سرویس سیاسی-

۱۸ اردیبهشت سال جاری بود که جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد صبر راهبردی یکساله‌اش پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای به سر آمده و با دو گام عملی از جمله افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده بیش از ۳۰۰ کیلوگرم آن هم در چارچوب توافق، به طرف‌های اروپایی برجام اعلام کرد که این بار نوبت آنها است تا نسبت به تعهدات خود اقدام عملیاتی انجام دهند.
با نزدیک شدن به روزهای آخر این اولتیماتوم دوماهه ایران به سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس، آنها به جای عملیاتی کردن تعهدات خود، لفاظی و حتی بیانیه‌پراکنی را در سرلوحه کار خود قرار دادند اما وقتی جدیت طرف ایرانی را در عملیاتی شدن دو برنامه اعلام‌شده همسو با مفاد توافق هسته‌ای مشاهده کردند، از عملیاتی شدن کانال مالی موسوم به اینستکس در اوایل تیر ماه خبر دادند، اقدامی که بنا به عقیده ناظران و کارشناسان سیاسی و اقتصادی، نوعی رفتار تاکتیکی و در حقیقت عملیات تاخیری برای معوق ساختن تصمیم راهبردی جمهوری اسلامی ایران است.
اروپایی‌ها در بسته پر از خالی اینستکس و به نام برجام، حتی نپذیرفته‌اند که چنین مبادله‌ای با ایران داشته باشند. بلکه وعده می‌دهند که در ازای پول نفت فروخته‌شده ایران به دیگر کشورها، غذا و دارو به ما بفروشند!
اگر واقع‌بین باشیم، هدف اروپا توهین و تحقیر، به قصد کوچک‌نمایی و کتمان اقتدار بلامنازع ایران در منطقه است. آنها همچنان امیدوارند کسانی در دولت، زیر تصمیم دیرهنگام اما راهبردی و اجماعی شورای عالی امنیت ملی بزنند. در چنین شرایطی راه سومی وجود ندارد؛ یا ما پای تصمیم راهبردی دیرهنگام اما ضروری خود برای تامین حداقل حقوق ملی می‌مانیم، و یا اینکه به دست خود، در تصمیم راهبردی خویش خلل و اختلال وارد می‌کنیم. هدف عملیات تاکتیکی حریف، همین اخلال و اختلال برای بی‌اعتبار کردن تصمیمات راهبردی ایران است.
تداوم شرایط جاری با اروپا غیرممکن خواهد بود؛ اینستکس ناکارآمد است
در همین رابطه سید محمدعلی حسینی سخنگوی اسبق وزارت امور خارجه معتقد است: ماه‌ها پس از وعده اروپا، هنوز هیچ چشم‌انداز روشنی برای عملیاتی شدن اینستکس وجود ندارد. دوم آنکه اینستکس حتی در صورت اجرایی شدن به دلیل آنکه محدود و منحصر به مواد غذایی، دارو و تجهیزات پزشکی است، عملاً در حوزه‌های دیگر مانند «خرید و فروش نفت» و «مبادلات بانکی» ناکارآمد است. مهم‌تر اینکه اروپاییان شاید به دلیل ملاحظاتی که در رابطه با آمریکا دارند، اعلام کرده‌اند که با ارائه اینستکس و اجرایی شدن آن، قصد دور زدن تحریم‌ها را ندارند.
وی درباره اینکه که اگر برجام برای اروپا به دلایل امنیتی اهمیت دارد و آن را تنها دستاورد دیپلماتیک خود می‌دانند، چرا برای حفظ آن اقدامی انجام نمی‌دهند، به مهر گفت: بازی دوگانه اروپا در قبال برجام و خودداری آنان از انجام تعهدات برجامی در کنار تأثیرپذیری حداکثری از تصمیمات ایالات متحده، نفس برجام را به شماره انداخته و راهی جز کاهش و یا توقف تعهدات یکجانبه ایران باقی نگذاشته است. اینکه اقدامات آتی ایران، اروپا را وادار به تغییر رویکرد و اصلاح رفتار خواهد کرد یا نه، صرفاً بستگی به خود اروپا و میزان اهمیت برجام برای آنها دارد.
سخنگوی اسبق وزارت امور خارجه تصریح کرد: اروپا رویه کنونی خود را اصلاح کند یا نکند، تداوم شرایط جاری برای ایران غیرممکن و به دور از عقلانیت سیاسی است.
«اینستکس» بی‌خاصیت است؛
 اروپا هزینه برجام را بپردازد
محمدرضا پورابراهیمی از اقتصاددانان برجسته و عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در این باره معتقد است: طبق برجام اروپایی‌ها مکلف بودند مراودات تجاری خود را با جمهوری اسلامی ایران برقرار کنند و اجازه دهند مراودات بانکی نیز در شبکه بانکی، اروپایی شکل بگیرد. پس از اجرای برجام، اروپایی‌ها به این دو تعهد عمل نکردند.
