پرسش:
آزمایش‌های الهی که یک سنت جاویدان برای حیات فردی و اجتماعی انسان به حساب می‌آید، چه فواید و ثمراتی برای جامعه دارد؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سؤال به بحث آزمایش الهی به عنوان یک سنت جاویدان از منظر قرآن کریم پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
حکمت آزمایش‌های الهی
شهید مطهری(ره) در تبیین فلسفه و حکمت آزمایش‌های الهی برای جامعه در کتاب آشنایی با قرآن، جلد سوم، صفحه 51 تا 53 می‌نویسد:
«در دنیا بد مطلق وجود ندارد. هیچ بدی نیست که یک نتیجه خودب نداشته باشد. یکی از چیزهایی که به حسب ظاهر به نظر می‌رسد بد است و در باطن خوب است آزمایش‌های الهی است. وقتی اجتماع آرام است یعنی یک امتحان بزرگی پیش نیامده است، اینان همه مردم را یکرنگ و مانند هم می‌بیند، همه شبیه همدیگرند. انسان خیال می‌کند یک مردم یکدست وجود دارد و حتی بعضی از افراد خیلی بهتر از دیگران جلوه می کنند و انسان آنها را بهتر تشحیص می دهد تا اینکه یک حادثه تندی و به تعبیر قرآن یک امتحانی پیش می‌آید. یک وقت انسان می بیند که گویی مردم غربال می‌شوند، یک عده یک طرف قرار می‌گیرند و یک عده طرف دیگر. به اصطلاح امروز صف‌ها از هم جدا می‌شود. از یک نظر خیلی اسباب تاسف است. انسان یک وقت می‌بیند افرادی که هیچ از آنها انتظار نداشت چغاله از آب درآمدند. ولی از نظر افراد دقیق و باریک‌بین باید گفت خوب شد که صف‌ها از همدیگر جدا شد. مثلا اگر پیامبر اکرم(ص) در مکه مبعوث نشده بود و فرضا ما را می‌بردند در همان جامعه مکه، در آنجا افرادی را می‌دیدیم همه مثل همدیگر، یکسره و همانند و یکسان. ابوجهل و ابوسفیان را می‌دیدیم، عمار یاسر و ابوذر غفاری را هم می‌دیدیم و از نظر ما میان اینها فرقی نبود. اما حادثه شدیدی مثل ظهرو اسلام و نزول قرآن پیش‌می‌آید، یک تکان شدید می‌دهد، یک وقت می‌بینیم که اینها از همدیگر جدا می‌شوند، درست مثل دستگا‌ه‌های تجزیه شیمیایی که عناصری را که به یکدیگر آمیخته‌اند از همدیگر جدا می‌کند، هر قسمتش به یک طرف می‌رود.
امیرالمومنین علی(ع) در یکی از خطبه‌های نهچ‌البلاغه می‌فرماید: «لتبلبلن بلبله و لتغربلن غربله، و لتساطن سوط القدر، حتی یعود اسفلکم اعلاکم و اعلاکم اسفلکم؛ یعنی شدایدی برای شما پیش خواهد آمد و شما مانند دانه‌هایی که در غربال ریخته باشند و غربال آنها را تکان دهد به طوریکه از همدیگر جدا بشوند، غربال خواهید شد؛ و مانند دیگ جوشانی خواهید شد که در اثر حرارت دادن زیاد به آن آنچه در ته دیگ است بالا بیاید و آنچه در بالاست پایین برود.» (خطبه16) چه تشبیهی عجیبی است! شما اگر در یک دیگ مثلا سیب‌زمینی و پیاز و گوشت و نخود و لوبیا بریزید، هر کدام در جایی قرار می‌گیرند و تنها چیزی که می‌بینید در رو قرار گرفته مثلا فلفل و زردچوبه است که روی آب را گرفته. ولی وقتی که به این دیگ حرارت دادید به حدی که محتوای آن به جوش آمد، آن وقت می‌بینید آنچه در این دیگ است بالا  پایین می‌رود، پائین‌ها بالا می‌آیند و بالاها پایین می‌روند. خیلی تشبیه خوبی است. امیرالمومنین(ع) می‌فرماید: در تکان‌های شدید و شدایدی که در میان مردم رخ می‌دهد و در امتحاناتی که پیش می‌آید، مردم مثل دانه‌هایی که در غربال، غربال بشوند، غربال می‌شوند و مثل محتوای دیگی می‌شوند که دراثر حرارت زیاد به جوش می‌آید و بالا، پایین و پایین، بالا می‌رود.»                               ادامه دارد...