کمیت و کیفیت پیوند بین دانشگاه و عرصه تولید در چهارچوب اقتصاد مقاومتی- بخش دوم
پیوند دانشگاهیان و صنعتگران رونق تولید داخلی و ایجاد‌اشتغال پایدار
مسئله رونق تولید را باید جدی گرفت. مسئولین محترم روی خوابیدن و تعطیل شدن کارخانه‌های تولیدی و جاهای تولیدی، خیلی باید حساس باشند. گاهی خبرهایی می‌رسد که واقعا خبرهای تلخی است؛ فلان کارخانه معروف با محصولات زیاد، به خاطر یک مشکلی تعطیل می‌شود. البته من یادداشت کرده بودم، بعدا بگویم حالا همین جا می‌گویم؛ واقعا مسئولین وزارت صنایع نگاه کنند، ببینند آن بخش‌های مورد نیاز -چه در زمینه ماشین‌آلات و قطعات، چه در زمینه کالاهای واسطه‌ای و مواد به اصطلاح لازم برای تولید- کجاها کمبود دارند؛ یک فهرستی تهیه کنند، فراخوان بدهند و از مسئولین گوناگون کشور بخواهند؛ حالا که وارد کردنش از خارج مشکلاتی دارد، می‌توانند خیلی از این مواد را تولید کنند. یک چیزهایی هست که هیچ ربطی هم به مسائل هسته‌ای و مانند این‌ها ندارد، اما روی خباثت و بدجنسی، خرید این‌ها را، وارد کردن این‌ها را ممنوع کرده‌اند و نمی‌گذارند؛ خیلی خب، در داخل تولید کنیم. جوان‌های ما آمادگی دارند، دارای ابتکارند؛ از این‌ها بخواهند، یک نمایشگاه‌های دائمی تشکیل بدهند، نیازها آنجا تعریف بشود، تولیدات آنجا تعریف بشود. این یک مسئله است. (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولان نظام 24 اردیبهشت 98)
ایران با نزدیک به ۸۰ میلیون نفر جمعیت، افزون بر سه میلیون و ۷۹۴ هزار نفر دانشجو در ۲ هزار و ۵۶۹ واحد آموزشی دارد که بیش از ۲ میلیون و ۷۱ هزار نفر آنها مرد هستند.
افزون بر یک میلیون و ۵۵۰ هزار نفر از این جمعیت در ۵۳۰ دانشگاه آزاد اسلامی، بیش از ۳۳۹ هزار دانشجو در ۳۰۹ موسسه غیر‌دولتی و غیر انتفاعی، افزون بر ۱۹۷ هزار نفر در ۱۷۰ دانشگاه فنی‌حرفه‌ای، بیش از ۴۷۳ هزار نفر در ۹۵۳ دانشگاه علمی کاربردی، نزدیک به ۵۴۷ هزار نفر در ۴۶۶ دانشگاه پیام نور و ۶۸۷ هزار دانشجو در ۱۴۱ دانشگاه دولتی زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تحصیل می‌کنند.
بیش از ۷۴۰ هزار نفر این دانشجویان در دوره کاردانی، افزون بر ۲ میلیون نفر دانشجوی دوره کارشناسی، افزون بر ۱۹۳ هزار دانشجوی دوره کارشناسی‌ارشد، بیش از ۱۱۵ هزار دانشجوی دکتری تخصصی و افزون بر ۲۹ هزار نفر دانشجوی دکتری عمومی (حرفه‌ای) در دانشگاه‌های وزارت علوم هستند.
کشورمان در منطقه خاورمیانه و بین کشورهای آسیایی به عنوان مرکز تحصیلات عالی شناخته می‌شود و در جهان نیز از اندونزی، فرانسه، مکزیک و ژاپن گرفته تا روسیه، برزیل، چین، هند و آمریکا جزو ۱۰ کشور نخست از نظر تعداد واحدهای دانشگاهی است.
