نقش مدیریت کارآمد در اداره جامعه اسلامی در سال جدید-بخش نخست
مدیریت انقلابی در ساختن جامعه‌ای متعالی
* فریده شریفی
«اما هر جا یک مدیریت انقلابی فعال پرتحرک داشتیم کار پیش رفته است.» این بخشی از سخنان یک سال پیش رهبر معظم انقلاب است.
یکی از ضرورت‌هایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی برای ساختن جامعه‌ای نمونه در ایران احساس گردید وجود مدیرانی لایق، آگاه و دلسوز بود که با اتکا به ارزش‌های الهی و بدون دخالت بیگانگان چرخ‌های اقتصادی کشور را به سمت شکوفایی و استقلال بچرخانند و غنای علمی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جامعه را افزایش دهند. وجود تمدن‌های درخشان و باهویت نشان از شیوه رهبری و مدیریت مناسب و منحصر به فرد دارد و البته این راه با شروع سال جدید باید نگاهی تازه‌تر و همگام با نیاز جامعه داشته باشد و انقلابی و جهادی پیش برود.
یکی از شاخص‌های جامعه پیشرفته، پیشرفت مدیریت است، وجود این شاخص، تفاوت جوامع را مشخص می‌سازد، مدیریت در کارهای ساده هم قابل تجربه است چه برسد به کارهای کلان کشور داری.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی توجه مسئولان به مسئله مدیریت جلب شد چرا که تغییر نظام و تغییر ارزش‌ها و تکیه بر ارزش‌های الهی و اسلامی باید در همه جوانب و امور نمود پیدا می‌کرد. این مسئله امکان‌پذیر نمی‌شد مگر با حضور مدیرانی دلسوز، آگاه، معتقد و مومن.
نقش مدیریت در جامعه
دکتر «علی رضائیان» در کتاب «اصول مدیریت»، واژه مدیریت را این‌گونه تفسیر می‌کند. «مدیریت به معنای اداره کردن است و از پنج اصل اساسی تشکیل شده است، برنامه‌ریزی، سازماندهی، بسیج منابع و امکانات، هدایت، سرپرستی و کنترل. پدیده مدیریت مربوط به روزگار اخیر نیست بلکه از دیرباز بشر متوجه شده که برای رسیدن به هدف لازم است به بسیج امکانات و رهبری امکانات به سوی آن هدف مشخص اقدام کند.»
اما به راستی نقش مدیریت در جوامع تا چه اندازه مهم و حیاتی است و به چه میزان از مدیران کارآمد،لایق و شایسته در اداره امور جامعه استفاده میشود؟ در گفت‌وگو با «عبدالرضا صنیعی» کارشناس ارشد مدیریت این سوالات را به بحث و بررسی می‌گذاریم.
وی در پاسخ به این سوال می گوید: «اهمیت مدیریت در اداره امور جامعه تا بدان حد است که بسیاری از صاحب‌نظران و کارشناسان موفقیت یا عدم موفقیت سازمان‌ها، نهادها و ادارات مختلف جامعه را مرهون عامل مدیریت می‌دانند.
وجود مدیرانی لایق،کار آزموده، آگاه و مطلع به مسائل مختلف به ویژه مسائلی که در حوزه تخصصی آنان وجود دارد باعث میشود که یک نهاد و یک سازمان با پیشرفت روبه‌رو گردد و بالعکس سردرگمی، آشفتگی، بی‌نظمی و عدم برنامه‌ریزی مناسب در یک سازمان نشان‌دهنده حضور مدیران نالایق در آن سازمان است و مسلما نتیجه‌ای جز ناکامی به بار نخواهد آورد.»
وی اضافه می‌کند: «مدیریت از جمله علومی است که در جامعه کاربردهای زیادی دارد و اساسا دو روش برای یادگیری دانش مدیریت وجود دارد اول از طریق آموزش و دوم ضمن انجام کار و معمولا مدیران موفق از هر دو روش برای اداره مناسب و با ارزش نهاد یا سازمان خود بهره می‌گیرند، به عبارت دیگر مدیرانی موفق هستند که در هنگام انجام کار به آموزش و فراگیری هم مشغول هستند و فقط محدوده اطلاعاتی و دانش خود را به یک زمان منحصر نمی‌سازند بلکه از هر وقت و زمانی برای بالا بردن و افزایش آگاهی و اطلاعات خود استفاده می‌کنند.»
این کارشناس خاطرنشان می‌کند: «دنیا، دنیای پیشرفت در زمینه‌های اطلاعاتی و ارتباطی است و سرعت انتقال اطلاعات و داده‌‌ها به اندازه‌ای است که اگر کسی با مقتضیات و شرایط روز خود را تطبیق ندهد عقب می‌ماند و نمی‌تواند نیازهای روزانه و پشرفته جامعه خود را درک کند به همین دلیل از انجام کارها عقب می‌ماند.»
