سعید درویشی
زندگی امروزی بشر با وجود افزایش سطح بهداشت و رفاه و رهایی از برخی بیماری‌های فراگیر سال‌ها و قرن‌های گذشته، به دلایل مختلف از جمله تغییر روش زندگی و تغذیه و دلایل دیگر، زمینه ابتلا به بیماری‌های مختلف و بعضاً نوظهور را بیشتر فراهم کرده است. دانشمندان و محققان زیادی سال هاست با تلاش و پشتکار مشغول کشف راه‌های رهایی انسان از بیماری‌های سخت هستند و تلاش ارزشمند آنها برای کمک به زندگی سالم و دور از بیماری‌ها همواره مورد تقدیر مردم و حاکمان همه کشورها بوده است. شاید کمتر موردی از تلاش اثرگذار و کشفیات نجات بخش دانشمندان و محققان بوده باشد که به جای قدردانی و پاسداشت با برخورد قهرآمیز یا مخرب به ویژه از سوی مسئولان و متولیان روبرو شده باشد. در گزارش امروز به موضوع کشف یک مکمل غذایی موثر برای درمان و کمک به بیماران مبتلا به «ام اس» و البته کشاندن مخترع آن به دادگاه و گرفتار کردن یک پروژه موفق در باتلاق کج سلیقگی‌های نا مفهوم می‌پردازیم.
قبل از ورود به موضوع اصلی این گزارش که برخورد عجیب با یک اختراع و کشف مفید و موثر توسط یکی از محققان کشورمان در زمینه درمان و مبارزه با بیماری «ام اس» است، بهتر است مقداری به این بیماری مهم و امروزی بپردازیم تا اهمیت موضوع بیشتر روشن شود.
بیماری «ام اس» چیست؟
به یک شهر بزرگ فکر کنید؛ آدم‌های زیادی در شهر زندگی می‌کنند که هر کدام وظیفه‌ای را انجام می‌دهند، یکی لباس مردم را تأمین می‌کند، دیگری عرضه‌کننده مواد غذایی است و نفر بعدی هم جزو نیروهای انتظامی است. هر یک از سلول‌هایی که بدن ما را می‌سازد نیز به مثابه یکی از شهروندان شهر است که وظیفه مشخصی دارد.
در این میان سیستم اعصاب مرکزی همانند نیروگاه برق کار می‌کند و سیم‌کشی برق این شهر چیزی نیست جز رشته‌های عصبی. رشته‌های عصبی اما توسط پوششی که «میلین» نام دارد محافظت می‌شود. این پوشش فقط یک حفاظ برای خود رشته عصبی نیست بلکه کمک می‌کند پیام الکتریکی با سرعتی چندین برابر منتقل شود.
اما گاه به دلایلی گلبول‌های سفید‌اشتباهاً به میلین (به‌جای یک عامل بیگانه) حمله‌ور شده و این چنین بیماری ام‌اس آغاز می‌شود و هر بار که این گلبول‌ها به رشته‌های اعصاب مربوط به یکی از اندام‌های بدن‌مان حمله می‌کنند، آن اندام دچار مشکل خواهد شد.
«ام‌اس» یا اسکلروز متعدد (Multiple Sclerosis) یک بیماری التهابی عصبی است. این بیماری نتیجه حمله گلبول‌های سفید بدن به پوشش رشته‌های عصبی است. به همین علت ام‌اس جزو بیماری‌های خودایمنی دسته‌بندی می‌شود.
ترمور (حرکات لرزشی غیرارادی)، مشکل در تعادل، آتاکسی (عدم هماهنگی عضلانی)، خستگی مداوم، سفتی عضلات، تورم مچ پا، سرد شدن کف پا، عدم توانایی درک رنگ‌ها، دو بینی و عدم گفتار و بلع درست از نشانه‌های مهم آغاز ام‌اس است (البته تشخیص نهایی با پزشکان است و صرف داشتن یک یا برخی نشانه‌ها نمی‌توان ابتلای به این بیماری را نتیجه گرفت).
به گفته پزشکان، علت اصلی ام‌اس ناشناخته است، اما روشن است که ترکیبی از ژنتیک و عوامل محیطی در شکل‌گیری این بیماری نقش دارند. ژنتیک، کمبود ویتامین D، مصرف دخانیات، چاقی نوجوانی، عفونت‌های ویروسی و جنسیت (زنان ۲ تا ۳ برابر احتمال ابتلا به MS بیشتر از مردان دارند) از جمله عوامل شایع و شناخته شده این بیماری است.