افزون بر ۵۵ هزار دانشجوی خارجی از ۸۵ کشور نیز در دانشگاه‌های ایران تحصیل می‌کنند و در این میان استان‌های کردستان، ایلام، چهارمحال بختیاری و زنجان کمترین و استان‌هایی مانند تهران، اصفهان، آذربایجان شرقی، فارس و خراسان رضوی بیشترین واحدهای دانشگاهی را دارند.
۱۸ درصد این دانشگاه‌ها در فهرست برترین‌های تحصیلات تکمیلی قرار دارند، نزدیک به 1/95 درصد پژوهش‌های جهان از سوی دانشگاه‌های ایرانی در حال تولید است و یک درصد مقاله‌های پر استناد جهان نیز به ایران تعلق دارد.
کارشناسان امر اما بر این باور هستند که به رغم این جایگاه و با وجود همه تلاش‌های صورت گرفته تا کنون، دانشگاه و دانشگاهیان آن‌چنانکه باید در پیوند با نیازهای روز جامعه برنامه‌ریزی و سیاست واگذاری نداشته‌اند و سهم دانشگاه‌ها از نزدیک به ۴۳۰ خوشه صنعتی شناسایی‌شده، ۳۶ خوشه صنعتی در حال اجرا و ۸۴ هزار واحد تولیدی و صنعتی موجود تغییر چندانی نکرده است.
تشکیل کارگروه‌های مسئله محور با حضور استادان و مسئولان
دکتر محمدرضا ابن الدین حمیدی معاون و قائم‌مقام بسیج اساتید در مورد چالش قطع پیوستگی مابین دانشگاه و خط تولید در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «یکی از مشکلات جدی عرصه تولید عدم ارتباط بین علم تولید شده در دانشگاه با نیازهای صنعت است. این مشکل یک سابقه دیرینه و طولانی هم دارد. ما در سازمان بسیج اساتید بنا داریم جنبش استادی را احیا کنیم.»
وی ادامه می‌دهد: «علم نافع علمی است که نیازهای زندگی مردم را رفع کرده و سودآوری مالی داشته باشد. ما از استادان بسیجی خواسته‌ایم بین علم تولید شده در دانشگاه و نیازهای روز جامعه نسبت برقرار کنند و برای تحقق این مهم به راهکارها، روش‌های تخصصی و سیاست‌های قابل اجرا برسند. از استادان بسیجی خواسته‌ایم که گروه‌های مسئله محور تشکیل داده و در هر گروه حداقل سه استاد حضور داشته باشند. ضمنا به مرور از کارگزاران اصلی نظام و کشور در آن حوزه به خصوص دعوت به عمل آید.
برای مثال در گروه استادانی که روی دلایل و مهار فرسایش خاک -که یک موضوع مورد مطالعه در حوزه کشاورزی است- کار می‌کنند، می‌توان نمایندگانی از سازمان مرتبط در شهر یا استان را دعوت کرد. در مورد مثال بالا می‌توان نمایندگانی از اداره کل منابع طبیعی، سازمان جنگل‌ها، فرمانداری، بخشداری و... را به گروه استادانی که روی مسئله فرسایش خاک کار می‌کنند، پیوند داد. حتی می‌توان هر کارشناسی را که روی این موضوع کار کرده و یا کارگزاران قدیمی‌تر که بازنشسته شده‌اند و صاحب تجربه هستند، دعوت کرد. این مدعوین و استادان اهل فن باید در دل نشست‌های کارگروه مسئله محور در تعیین نقاط بحرانی اتفاق نظر پیدا کنند، سپس به روش علمی برای حل مسئله مورد نظر راهکار ارائه دهند.»