وی افزود: اروپا از یک سو به جمهوری اسلامی ایران فشار می‌آورد که از برجام خارج نشود و از سوی دیگر به بهانه اینکه بخش خصوصی اروپا از آمریکا می‌ترسد و دولت‌های اروپایی نمی‌توانند در این خصوص کاری انجام دهند، از اجرای برجام شانه خالی کرد.
پورابراهیمی با بیان اینکه «اینستکس» در واقع مراودات بانکی در قالب خرید مواد غذایی، دارو و تجهیزات پزشکی است که توهین به ملت ایران است، اظهار داشت: نحوه اقدام اروپایی‌ها در قالب «اینستکس» قابل قبول نیست. اروپایی‌ها باید برنامه زمانبندی برای اجرای آن ارائه دهند، اجرای این تعهدات در قالب اینستکس قابل قبول نیست.
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با بیان اینکه «اینستکس» تعهد تقلیل یافته و بی‌خاصیتی است که مشکلات اقتصادی کشور ناشی از تحریم‌ها را حل نمی‌کند، گفت: اروپا باید به تعهدات خود در برجام برگردد، زیرا «اینستکس» هیچ اثری بر اقتصاد ایران نخواهد داشت.
پورابراهیمی با بیان اینکه هیچ‌کس در جمهوری اسلامی ایران اجازه ندارد ذره‌ای از منافع ملی اقتصاد را فدای مذاکرات غیرمنطقی کند، افزود: مجلس در مقابل این موضوع محکم خواهد ایستاد. منافع جمهوری اسلامی ایران، اجرای کلیه تعهدات طرف‌های اروپایی در برجام است که آغاز آن می‌تواند با «اینستکس» باشد اما پایان آن تجارت بین‌الملل و روابط بانکی بین‌المللی است.
هدف اروپا شنا کردن بدون خیس شدن؛ اینستکس «مخلوق افلیج» است
مجید شاکری کارشناس اقتصادی هم درباره مهم‌ترین ایراد ساختار اینستکس گفت: ساختار اینستکس در چهارچوب تحریم آمریکاست و این یک ‌اشکال بزرگ است.
شاکری ضمن تأکید بر اینکه اینستکس عملاً محدود به غذا و دارو است، تصریح کرد: این طور نیست که بگوییم در آینده حوزه سرویس‌دهی اینستکس گسترش پیدا می‌کند.
وی با اشاره به اینکه اینستکس ساختار بسیار ضعیفی دارد و اصلاً جذاب نیست، اضافه کرد: از نظر فنی و اقتصادی ساختار اینستکس خیلی ضعیف است و هم‌راستا با تحریم‌های آمریکاست، درحالی که اروپا می‌تواند راه‌های متعدد دیگری برای ادامه برجام انتخاب کند.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه راه‌های دیگری برای اروپا وجود دارد که هزینه تحریم‌پذیری بالایی برای آمریکا دارد، گفت: اروپا می‌تواند گزینه همکاری با شرکت‌های دولتی و ملی را برای ایران به‌کار گیرد.
شاکری استفاده از فضای ویژه چین توسط اروپا را راهکار دیگری به‌جای اینستکس عنوان کرد و متذکر شد: اروپا می‌خواهد بدون خیس شدن شنا کند.
وی با طرح این پرسش که الان باید ایران اینستکس را پس بزند یا بپذیرد گفت: قطعاً باید اینستکس از سوی ایران رد شود آنچه از سوی اروپا در این حوزه انجام شد فوق‌العاده نمادین بود؛ اینستکس می‌توانست مشروط به FATF و تحریم‌های آمریکا نباشد.
این کارشناس اقتصادی ضمن تأکید بر اینکه منابع اینستکس یک خط اعتباری حداقلی است که نه قوام دارد و نه دوام(!)، ادامه داد: شاید برخی نگاه سیاسی به اینستکس دارند ولی این افراد باید توجه داشته باشند که این موضوع کاملاً اقتصادی و فنی است و باید بدون عینک سیاسی به آن نگاه کرد.
۳ ایراد همتی به اینستکس؛ بانک مرکزی برنامه‌های ارزی مستقل از اینستکس دارد
عبدالناصر همتی رئیس ‌بانک مرکزی نیز در یادداشتی اینستاگرامی عملکرد پایدار اینستکس را به شروط زیر مشروط کرد و نوشت: اولاً، اینستکس نه کانالی در چارچوب قواعد تحریمی آمریکا، بلکه کانالی مبتنی بر برجام باشد و کلیه تراکنش‌هایی که در چارچوب برجام مجاز بودند از طریق آن انجام‌پذیر باشد.
ثانیاً، شاید در ابتدا شامل کلیه کالاهای غیرتحریمی ‌شود ولی بعدتر محدوده آن بایستی به کلیه کالاها گسترش یابد.
