گروه گزارش

جوانانی که درصدد تشکیل خانواده هستند، باید بدانند که زندگی بر اصول و قواعد علمی و اخلاقی مبتنی است و چنانچه زندگی با شناخت آن‌ها بنا شود، آینده‌ای سرشار از شادکامی و سعادت را تجربه خواهند کرد. از آن‌جایی که علوم روانشناسی و تربیتی منطبق بر تعالیم اسلامی و معنویت است، لذا با نادیده گرفتن افکار خرافی نظیر بخت و اقبال با تکیه بر دانش و ارزش و توکل بر خدا و امید به آینده به استقبال زندگی مشترک بروند و در جهت تکامل حیات روانی و معنوی راهی مصمم و پرتلاش را طی کنند.
ازدواج، صرف هزینه‌های گزاف و یا صرفاً نمایش تجملات نیست، بلکه در ازدواج شاخص‌هایی نظیر؛ صداقت، شناخت، آزادی، آگاهی، اعتماد، انعطاف،  عشق بی‌انتها، وفاداری، تعهد و... بدون تقلید از افکار بد را باید درنظر داشت. بسیاری از زوج‌های جوان در مسیر رسیدن به معیارهای ذکر شده تمام تلاش خود را انجام می‌هند، اما راه حصول آن‌ها را نمی‌دانند و در چنان جهل مرکبی به‌سر می‌برند که اصلاً نمی‌دانند چطور باید از تحکیم بنیان خانواده حفاظت کنند؟
در ادامه می‌پردازیم به عواملی که امید است در جهت رسیدن به اهداف والای ازدواج راهنما و راهگشا باشد.
آشنایی با حقوق و وظایف در خانواده
به عقیده کارشناسان علوم خانواده، حق و وظیفه از هم جدا نیستند، یعنی جز خداوند متعال که حقوقی دارد و وظیفه‌ای بر او نیست، هر صاحب حقی در مقابل، وظیفه‌ای متوجه اوست. و این حقیقت در مورد تمام افراد بشر ثابت است. در این بین حقوق و وظایف همسران نسبت به یکدیگر از اهمیت خاصی برخوردار است. به‌طوری که خداوند در قرآن در سوره بقره آیه 228 می‌فرماید: «همان‌طور که مرد بر زن حقوقی دارد، زن نیز بر مرد حقوقی خواهد داشت».
«دکتر لاله افتخاری» نماینده پیشین مردم تهران در مجلس شورای اسلامی و کارشناس و صاحب‌نظر در امور فرهنگی در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «اعضای خانواده باید با مسئولیت‌های خود از نگاه اسلام آشنا شوند و بدانند چه حقوق و وظایفی دارند. از جمله عواملی که براساس آموزه‌های دینی سبب تحکیم بنیان خانواده است، اقدام به یکدیگر است. به‌عنوان مثال در دین مبین اسلام تأکید دارد که یک لیوان آب به دست همسر دادن بی‌اندازه پاداش دارد و همچنین مسائلی از این قبیل که از مهرورزی و اقدام متقابل نشأت می‌گیرد اعضای خانواده را به یکدیگر نزدیک می‌کند.»
وی ادامه می‌دهد: «رعایت حجاب و عفاف از دیگر عواملی است که سبب تحکیم بنیان خانواده می‌شود. متأسفانه گاهی شاهد هستیم که افراد بهترین ساعات، زیباترین لباس‌ها و ظاهر خود را برای دیگران نمایش می‌دهند و بدترین و خشک‌ترین ظاهر و رفتار و خشن‌ترین برخوردها را با اعضای خانواده خودشان دارند که این‌گونه نباید باشد.»
دکتر افتخاری می‌افزاید: «از طرفی هم با توجه به اینکه شبکه‌های اجتماعی پیش از فرهنگ‌سازی درخصوص آن وارد کشور شده است متأسفانه به شکل اشتباه مورد استفاده قرار می‌گیرد. در و اقع شبکه‌های اجتماعی می‌توانند یک تیغ دولبه باشند به‌طوری که با انتقال تجربیات سفید و با درنظر گرفتن ملاحظات و عبرت‌گرفتن از بعضی مسائل و اتفاقات به تحکیم بنیان خانواده کمک کند و از طرف دیگر با انتقال تجربیات نامناسب و استفاده نابجا از آن به‌گونه‌ای که افراد فکر کنند از طریق فضای مجازی قوانین شرعی صدق نمی‌کند و نامحرم، نامحرم نیست و به‌راحتی مکاتبه می‌کنند که این مکاتبات کم‌کم سیرش از بحث اصلی منحرف شده و منجر به یک سری مشکلات و اقداماتی می‌شود که به خانواده و روابط درون خانواده آسیب می‌رساند.»