در ایران نیز در حال حاضر بیش از 70 هزار بیمار «ام ‌اس» داریم و شیوع آن در کشور متوسط است.
درمان ام اس
علی‌رغم گسترش جهانی این بیماری طی دو دهه اخیر اما تاکنون هیچ درمان قطعی برای آن از سوی پزشکان و محققان معرفی نشده است. اما گزینه‌های متعددی همچون درمان دارویی، توانبخشی، تغییر روش تغذیه و… به عنوان راه‌های سرکوب عوارض ام‌اس کاربرد دارند. شاید برای شما جالب باشد که طی تحقیقات جدید مشخص شده است که روزه‌داری با کاهش میزان کالری دریافتی در طی روز و ایفای نقش ضدالتهابی در مغز، باعث کنترل عوارض ام‌اس در سطح گسترده می‌شود.
درمان دارویی اگرچه به عنوان اولین راه درمان ام‌اس تجویز می‌شود اما نتایج غیر قطعی، عوارض جانبی و البته هزینه‌های سرسام‌آور این داروها باعث شده تا درمان دارویی کارآیی لازم را نداشته باشد. به عنوان مثال، در کشورمان که حمایت‌های دولت و مسئولین از بیماران ام اس خیلی کم است و بیشتر داروهای بیماران ام اس خارجی بوده و تحت پوشش بیمه نیستند، هزینه دارو و درمان بیماران ام اس به شدت افزایش یافته است. به گفته مسئولان انجمن ام‌اس کشور، به طور متوسط هزینه دارو برای بیماران ام‌اس، به طور متوسط، ماهانه حداقل 1/5 تا 2 میلیون تومان است که با توجه به افزایش هزینه داروهای خارجی این مبلغ بسته به نسخه تجویزی و دز استفاده از داروهای خارجی در هر فرد متغیر است.
دارو یا تغذیه؛ کدامیک اثرگذاری بهتری برای درمان ام‌اس دارند؟
برخی محققان معتقدند درمان دارویی ام‌اس با توجه به هزینه سرسام‌آور آن و عوارض جانبی روش‌هایی مانند شیمی‌درمانی، نیاز به یک روش مکمل دارد. این روش‌ها می‌توانند همزمان با شناسایی این بیماری و در مراحل ابتدایی مورد استفاده قرار بگیرند.
به گفته برخی پزشکان، اساس روش‌های درمانی نوین مبتنی بر پیشگیری از تشدید نشانه‌های بیماری است.
دکتر سهیلا رضاپور فیروزی ایمونولوژیست و محقق دانشگاه علوم پزشکی تبریز در تحقیقات گسترده خود به کشف یک داروی جدید و مکمل تحت عنوان استفاده از مکمل گیاهی ام‌اس نوت (نوتریشن) برای کمک به بیماران مبتلا به ام اس شده است. این مکمل روغني گياهي خوراكي (شاهدانه و گل مغربي) و توصيه رژيم غذایي گیاهی با طبیعت گرم بر روی علایم بالینی و فاکتورهای التهابی بیماران اثر گذاشته و به گفته مخترع آن اساس این مکمل، بهبود روش‌های تغذیه‌ای بیماران مبتلا به ام‌اس است.
به گفته دکتر فیروزی، این دارو که از روغن گیاهان خاصی بدون عوارض به صورت شربت تهیه شده است می‌تواند ضایعات غشاء عصبی را از بین برده و سیال بودن را به غشاء عصبی برگرداند.
وی در گفت‌و‌گو با خبرنگار کیهان درباره نتایج آزمایش مکمل گیاهی خود می‌گوید: «این مکمل تاکنون بر روی 100 نفر آزمایش شده و 65 نفر درمان را به پایان برده‌اند که در برخی از آنها بسته به پیشرفت و مدت زمان ابتلا به بیماری بهبودی قطعی تا نسبی حاصل شده است.»
اما داروی «ام‌اس نوت» که سال 1391 با شماره اختراع 76745 ثبت شده و دارای موافقت اولیه تولید از سوی سازمان غذا و دارو است و مراحل موفقیت‌آمیزی از استفاده بر روی مبتلایان به ام اس را در پی داشته است، تاکنون نتوانسته به مرحله تجاری‌سازی برسد و مخترع آن برخی دست‌های پشت‌پرده در عرصه پزشکی و صنعت دارویی را عامل این ناکامی معرفی می‌کند.