کارمندی که خود را «اسدی‌کیا» معرفی می‌کند در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان درباره نقش مدیریت در جامعه می‌گوید: «در حدود 18 سال سابقه کار در یک اداره دولتی دارم و در این مدت به یک نتیجه عالی دست پیدا کرده‌ام و آن این است که اتحاد، یکرنگی، همکاری و همگانی مدیران با کارمندان رمز موفقیت آن اداره است و بالعکس اگر رابطه خوبی میان کارمندان و مدیر وجود نداشته باشد کارهای آن اداره به خوبی پیش نمی‌رود و به آن هدفی که می‌خواهند نمی‌رسند.»
وی اضافه می‌کند: «خوشبختانه در ادارات دولتی که نظارت و کنترل بیشتری وجود دارد مدیران کارآیی و لیاقت بیشتری برخوردارند و کارمندان هم در حیطه کاری خود لیاقت بیشتری به خرج می‌دهند ولی من دوستانی دارم که در شرکت‌های خصوصی مشغول به کار هستند و همیشه در مورد شغل و اوضاع کاری خود گله دارند و از آینده شغلی خود نگران هستند چرا که معتقدند آینده کاری آنان بستگی به تصمیم مدیریت دارد اگر رئیس آن شرکت تصمیم بگیرد در اسرع وقت می‌تواند کارمند خود را از کار بیکار کند یا سمت و یا موقعیت او را تغییر دهد اما در ادارات دولتی قواعد و چارچوب‌هایی وجود دارد که هر نوع تصمیم‌گیری یک جانبه امکان‌پذیر نیست و اگر کارمند از خودشایستگی نشان دهد آینده شغلی او تضمین خواهد شد اما اگر ناشایستگی و بی‌لیاقتی از خود نشان دهد یا خدای‌ناکرده از لحاظ اخلاق و رفتار، فرد مناسبی تشخیص داده نشود در کار او تجدیدنظر خواهد شد چرا که در ادارات دولتی یکی از مسائلی که اهمیت زیادی داده میشود اخلاق اسلامی است و کارمندان باید مسائل شرعی و اسلامی را رعایت کنند و گرفتار بی‌بند و باری یا مسائل غیراخلاقی نشوند.»
به گفته این کارمند، در برخی از شرکت‌های خصوصی و حتی ادارات دولتی مشاهده میشود که کارمندان با ارباب رجوع و مردم رفتار خوبی ندارند و با حالتی عصبی و پرخاشگری رفتار می‌کنند که این مسئله با دین اسلام مغایرت دارد چرا که در اسلام فراوان سفارش شده که با مردم باید مهربان باشید و گرفتاری یکدیگر را حل کنید نه اینکه با برخورد نامناسب موجب رنجش و ناراحتی افراد دیگر شوید. به طور مثال اگر فردی با قبض تلفن، برق، آب یا گاز به اداره مربوطه مراجعه می‌کند حتی گرفتاری و ناراحتی برایش بوجود آمده و یا اعتراضی به افزایش ناگهانی قیمت آب، گاز یا تلفن دارد به همین دلیل نباید با این افراد برخورد نامناسب شود بلکه باید با نهایت آرامش به مشکل آنها رسیدگی شود و هرگونه اقدامی برای حل مشکل این افراد در نظر گرفته شود مثلاً بهای آن قبض را به صورت اقساطی تعیین کنند یا به منزل آن فرد مراجعه کنند شاید مشکلی به وجود آمده باشد.
هدایت تشکیلات انسانی
لازم است در سال جدید نگاه‌ها به ارکان مدیریت نو شود و با نگاهی تازه وارد عرصه کار و فعالیت شد. هدایت امور مجموعه، سازمان، ادارات، نهادها و... نیاز به هدایتگران و مدیرانی مجرب، دلسوز، با ایمان، با اراده و کوشا دارد، نمی‌توان انتظار داشت که چرخ‌های یک مجموعه بدون هماهنگی و بدون برنامه‌ریزی بچرخد، افرادی که در مسند مدیریت و رأس امور اجرایی قرار می‌گیرند نیز باید دارای عزم و اراده و انگیزه‌های متعالی باشند تا با کمک دیگر همکاران و اعضای مجموعه به هدف و مقصد نهایی برسند. کارشناسان اقتصادی و اجتماعی معتقدند در مدیریت دو نوع عامل کلی را باید در نظر گرفت. یکی اینکه بدانیم هدف چیست و انسان‌ها را چگونه هدایت کنیم تا به هدفی که از دستگاه یا سازمان یا بنگاه اقتصادی داریم برسیم و دیگر اینکه افراد باید دارای کدام ویژگی‌های ارادی و انگیزشی باشند؟
«محمد حسین صفار هرندی» عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام درباره نقش مدیریت در جامعه می‌گوید: «بیش از نیمی از مشکلات ما هیچ ربطی به تحریم ندارد، بلکه محصول مدیریت‌ها است، به دلیل اینکه ضعیف عمل کردند و مدیریت صحیحی انجام نشد، فکر می‌کردند با دلار 4 هزار و 200 تومانی، می‌توان مشکلات را حل کرد.»