ثالثاً، منابع آن از صادرات نفت به اروپا تأمین شود، اگر هم اروپا موقتاً محذوراتی در خرید نفت ایران دارد، یک خط اعتباری بلندمدت با بازپرداخت آتی نفتی، یک راه‌حل موقت قابل بررسی است. خود اروپایی‌ها هم در مذاکرات ‌اشاره‌ای به راه‌حلی شبیه به این داشته‌اند.
همتی در پایان همچنین تاکید کرد: در هر حال، اینستکس صرفاً سهمی محدود در راهبرد بانک مرکزی در بازار ارز دارد و برنامه‌های متعدد دیگر نیز در حوزه روابط ارزی کشور اجرایی شده یا در حال اجراست.
اینستکس ماشینی زیبا بدون بنزین است
از سوی دیگر مجید تخت روانچی نماینده دائم ایران در سازمان ملل در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها درباره سازوکار مالی اروپا موسوم به «اینستکس» این‌گونه پاسخ داد: شخصاً معتقدم که اینستکس در وضعیت فعلی، کافی نیست. این سازوکار بدون پول همچون ماشین بسیار زیبای بدون بنزین است.
وی افزود: اروپایی‌ها از ما خواستند تا در برجام بمانیم، ما یک‌سال هم طبق خواسته آنها صبر کردیم اما به همتایان اروپایی خود گفتیم که آنها هم باید اقدام ملموسی برای حفظ برجام انجام دهند. صرف اعلام حمایت جهانی از برجام، مشکل ما را حل نمی‌کند.
نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد یادآور شد: از زمانی که آمریکا از برجام خارج شد، اروپایی‌ها کار ملموسی انجام نداده‌اند، یعنی برجام به درستی کار نمی‌کند. ما نمی‌توانیم به ایفای تعهدات خود در برجام به صورت یکطرفه ادامه دهیم و از منافع آن بهره‌مند نشویم.
تخت روانچی تصریح کرد: ما بیش از این نمی‌توانیم صبر کنیم، کسی را تهدید نمی‌کنیم و برای کسی ضرب‌الاجل هم تعیین نمی‌کنیم، ما طرحمان را به آنها گفته‌ایم که اگر اقدامی نکنند تعهداتمان را کاهش می‌دهیم. اگر به تعهد و مسئولیتشان عمل نکنند ما هم اقدامات جدید انجام خواهیم داد.
وی درباره خروج ایران از برجام هم گفت: ما طرحی برای خروج از برجام نداریم. 10 روز دیگر برای گام اول فرصت داریم و 60 روز پس از آن هم برای برداشتن گام دوم. این مسئله با خروج ما از برجام متفاوت است. بارها هم گفته‌ایم اگر بخش بانکی و دیگر بخش‌های برجام اجرا شوند، ایران هم به تعهدات برجامی باز خواهد گشت.
نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد با بیان اینکه در حال حاضر ما قربانی بدعهدی‌ها هستیم، خاطرنشان کرد: اگر این شرایط ادامه یابد به این معنا است که آنها برای تعهداتشان احترامی قائل نیستند.
دلخوشی به «اینستکس» ‌اشتباه راهبردی است
حجت‌الاسلام سیدجواد حسینی‌کیا عضو هیئت‌رئیسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی نیز با تأکید بر اینکه دولت نباید همه سیاست‌ها و برنامه‌هایش را معطوف به برجام، کند، گفت: ‌اشتباه راهبردی دیگر دولت این است که به اجرای «اینستکس» از سوی اروپایی‌ها دل‌خوش کرده است، این ساز و کار مالی نتیجه‌ای جز هدر دادن وقت و انرژی کشور برای حل مشکلات ندارد.
حجت‌الاسلام حسینی‌کیا اضافه کرد: تنها راه مقابله با تحریم، به‌کارگیری سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، مدنظر مقام معظم رهبری است، اگر به این سیاست‌‌ها توجه شود و خود را معطل اروپایی‌ها و یا آمریکایی‌‌ها برای بهبود وضعیت معیشتی کشور نکنیم، شاهد رشد اقتصادی و نیز بهبود شرایط معیشتی کشور و مردم خواهیم بود.
وی گفت: تاکنون برجام هیچ حاصلی برای کشور و بهبود وضعیت اقتصادی نداشته است، باید به این نکته توجه شود که راه برون‌رفت از وضعیت موجود اقتصادی و معیشتی، توجه به نیروی کار داخلی و جلوگیری از مهاجرت افراد از روستاها به شهرهاست.
عضو هیئت‌رئیسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس در پایان خاطرنشان کرد: «اینستکس» و یا هر ساز و کار مالی دیگری می‌تواند برای کشور مفید باشد، اما مشروط بر اینکه زیرساخت‌های داخلی را نیز اصلاح کرده و در داخل، عزمی برای بهبود وضع موجود وجود داشته باشد که متأسفانه چنین عزمی را در دولتمردان نمی‌بینیم.