سرگذشت تلخ یک اختراع
اردیبهشت 1394 بود که محمد علی صحرائیان، نائب‌رئیس‌وقت انجمن ام‌اس ایران در نشست خبری برنامه‌های هفته جهانی ام‌اس، تلویحا روش درمانی با استفاده از این مکمل گیاهی را مصداق سوءاستفاده علمی معرفی کرد و گفت: «از اصحاب رسانه تقاضا دارم ادعاهای درمان ام‌اس که چند سال قبل در اراک و تبریز مطرح شده بود و باعث آبروریزی علمی کشورمان در دنیا شده بود را پیگیری کنند».
اما دکتر سهیلا فیروزی، مخترع این مکمل، روایت دیگری دارد. به گفته وی، این اختراع نتیجه پایان‌نامه وی در دوره کارشناسی ارشد و به سرپرستی دکتر سید رفیع عارف حسینی بود. اولین بیماری هم که با این مکمل تحت درمان قرار گرفت استاد راهنمای وی بود که در نامه‌ای به تاریخ 12/11/1392 به معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی تبریز اعلام می‌کند که بعد از 9ماه استفاده مداوم از این مکمل گیاهی به همراه رژیم غذایی توصیه شده، برخی از عوارض این بیماری همچون نیستاگموس چشمی، تقارن بینایی، بی‎اختیاری ادراری و روده، لرزش دست و سر، تکلم، لرزش فک و چانه و اضطراب بهبود یافته است.
اما مهدی فرهودی، رئیس‌مرکز تحقیقات علوم اعصاب تبریز در نامه خود به دانشگاه علوم پزشکی تبریز با زیرسؤال بردن نتایج درمانی آن خواستار توقف ارائه تجاری‌سازی این محصول شد. نکته جالب اینکه رئیس‌مرکز تحقیقات علوم اعصاب تبریز، طبق اطلاعات گواهی ثبت اختراع جزو چهار مالک این اختراع محسوب می‌شود. همچنین این مرکز بنابر اطلاعات مرکز ثبت کارآزمایی بالینی ایران به عنوان منبع مالی تحقیقات شناخته شده است.
گفتنی است، علی‌رغم محدودیت‌هایی که توسط برخی اساتید و پزشکان مغز و اعصاب به نام غیرعلمی بودن بر این محصول ایجاد شده اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که نتیجه این تحقیق و اختراع در مراکز دانشگاهی آلمان به صورت کتاب در حال مطالعه است و کتاب تغذیه و روش زندگی بیماران ام اس که از سوی دانشگاه آریزونای آمریکا در سال 2017 منتشر می‌شود به درخواست رئیس‌گروه علوم اعصاب این دانشگاه، دکتر «رونالد رز واتسون»، فصلی را برای تشریح این دستاورد اختصاص داده است. همچنین بزرگ‌ترین شبکه ژورنالیسم علمی جهان یعنی ELSVIER در چندین شماره به معرفی این اختراع پرداخته است.
دکتر فیروزی درباره چرایی مخالفت برخی نهادهای علمی و پزشکان با این محصول می‎گوید: «من به عنوان متخصص ایمونولوژی دلیل این بیماری را تغذیه نادرست و استرس‌ها می‌دانم و یقینا هیچ پزشک مغز و اعصاب نمی‌تواند ادعا کند که بیشتر از یک ایمونولوژیست از دلیل بروز بیماری‌های اتو ایمیون (بیماری خود ایمنی) آگاهی علمی دارد. اکنون هر روز بر تعداد بیماران ام اس به همان دلایل در کشور افزوده می‌شود؛ به حدی که ایران، رتبه اول ابتلا به ام‌اس را در غرب آسیا دارد. از آنجا که پیشگیری مقدم بر درمان است به عنوان یک ایمونولوژیست بر این باور هستم و اصرار دارم که بسیاری از این بیماران می‌توانند در مراحل ابتدایی بیماری با کمک این مکمل غذایی و تغییر در تغذیه وروش زندگی، از ابتلا به ناتوانی‌های شدید جسمی و روحی نجات یابند و بار مالی ناتوانی‌ها و داروهای کمیاب و بعضا وارداتی بیماران ام اس که بالغ بر هزاران میلیارد تومان می‌باشد؛ از دوش ملت و دولت کم شود. بسیاری از این بیماران در همان مراحل اولیه بیماری می‌توانند به سادگی و بدون طولانی شدن روند بیماری از مصرف داروهای شیمیایی نجات یافته و در زمره بیماران ام اس قرار نگیرند. اکثر داروهای بیماران ام اس وارداتی است و درمان با انواع اینترفرون‌ها، کورتیکواستروئیدها و سرکوب‌کننده‌های ایمنی عمدتا در کشورهای در حال توسعه بازار مصرف دارد ولی کشورهای تولید‌کننده این داروها عمدتا مشتری درمان‌های آلترناتیو و سنتی مثل تغذیه و طب چینی هستنند».