وی اضافه می‌کند: «خوشبختانه امروزه به برکت تحقق انقلاب اسلامی توانمندی‌های جوانان بسیار افزایش یافته و کار به جایی رسیده که در بسیاری از مناقصات بین‌المللی در رقابت با شرکت‌های خارجی برنده می‌شوند و همان طور که رهبر معظم انقلاب تأکید دارند، افراد جوان و با لیاقت می‌توانند مسئولیت‌های مهمی را به دوش بگیرند.» عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام همچنین می‌گوید: «زبان حال رهبر معظم انقلاب برای 40 سال دوم این است که فتوحات بزرگ انقلاب در راه است و تازه شروع شده، یعنی 40 سال دوم چله بزرگ است و انتظارات بزرگ‌تری خواهید داشت چرا که زیر بناها و ستون‌ها برافراشته و ساخته شده است و فتح‌های بزرگ شکل می‌گیرد، اما شرط فتوحات بزرگ، آمادگی برای جایگزین کردن افراد با نشاط به جای افراد خسته است، در این راستا باید با حفظ حرمت بزرگ‌ترها و عزیزانی که تجربه‌های گذشته‌شان سرمایه‌های گرانبهای نظام است از آنان در اتاق‌های فکر و جلسات مشورتی استفاده کرد و میانه میدان را به دست جوانان سپرد. بنابراین بزرگ‌ترها و افراد با تجربه با محبت باید جوانان رابه جلو هل بدهند و افراد جوان نیز با حفظ حیثیت بزرگ‌ترها دست آنان را ببوسند و از تجربیات گرانبهایشان برای اداره امور استفاده کنند.»
الگوهای رفتاری مدیران
بررسی‌ها نشان می‌دهد که الگوهای رفتاری مدیران در نحوه کار، سازماندهی، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی آنان تأثیر مستقیمی دارد و پیشرفت یا عدم پیشرفت سازمان یا نهاد بستگی به کارآمدی آن مدیر دارد. به همین دلیل است که کارشناسان معتقدند رشته مدیریت یک رشته مستقل و جداگانه نیست و با علوم دیگر از جمله روانشناسی، جامعه‌شناسی و رشته‌های دیگر در ارتباط تنگاتنگ قرار دارد. به گفته این کارشناسان انگیزه‌های رفتاری مدیران به ویژه در نهادها و سازمان‌هایی مانند آموزش و پرورش و دیگر نهادهایی که با جوانان و نوجوانان در ارتباط هستند بسیار اهمیت دارد، چرا که جوانان تأثیرپذیرترند و از الگوهای رفتاری مدیران، معلمان و مسئولان آموزشی تأثیر می‌پذیرند.
«سیدمحمد بطحایی» وزیر آموزش و پرورش در این باره می‌گوید: «در دنیای امروز بسیاری از مؤلفه‌ها و مفاهیم تغییر پیدا کرده و محیط‌های آموزشی هم از این قاعده مستثنی نبوده و کارکرد آن با گذشته بسیار متفاوت شده است، به نحوی که محیط‌های آموزشی امروز معنایی بسیار فراتر از گذشته داشته و این محیط‌ها فاقد حد و حصر برای مدیریت هستند و مدرسه به عنوان یک محیط آموزشی تأثیرگذار باید دارای مدیریت مطلوب و مناسب باشد.»
وی اضافه می‌کند: «فضاهای آموزشی امروز یک فضای کالبدی نیست بلکه دارای روح است و به همین دلیل نحوه مدیریت فضاهای آموزشی در شدت و سرعت یادگیری بچه‌ها تأثیرگذار است و اصولاً فضاهای آموزشی به صورت یک معلم عمل می‌کنند و اصول و قواعدی که در این فضاها به کار گرفته میشود در یادگیری دانش‌آموزان تأثیر مثبت و یا منفی دارد به همین دلیل باید به مدیریت فضاهای آموزشی اهمیت زیادی داده شود.»