عضو سابق کمیسیون فرهنگی مجلس‌های هشتم و نهم در ادامه تأکید می‌کند: «حتی اگر این گفت‌وگوها و مکاتبات در فضای مجازی با نامحرم هم نباشد، لحظات مفیدی را که اعضای خانواده باید در کنار هم باشند و جویای حال و کار هم باشند و تبادل اطلاعات داشته باشند و از تجربیات بزرگترها استفاده کنند، هرکدام به‌نوعی سرگرم فضای مجازی هستند و نهایتاً نه بزرگترها مجال پیدا می‌کنند که تجربیاتشان را انتقال دهند و نه گوش شنوا برای آن‌هاست و فقط حضور جسمی دارند و حضور عاطفی و دلی ندارند. این مشکلات باعث می‌شود که زندگی روز به روز به سردی بگراید و در حقیقت خانواده کارکرد خودش را از دست بدهد و آن رحمت، رأفت و سکینه‌ای که در قرآن بیان شده است به‌عنوان هدف، کارکرد و دستاورد خانواده، جای خود را به سردی، بی‌تفاوتی و بی‌توجهی می‌دهد و به این ترتیب افراد خانواده دچار طلاق عاطفی می‌شوند.»
این کارشناس امور فرهنگی با اشاره به تأثیر مشکلات درون‌ خانواده روی فرزندان، تأکید می‌کند «در این‌چنین خانواده‌هایی، فرزندان هم تحت‌تأثیر محیط بیرونی و افراد سودجو قرار می‌گیرند و سرخورده و افسرده شده و احساس پوچی می‌کنند. این افراد در خانواده هیچ برنامه‌ریزی رویشان انجام نشده و کم‌کم از همین والدین الگو می‌گیرند.»
دکتر افتخاری تصریح می‌کند: «در درجه اول استفاده از آموزه‌های دینی و پیاده‌کردن آن در زندگی راهکاری است جهت جلوگیری از طلاق عاطفی و تحکیم بنیان خانواده و همچنین مدیریت صحیح زمان و امکانات و استفاده بهینه از شبکه‌های مجازی است، اما متاسفانه امروز شبکه‌های اجتماعی، افراد را مدیریت می‌کنند. بنابراین شبکه‌های اجتماعی باید در خدمت افراد باشند و با آموزش مهارت‌های ارتباطی از جمله؛ ارتباط با خدا، ارتباط با اعضای خانواده، ارتباط با افراد جامعه و... کمترین آسیب را ببینند. درحقیقت شبکه‌های اجتماعی چنانچه درست استفاده شوند، بسیار ارزشمند است و می‌تواند در تحکیم بنیان خانواده افراد را یاری دهد در ارتباط زوجین در تبادل عواطف، عقاید و نظرات خود از راه دور.»
تاثیر حجاب و عفاف
 در تحکیم بنیان خانواده
در هر جامعه‌ای بنابر عقاید و مذاهب خاص آن جامعه، نگرش افراد به موضوعات متفاوت است. به‌عنوان مثال، در جامعه‌ای که حجاب وجود نداشته باشد و بی‌حجابی نوعی ارزش اجتماعی شناخته شده، حجاب معنا و مفهومی ندارد، اما در میان مسلمانان و مذاهبی که حجاب به‌عنوان ارزش دینی و شرعی و اجتماعی شناخته شده است، بی‌حجابی و یا بدحجابی نوعی بی‌احترامی و بی‌توجهی به ارزش‌های اجتماعی می‌باشد. افراد با توجه به‌ این که در یک جامعه اسلامی زندگی می‌کنند، صرف‌نظر از عقاید شخصی باید به قوانین و ارزش‌های جامعه پایبند بوده و آن را پذیرا باشند. حتی کسانی که اصطلاحا به دموکراسی و آزادی اعتقاد دارند، باید بدانند که آزادی حق همه هست و باید به همه عقاید احترام گذاشت. بنابراین با رعایت پوشش تعریف شده در جامعه اسلامی به یکدیگر احترام بگذارند تا کمتر با مشکلات اخلاقی و تنش‌های اجتماعی مواجه شوند.
«حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیدابراهیم حسینی» استاد حقوق دانشگاه قم و امام جمعه ساوه در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «یکی از مهمترین موضوعاتی که در رابطه با راهکارهای تحکیم خانواده مورد بحث قرار می‌گیرد، این است که از ابتدا خانواده درست شکل بگیرد تا تحکیم یابد.»
وی ادامه می‌دهد: «به نقل قرآن کریم یکی از راهکارهایش حجاب و عفاف است که این دو بهم مرتب‌اند، زیرا حجاب و عفاف باعث انتخاب آگاهانه می‌شود. در بررسی پرونده‌هایی که با موضوع طلاق وجود دارد، مشاهده می‌شود که بسیاری از این ازدوا‌ج‌ها از ابتدا بدون دقت و ناآگاهانه و از روی ظاهر و به جهت اطفاء غرایض بوده‌اند و بر اساس اصول صحیح شکل نگرفته‌اند. بنابراین چنانچه دختران و پسران حجاب و عفاف را رعایت کنند جلوی احساساتی را که عقل را می‌پوشاند گرفته و کمک می‌کنند تا با نگاه دقیق زندگی خود را انتخاب کنند.»