شکایت پشت شکایت
به گفته این ایمونولوژیست عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تبریز، بعد از اطلاع قاضی‌زاده هاشمی، وزیر سابق بهداشت و درمان از موضوع، وی دستور همکاری سازمان غذا و دارو با این مخترع برای تولید انبوه را صادر می‌کند، ولی هیچ شرکت دارویی حاضر به همکاری با وی برای تولید این مکمل نمی‌شود. از سوی دیگر اما صدور این دستور موج جدیدی از مخالفت با این محقق را به راه می‌اندازد. ارجاع به هیئت تخلفات اداری به خاطر مصاحبه با صدا وسیما که منجر به حکم تذکر بدون درج در پرونده پرسنلی شد و شکایت به دادگاه انقلاب، دیوان عدالت اداری و تعزیرات حکومتی بخشی از سنگ اندازی‌های عجیب در مسیر یک اختراع است که در نهایت منجر به صدور 6 فقره رای برائت دکتر فیروزی در طول 4/5 سال دادرسی شده است. البته این مخترع نیز بیکار ننشسته و از برخی پزشکان مغز و اعصاب ایجاد‌کننده مانع و حاشیه و مسئولان دانشگاه شکایت نموده است و عجیب اینکه یک محقق و مخترع به جای اینکه با خیال آسوده بر روی کشف خود و تکمیل و تجاری سازی آن متمرکز باشد چند سال است که درگیر دادگاه و شکایت و دردسر شده است. طی روزهای گذشته نیز دوباره روند برخورد از طریق هیئت تخلفات اداری آغاز شده که این محقق مجبور شده است برای رهایی از حاشیه‌ها مرخصی یک ساله بدون حقوق برای خود درخواست کند.
استقبال خارجی از مکمل ایرانی
اما در حالی که مخترع مکمل گیاهی درمان ام اس در کشورمان درگیر شکایت و دادگاه و مشکلات اداری است، این مکمل گیاهی ساخت ایران، حضور چشمگیری در مجامع علمی همچون کشورهای اروپای غربی و آمریکا داشته است و بیمارانی نیز از کشورهای مختلف با استفاده از این مکمل گیاهی درمان خود را پی گرفته‌اند.
حتی به گفته این محقق و اسناد ارائه شده توسط وی، برخی سفارتخانه‌های خارجی با ارسال نامه رسمی درخواست کرده‌اند که ضمن حضور این محقق در کشورشان، خط تولید انبوه در آن کشورها راه‌اندازی شود؛ همانند روسیه و صربستان که به علت عوارض ناشی از جنگ‌های دراز مدت میزان ابتلا به ام‌اس در آن بسیار بالا است.
 گرفتاری جامعه به بیماری‌های غیر واگیر و لزوم توجه به تحقیقات علمی
توجه به روش‌های علمی و تلاش دانشمندان کشورمان با توجه به شیوع بیماری‌ها به ویژه بیماری‌های غیر واگیر و کاهش سن ابتلا به این بیماری‌ها در کشور، باید از مهم‌ترین وظایف متولیان حوزه سلامت باشد. نباید با بی‌انگیزه کردن دانشمندان و محققان کشورمان زمینه کم تحرکی یا کوچ آنها به کشورهای دیگر را فراهم کنیم.
نگاهی به وضعیت سلامت در کشورمان و بررسی آماری نشان می‌دهد امروزه در کشور بیماری‌هایی همچون ام‌اس، لوپوس، سرطان و انواع سکته حتی میان افرادی با سن 22 یا 23 سال افزایش یافته است. به گفته پزشکان و محققان طب سنتی، عامل اصلی بسیاری از این بیماری‌های طاقت ‌فرسا تغییر سبک زندگی و تغذیه است.
