرفت نفس حاصل نمی‌شود. امام علی(ع) می‌فرماید: هرکس خود را نشناخت، از راه نجات دور افتاد، و در وادی گمراهی و نادانی‌ها قدم نهاد. (میزان‌الحکمه، ج 8، ص 3567)
3. رستگاری در آخرت
نجات اخروی در صورتی برای انسان حاصل می‌شود که خدا را با قلبی سلیم ملاقات کند. قلبی که به دور از هرگونه کفر، شرک، نفاق و گناه باشد. انسان در صورتی دارای نفس مهذب است و می‌تواند به‌این کمالات دست پیدا کند، که به آن شناخت داشته باشد. پس سلامت نفس مبتنی بر تهذیب نفس و تهذیب نفس هم فرع بر شناخت آن است. امام علی(ع) می‌فرماید: «نال الفوذالاکبر من ظفر بمعرفهًْ‌النفس» کسی که به معرفت نفس دست یافته است، به رستگاری و فوز بزرگ می‌رسد. (غررالحکم و درر‌الکلم، ج 1، ص 720)
4. مبارزه با نفس
در قرآن کریم آمده است که حضرت یوسف می‌فرماید:
«من هرگز خودم را تبرئه نمی‌کنم، که نفس(سرکش) بسیار به بدی‌ها‌امر می‌کند.» (یوسف- 53)
نفس اماره دشمن واقعی هر انسانی است و در مبارزه با هر دشمنی ابتدا باید دشمن و سلاح‌های مبارزه و روش‌های او را شناخت و سپس با او به مقابله پرداخت.
5. مصونیت از آلودگی
اگر انسان قدمی را در راه خودشناسی برداشت، آن وقت به ارزش وجودی خودش پی می‌برد و می‌فهمد که به جای آنکه استعدادهای ذاتی خویش را صرف گناه کند، قلبش را حریم‌امن الهی می‌کند، چون اگر کسی پی به شرافت خود ببرد، هیچ وقت اسیر خواهش‌های نفسانی خویش نمی‌شود. امام علی(ع) می‌فرماید: «العارف من عرف نفسه و اعتقها و نزهها عن کل مایبعدها و یوبقها» عارف کسی است که خودش را بشناسد و نفس خود را از بدی‌ها (وگناهان) آزاد و پاک کند. (فهرست غررالحکم، ص 243) ادامه دارد