نگاهی به نقش مساجد در جریان انقلاب اسلامی-۴۸
مسجد هدایت، قدرت اجتماعی مستقل از حکومت
ساواك طى گزارشى درباره اجتماع دانشجويان دانشگاه تهران و دانشسراى عالى در مسجد هدايت براى كمك به زلزلهزدگان، چنين آورده است:
«طبق اطلاع واصله از ساعت 30/18 روز 26/7/41 عدهاى از دانشجويان دانشگاه تهران و دانشسراى عالى در مسجد هدايت واقع در خيابان اسلامبول اجتماع و پس از گزاردن نماز به كتابخانه مسجد رفته و در مورد كمك به ساختمان منازل زلزلهزدگان با يكديگر صحبت كرده و قرار شد، عدهاى از دانشجويان كه داراى صنعتى مىباشند بعدازظهر دوشنبه 28/7/41 جهت كمك و تشريك مساعى به مناطق زلزلهزده عزيمت نمايند و همچنين اظهار گرديده كه تاكنون نقشهبردارى 18 دستگاه ساختمان كه هر دستگاه شامل 2 اتاق و يك انبارى و يك آبريز است و پايههاى آن از بتن و سقف آن از آهن باشد به وسيله نهضت آزادى ايران تهيه شده و مشغول ساختمان آن هستند. ضمنا اعلاميهاى از طرف جمعيت نهضت آزادى ايران به درب مسجد نصب شده و ضمن آن از مردم تقاضاى كمك و مساعدت جهت ساختمان منازل زلزلهزدگان گرديده كه هركس مبلغ يكصد ريال با دريافت قبض رسيد چاپى بپردازد و محل فروش قبوض مزبور، كتابخانه مسجد تعيين گرديده است. كتاب «اسلام جوان» تأليف آقاى مهندس بازرگان نيز در بين مجتمعين به فروش رسيده است».
سيدمهدى طالقانى يكى از پسران آيتالله طالقانى درباره چگونگى بازسازى روستاى حسينآباد قزوين مىگويد:
«... گروهى از دوستان آقا جمع شدند و قرار شد بازسازى يكى از روستاهاى قزوين به اسم حسينآباد را كلاً در اختيار بگيرند. فكر مىكنم ظرف يك سال، آن روستا بازسازى شد. براى افتتاح آن هم سرهنگ سطوتى و دكتر سحابى رفتند كه عكس آن هم هست. يادم هست بعد از زلزله، مرحوم تختى راه افتاد توى خيابانها، ما سركوچهمان توى اميريه ايستاده بوديم كه ديديم كه مرحوم تختى دارد مىآيد و چند كاميون هم پشت سرش مىآيند و مردم پشت سر او راه افتادهاند و هر كسى هر چه دارد مىريزد توى كاميونها»
در تاريخ نهم شهريور 1347 زلزله شديدى به قدرت 8/7 ريشتر، شرق خراسان را لرزاند. تلفات زلزله، بسيار وحشتناك و بىسابقه اعلام شد. جمعيت شيروخورشيد اعلام كرد در اثر اين زلزله ده هزار نفر جان خود را از دست دادند و 500 شهر و دهكده و كلاته ويران گرديد. جلسه بحث و تفسير هفتگى مسجد هدايت چند روز پس از وقوع زلزله با حضور عده زيادى از اقشار مختلف جامعه تشكيل شد. در اين جلسه، پس از نماز جماعت توسط آيتالله طالقانى، دكتر باهنر سخنرانى خود را پيرامون زلزله خراسان و نحوه بروز حوادث و وظايف مردم را در اين مواقع آغاز كرد. ايشان در اين جلسه اظهار داشت:
«عدهاى بروز حوادث طبيعت را ناشى از گمراهى مردم و يا غضب خداوند مىدانند؛ ولى هيچگاه خداوند غضبى با كسى ندارد و ممكن است اين امتحانى از سوى خداوند باشد و مىخواهد در مواقع بحرانى، روحيه تعاون و كمك به هم را به مردم تقسيم نمايد. نظير اين مصائب در همه جاى جهان ممكن است اتفاق بيفتد. وظيفه انسان است كه به كمك و يارى همنوعان خود بشتابد. جامعهاى كه اتحاد و اتفاق را در مراحل مختلف زندگى رعايت كند، هيچگاه دچار انحطاط و هرج و مرج نخواهد شد. كسانى كه خودخواه بوده و در غم ديگران خود را سهيم نمىدانند، مىتوان گفت كه فاقد ايمان به خدا هستند.»
پس از اين اظهارات، در پايان جلسه مقدارى قبض اعانه كمك به زلزلهزدگان توسط حاضران خريدارى گرديد. اين قبضها مورد تأييد آيتالله طالقانى و مهندس بازرگان قرار گرفته بود. مقرر شد مبالغ جمعآورى شده از حاصل فروش قبضهاى اعانه به مصرف ساختن خانه براى زلزلهزدگان برسد. مطابق گزارش منبع ساواك:
«گوشهاى از مسجد، مهدى خمسهاى (خمسى)، مرتضى بيوك افشارى، مصطفى صادقى و احمد فراهانى، تجمع و در مورد كمكهايى كه مرتب از داخل ايران و از كشورهاى جهان به آسيبديدگان مىشود، بحث مىنمودند و اظهارعقيده مىكردند كه معلوم نيست اين همه كمك به كجا مىرسد. به غير از كمكهاى مردم كه البسه و اجناس بوده و به آسيبديدگان داده خواهد شد، نمىتوان گفت كه تمام پولها به حسابهاى چه افرادى واريز خواهد شد و شايد كسر بودجههاى زيادى را كه هر سال به هم پيوند كردهاند، تأمين و خرج جشن 2500 ساله شاهنشاهى، از اين كمكها تأمين مىنمايند. به طورى كه دكتر جواد باهنر روى منبر در اين مكان، ضمن سخنرانى و سپاس [از] اظهار همدردى مردم و دادن همه نوع كمك به آنها گفت با كمال تأسف بايد بگويم و مردم ايران بدانند در گفتارهاى راديو و روزنامهها، نام اين همه ثروتمند، كمپانىها، شركتها، كارخانجات، صاحبان كاخهاى آسمانخراش، متنفذين برده نشده. آيا اينها نبايد احساس داشته باشند و كمك كنند؟ كسى نبايد يقه اينها را بگيرد كه چرا شما كمك نمىكنيد؟ مصطفى صادقى سپس گفت اين است كه تمام مردم به صحت عمل در خرج وجوهات جمعآورى شده توسط دستگاه، بدبين هستند. تعدادى تراكت مربوط به آيتالله ميلانى در مسجد هدايت گذارده شده بود كه افراد از آنها برمىداشتند. خليل شالچى و قاضى طباطبايى در جواب اين كه علما و مراجعى كه وجوهاتى جمعآورى كردهاند آن را تحويل مقامات مىدهند يا خير، اظهار داشتند شايد تمام وجوهات، به نظر چند تن از مراجع برسد و آنها را جمعآورى و تحت يك برنامه صحيح، اقدام به خانهسازى نمايند. اعانات جمعآورى شده در تهران و قم به مرعشى نجفى، شريعتمدارى، گلپايگانى تحويل داده خواهد شد كه تحت نظارت خود آنها ساخته خواهد شد.»