دکتر فیروزی درباره مقایسه آماری بیماری ام‌اس در ایران با کشورهایی همچون ژاپن، ترکیه و کشورهای مدیترانه‌ای از تفاوت بسیار زیاد خبر می‌دهد. دلیل اصلی این مسئله هم استفاده این کشورها از روغن‌های طبیعی همچون زیتون و ذرت است، ولی در کشور ما به علت ترکیب روغم پالم با روغن استخراج شده از کنجاله سویا به روش هگزان، شاهد هستیم که بیماری‌های اتومیون افزایش شدیدی یافته است.
به گفته دکتر علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزیر بهداشت،۸۰ درصد موارد ابتلا به بیماری‌های قلبی، ۹۰ درصد موارد ابتلا به دیابت و حدود ۴۰ درصد سرطان‌ها با تغذیه مناسب قابل پیشگیری هستند. همچنین ۱۹ عامل شناخته شده مرگ و میر در دنیا وجود دارد که ۱۰ عامل آن مربوط به تغذیه است و بیش از ۵۰ درصد عوامل مرگ ریشه در تغذیه دارد.
طبق آمار بهداشتی، سال ۱۳۸۰، ۵۷ درصد بار بیماری‌ها در ایران مربوط به بیماری‌های غیرواگیر بود، اما سال ۱۳۹۰ این رقم به ۷۶ درصد رسید. این موضوع نشان می‌دهد بیماری‌های غیرواگیر در حال تبدیل شدن به مسئله اصلی در سطح کشور هستند. بیماری‌های واگیر در سال ۸۰، ۲۷ درصد عوامل مرگ و میر را تشکیل می‌دادند اما امروز با توجه به بالا رفتن سواد سلامت، واکسیناسیون و ارتقای بهداشت این آمار به ۱۴/۵ درصد رسیده و جای آن را بیماری‌های غیرواگیر گرفته است.
عبدالحسین هوشمند، رئیس‌انجمن ام اس ایران، چندی پیش اعلام کرد که در ایران طی سال‌های اخیر رشد چشمگیری را در ابتلا به این بیماری داشته ایم و در سال ۹۷ حدود ۷ هزار نفر بیمار جدید داشتیم که دلیل اصلی آن تغذیه است.
به گفته وی، نه دارو و نه درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد ولی می‌توان با دارو‌های جدیدی که در حال حاضر وجود دارد، آن را کاملا کنترل کرد، موضوعی که به نظر می‌رسد به نوعی تایید سخنان این محقق تبریزی درباره امکان کنترل کامل این بیماری است.
کج سلیقگی در کشاندن مخترع به دادگاه
حال در این میان محققی توانسته با یک مکمل گیاهی باور بسیاری از مردم درباره درمان‌ناپذیری ام‌اس را از بین ببرد. ادعای وی این است که می‌توان با یک برنامه غذایی مناسب و استفاده از مکمل‌های گیاهی و البته تشخیص زودهنگام این بیماری، در همان مراحل ابتدایی از گسترش آن جلوگیری کرد و در موارد وخیم‌تر با جلوگیری از التهابات مختلف ناشی از ام‌اس، زندگی را برای مبتلایان آسان‌تر کرد. اینکه طی قریب به هفت سال گذشته، برخی نهادهای علمی و تحقیقاتی سعی کرده‌اند با شکایت‌های پی‌درپی از تولید انبوه آن جلوگیری کنند جای تعجب است.
وقتی راه برای بررسی و سنجش میزان و ابعاد ادعایی و مطرح شده درباره کشف این حقوق کشورمان باز و محیا است و می‌توان با بررسی دقیق از اثرات آن برای همیشه مطمئن شد و دیگر چه نیازی به شکایت و نامه‌نگاری برای بایکوت کامل این محصول از سوی برخی پزشکان است؛ مسئله‌ای که شائبه‌های گوناگونی درباره چرایی چنین اقداماتی ایجاد می‌کند!
آیا کشاندن محقق و دانشمند پر انگیزه به دادگاه و گرفتار کردن چند ساله وی با مشکلات عدیده جانبی به جای کمک به تکمیل کار و ثبت جهانی آن، دیگر انگیزه‌ای برای ادامه رویش‌های جدید و کشف و اختراع برای سایر جوانان دانشمند باقی می‌گذارد؟!
امید است مسئولان امر از جمله وزیر محترم بهداشت در این پرونده و مورد خاص به دور از پیش داوری‌ها و قضاوت بر مبنای گزارشات مشکوک و جهت دار وارد شده و مانع خسارت مادی و معنوی به این فرد و کشور
شوند.