معاون و قائم‌مقام بسیج اساتید با‌اشاره به اینکه پس از ارائه راهکار علمی برای حل مسئله دو حالت پیش می‌آید، توضیح می‌دهد: «اگر کارگزاران راه علمی در حل مسئله را پذیرفتند که اجرایی‌اش می‌کنند؛ اما اگر راه‌حل ارائه شده را برای اجرایی کردن، نپذیرفتند، بسیج این خواسته به حق را مطالبه‌گری کرده و از هر تریبون برای رسانه‌ای کردن آن بهره خواهد گرفت. در واقع مدیریت افکار عمومی را رابطه با این مطالبه به دست خواهد گرفت.»
رفع نیازهای مردمی، معیار ارتقای علمی دانشگاهیان
دکتر حمیدی معاون و قائم‌مقام بسیج اساتید می‌افزاید: «در تلاشیم تا معیارهای ارتقای علمی و درجه استادی در دانشگاه را صرفا از زوم شدن بر ارائه مقالات تغییر داده و فردی را در چهارچوب علمی دانشگاه مستحق ارتقا علمی و درجه استادی بدانیم که با علم خویش باری از مشکلات مردم برداشته و علم و دانش خود را در عمل و به نفع حل مشکلات عرصه تولید و صنعت به کار گیرد.»
وی با بیان اینکه متاسفانه ما همیشه از ناحیه نقاط بحرانی ضربه خورده ایم؛ چرا که راه‌حل‌ها را معمولا در تکنولوژی وارداتی جست‌وجو کرده‌ایم، صراحتا می‌گوید: «غرب هم هر وقت بخواهد از همین ناحیه به ما فشار آورده و می‌آورد. بنابراین باید با تکیه بر ظرفیت‌های علمی در داخل تکنولوژی مورد نیاز برای حل چالش‌های صنعتی را ایجاد کنیم. این گونه خط تولید کارخانه‌ها را از وابستگی آزاد خواهیم کرد. ما نباید انتظار داشته باشیم که استادان خارجی بیایند و مشکلات خط تولید ما را حل کنند. استادان کشور ما چه از لحاظ علمی و چه در حوزه تصمیم گیری‌ها از ظرفیت‌های بالایی برخوردارند و خودشان می‌توانند راه‌حل مشکلات بخش صنعت را استخراج کنند.»
معاون و قائم‌مقام بسیج اساتید با اهمیت دادن به نقش فارغ‌التحصیلان جوان دانشگاه‌های کشور در رونق چرخه تولید می‌گوید: «هرگونه جنبش علمی که باعث تحول جامعه می‌گردد، قطب اصلی آن جوانان صاحب تخصص و تعهد هستند. نوآوری‌ها و سرمایه‌گذاری‌های کلان در حوزه صنعت، کارخانجات، کشاورزی و تولید و غیره همواره توسط جوانان انجام شده است. استادان بسیجی موظفند که از دانشجویان جوان هر رشته‌ای در ارائه راهکارهای علمی برای حل مسائل بهره بگیرند و حتی‌الامکان پروژه را با حضور جوانان تحصیلکرده و صاحب تخصص و تعهد به پیش ببرند.»
ارتباط استاد با بخش‌های صنعتی
راهنمای جذب دانشجو
در حال حاضر43 پارک علم و فناوری در کشور فعالیت می‌کنند، 190 مرکز رشد در دانشگاه داریم که می‌توانند به بخش صنعت کمک کنند، البته واحدهای تولیدی نیز باید نیازهای خود را از بخش دانشگاهی مطالبه کنند. 6 هزار شرکت دانش بنیان نیز در کشور فعالیت می‌کنند و برخی نیز در بخش‌های پژوهشی و...فعالیت خود را آغاز کرده‌اند.
منصور غلامی وزیر علوم در حاشیه نمایشگاه فرصت‌های ساخت داخل با بیان اینکه همکاری خوبی را با بخش صنعت آغاز کرده‌ایم، می‌گوید: «تا آنجا که ممکن است شرایطی را برای شرکت‌های نوپا در مسیر تامین نیازهای صنعت فراهم کنیم.»
وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در ادامه می‌گوید: «ما درحال حاضر بیش از ۵ هزار قرارداد بین مراکز علمی و صنایع کشور داریم. رقم حدود ۹۵۲ میلیارد تومان مربوط به این قراردادها است. در زمینه فناوری با به کارگیری آن و انتقال به صنعت فرصت‌های شغلی زیادی ایجاد خواهد شد.»
وی ادامه می‌دهد: «در حوزه‌اشتغال تمام تلاش این است که فارغ‌التحصیلان در بخش صنعت و خدمات وارد حوزه‌اشتغال شوند. دانشگاه‌ها در دو سال گذشته تلاش دارند، دانشجویان را در هنگام تحصیل با بازار کار آشنا کنند. در این زمینه طرح افزایش‌اشتغال پذیری در حال اجرا است و موفق نیز بوده است. ما در تلاش توسعه ارتباط دانشگاه و صنعت هستیم. در هر بخشی از صنعت حضور جوانان می‌تواند بسیار تاثیر‌گذار باشد. هر استادی اگر در بخشی از صنعت ارتباط نزدیک ایجاد کند، دانشجویان نیز می‌توانند به همان سمت حرکت کنند.»
وی در پایان‌اشاره می‌کند: «تشویق اعضای هیئت علمی از جمله آیین نامه‌ها در حال انجام است. پایش سامانه قراردادهای ارتباط صنعت و دانشگاه‌ها به عنوان یک کار مهم در حال پیگیری آن هستیم. راهکارها و پیشنهادهایی که در رونق تولید داشتیم، از جمله نمایشگاه عرضه فناوری است. تحت عنوان بحث عرضه فناوری‌ها برای تولید و ساخت داخل عرضه کردیم و موفقیت خوبی نیز داشته است. مشارکت جدی مراکز فناوری در ساخت داخلی محصولات را در دستور کار داریم.»
ایجاد اشتغال پایدار در سایه ارتباط دانشگاه با صنعت
ارتباط دانشگاه با صنعت را عامل مهمی در توسعه ملی، ایجاد‌اشتغال پایدار و نیز هویت بخشی علمی به دانشجویان می‌دانیم.
علی اکبر اختری رئیس‌دانشگاه صنعتی کرمانشاه ضمن بیان مطلب بالا می‌گوید: «هدف از برقراری ارتباط دانشگاه با خانه صنعت استان، شناسایی نیازها و چالش‌های صنعت توسط دانشگاه و تربیت نیروی انسانی متخصص در راستای رفع این نیازهاست. اکنون زمان آن رسیده که هر یک از ما با تغییر و توسعه جهان بینی خود، عاملی برای پایان دادن به مشکلات زیربنایی و ساختاری جامعه، کاهش معضل بیکاری و افزایش سطح توانمندی و ایجاد انگیزه در دانشجویان باشیم.»
اختری با‌اشاره به توانمندی‌های علمی و عملی اعضای این مجموعه، به بیان زمینه‌های همکاری و ارتباط بین خانه صنعت، معدن و تجارت استان و مجتمع جهان فولاد غرب با این دانشگاه در چند محور اصلی پرداخته و توضیح می‌دهد: «در زمینه برگزاری دوره‌های مهارتی برای دانشجویان و ارائه مدرک از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، کاملا مطابق نیازهای اصلی صنعت، اعزام تیم‌های متخصص متشکل از اعضای هیئت علمی این دانشگاه برای شناسایی و رفع نیازها و مشکلات صنعت موردنظر، تأمین R&D فعالیت‌های تحقیق و توسعه و برگزاری دوره‌های کارآموزی برای دانشجویان آمادگی همکاری با خانه صنعت و معدن استان را داریم.»
وی پیشنهاد می‌دهد با توجه به اهمیت برقراری ارتباط مستمر و افزایش تعاملات با خانه صنعت و معدن استان، اتاقی به این دانشگاه در محل خانه صنعت استان اختصاص پیدا کند.