پرسش:
تنبلی چیست و چه آثار و کارکردی در زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد و راهکارهای درمان آن کدام است؟
پاسخ:
مفهوم تنبلی
اين واژه که گاهي به جاي واژه‌هاي ديگري مانند: کسالت، تن‌پروري، راحت طلبي، بطالت، سستي وفتور به کار مي‌رود، از رذايل اخلاقي است و نشانگر کراهت از کار، کاهلي، تن‌آسايي، طفره رفتن  و از کار در رفتن و مشابه آنهاست.
تنبلي، گاهي طبيعي است مانند آنچه امروزه به عنوان «تنبلي چشم» از آن ياد مي‌شود. درباره تنبلي چشم مي‌گويند: 3 درصد از افراد در دوران کودکي دچار آن هستند؛ يعني چنين کودکي ديد طبيعي ندارد و بايد اولياي او به فکر درمانش باشند، که اکنون مورد بحث ما نيست.
اما نوع ديگر از تنبلي، ارادی و ساخته و پرداخته خود انسان است و آدمي با دست خود، چنين شده است! در دنياي اسرار‌آميزي که هر روز همه چيز در حال حرکت و دگرگوني است به نظر بعضي، ما آدم‌ها شاگرد اول کلاس تنبلي هستيم!
نشانه‌های تنبلي وکسالت
درفرازي از سخنان رسول اعظم(ص) چنين آمده است:
«اما علامه الکسلان فاربعه يتواني حتي يفرط ويفرط حتي يضيع ويضيع حتي يضجر ويضجر حتي ياثم؛ علامت تنبل، چهار چيز است: سستي درکار تا سرحد کوتاهي، کوتاهي تا حد تباهي و خرابي کار، تباهي تا حد ملالت (و بي‌نشاطي) و ملالت تا حد گناه و نافرماني».(تحف‌العقول، ص 22)
نکوهش  تنبلي
در قرآن کريم هنگامي که سخن از منافقان به ميان آورده ونشانه‌های آنان را بيان نموده، چنين مي‌گويد:  «منافقان می‌خواهند خدا را فريب دهند درحالي که او آنها را فريب می‌دهد، و هنگامي که به نماز بر می‌خيزند، با کسالت برمي‌خيزند و در برابر مردم ريا مي‌کنند و خدا را جز اندکي ياد نمي‌نمايند.»(نساء- 142) از اين رو کسالت و تنبلي در عبادت را مورد نکوهش قرار داده است.
امام سجاد(ع) در فرازي از دعاي ماه مبارک رمضان - که هر روز آن را می‌خواند - چنين درخواست کرده است: «...اللهم اذهب عني فيه النعاس والکسل و السامه والفتره والقسوه والغفله والغره...خدايا! چرت، تنبلي، خستگي، سستي، سنگدلي، غفلت و فريب‌خوردگي را از من بزداي».(کافی،ج 4، ص 75)
اين نيايش گوياي نکوهش نسبت به موضوع تنبلي و کسالت است که حضرتش از خداوند خواسته آن را از وي دور کند.
همچنین امام صادق(ع) در فرازي از نيايش خود چنين آورده است:
«..اللهم اني اعوذ بک من الکسل والهرم والجبن والبخل والغفله والقسوه والفتره والمسکنه...؛ بارخدايا! من به تو پناه می‌برم از تنبلي، پيري، ترس و کم‌دلي، بخل، غفلت، سنگدلي، سستي و زبوني...»(همان، ج 2، ص 586)
در کتاب شريف کافي، بابي به عنوان نکوهش از تنبلي و کسالت «کراهيه الکسل » آمده است که در يک روايت از آن چنين می‌گويد: «عن ابي الحسن موسي (ع) قال: قال ابي (ع) لبعض ولده اياک والکسل والضجره فانهما يمنعانک من حظک من الدنيا والاخره؛ امام کاظم(ع) می‌فرمايد: پدرم (ع) می‌فرمود: از تنبلي و افسردگي بپرهيز، که اين دو، تو را از بهره دنيا و آخرت بازمي‌دارد.»(همان، ج 5، ص 85)
در روايت ديگري آمده است: «عن ابي جعفر (ع) قال: اني لابغض الرجل او ابغض للرجل ان يکون کسلاناً [کسلان] عن امر دنياه و من کسل عن امر دنياه فهو عن امر اخرته اکسل؛ امام باقر(ع) فرمود: از مردي نفرت دارم که درکار دنياي خود تنبل باشد آن کس که در کار دنياي خويش تنبل باشد، در کار آخرتش تنبل‌تر خواهد بود.»(همان، ص 85)
ادامه دارد