دکتر حسینی می‌افزاید: «دیگر راهکار تحکیم بنیان خانواده که اهمیت زیادی دارد، آشنایی با  حقوق و وظایف است. از مهمترین این حقوق و  وظایف رعایت مسائل عاطفی است. متاسفانه به دلیل ناآگاهی افراد به این حقوق و تاثیر فقدان آن در زندگی شخص و بازتاب آن در جامعه، مسائل داخل خانه و خانواده به خیابان‌ها و مسائل مربوط به بیرون از خانه و خانواده به داخل خانه ورود پیدا می‌کند. به عبارتی دیگر؛ زوجین نسبت به هم سرد هستند و دچار یک واگرایی می‌شوند. و هیچ احساس مثبتی نسبت به یکدیگر ندارند به همین دلیل برای پر کردن این خلأ و تامین نیازهایشان به محیط بیرون از خانه و خانواده پناه می‌برند.»
راهکاری به نام احترام متقابل
این استاد حقوق تاکید می‌کند:‌ «راهکار دیگری که بسیار مهم است، رعایت کرامت و احترام متقابل زن و شوهر است گاهی حتی مسائل اولیه زندگی زناشوئی رعایت می‌شود اما کرامت در بین زوجین نیست. به ویژه آقایان باید توجه داشته باشند به این روایت پیامبر اعظم(ص) که می‌فرمایند: «ما اکرم النساء الا کریم ولا اهالهن الا لعین» جز انسان‌های فهمیده و بزرگوار کسی به زن‌ها احترام نمی‌گذارد و جز انسان‌های فرومایه و پست کسی به زن‌ها اهانت نمی‌کند. بنابراین مردها باید زنانشان را تکریم کنند و خانم‌ها نیز توجه داشته باشند، یکی از مهمترین خصلت‌هایی که خدای متعال در این اجتماع کوچک به نام خانواده قائل شده است، مدیریت مرد است.»
وی همچنین می‌گوید: «یکی از مشکلاتی که شاهد آن هستیم، اقتدارستیزی خانم‌ها در قبال مردان است. اقتدار مرد را نمی‌تابد. در واقع اقتدار به معنای قلدری و زورگویی نیست، بلکه به معنای مدیریت است. به تعبیر استاد بزرگوار علامه جعفری (رضوان‌الله) مدیریت خانواده بر عهده مرد هست. در واقع مدیریت شورایی و نه مدیریت دیکتاتوری، اما در هر صورت آن کسی که در نهایت تصمیم‌گیرنده است، مرد است و بسیاری از خانم‌ها این را برنمی‌تابند و دچار مشکل می‌شوند. در حقیقت این تفاوت‌ها در سرشت زن و مرد هست و لازم و ملزوم یکدیگرند و عامل جاذبه هستند، نه دافعه.»
امام جمعه ساوه ادامه می‌دهد: «شبکه‌های اجتماعی برای حفظ تعادل و تعامل در خانواده مضر است. در روایتی از پیامبر اکرم(ص) هست که می‌فرمایند: «شاید باید برای خانواده‌تان وقت بگذارید. وقتی که با خانواده صرف می‌شود و با آنها به تفریح می‌پردازید ثواب محسوب می‌شود.» و حتی در اسلام تاکید شده است به وقت‌گذرانی در کنار همسر و لذت بردن از هم‌جواری او که بی‌اندازه ثواب دارد و او را وارد بهشت می‌کند، اما  متاسفانه امروز به دلالیل مختلف از جمله سرگرمی‌هایی چون شبکه‌های اجتماعی زوجین به جای اینکه درکنار هم لذت ببرند و از محبت یکدیگر سیراب شوند، وقت خود را صرف این شبکه‌های اجتماعی کرده و اعضای خانواده را از یکدیگر دور می‌کند.»
دکتر حسینی با اشاره به اهمیت تفریح و رفاه در تحکیم بنیان خانواده می‌گوید: «در حد امکان باید ابزار تفریح و رفاه خانواده را مهیا ساخت. در روایتی از امام صادق(ع) داریم که می‌فرمایند: «اگر حتی از نظر معیشتی کم‌توان یا ناتوان هستید سعی کنید وسیله توسعه آنها را فراهم کنید.» در کنار این هم اشاره شده است به قناعت. به گونه‌ای که شوهر باید امکان تفریح و رفاه را برای خانواده فراهم کند و زن نیز بر اساس تمکن‌ها و توانمندی‌هایشان خواسته‌هایشان را تنظیم کنند و هرگز خود را با دیگران قیاس نکنند.»
وی تصریح می‌کند: «اگر می‌خواهید ازدواج کنید باید توجه داشته باشید که شما در حال انتخاب پدر و یا مادر فرزندانتان هستید و آینده‌سازان جامعه اسلامی. در اسلام تاکید شده است که در واقع فرزندانتان از قبل از تولد تمام خصوصیات و واقعیات و روحیات پدر و مادرش به او منتقل می‌شود. خانواده اگر درست شکل بگیرد، باید به دقت در تحکیم آن بکوشیم و از حوادث آن را مصون بداریم و این هم میسر نیست، مگر با آگاهی زوجین از حق و حقوق و تکالیف شرعی و قانونی‌شان با شاخصه‌های معاشرت معروف.»