در حال حاضر ۳ میلیون و ۶۱۶ هزار دانشجو در کشور مشغول به تحصیل هستند که هر کدام یکی از زیرنظام‌های آموزشی شامل دانشگاه‌های دولتی، آزاد اسلامی، پیام‌نور، غیرانتفاعی، علمی-کاربردی و فنی‌‌وحرفه‌ای را انتخاب کرده‌اند.
تحصیل یک میلیون و ۶۴۷ هزار نفر در دانشگاه‌های غیردولتی
آمارهای سال تحصیلی ۹۶-۹۷ نشان می‌دهد از این میان ۳۷۸ هزار نفر در مقطع کاردانی، یک میلیون و ۱۷۵ هزار نفر در مقطع کارشناسی، ۲۵ هزار و ۱۶۹ نفر در مقطع کارشناسی ارشد، ۷۱ هزار و ۶۰۰ نفر در مقطع دکتری حرفه‌ای، ۸۶ هزار در مقطع دکتری تخصصی مشغول به تحصیل هستند؛ به عبارتی در مجموع یک‌میلیون و ۹۰۰ هزار نفر در دانشگاه‌های دولتی(اعم از دانشگاه‌های دولتی، پیام‌نور، غیرانتفاعی، فنی و حرفه‌ای و جامع علمی-کاربردی) تحصیل می‌کنند. همچنین ۲۷۶ هزار و ۴۴۳ نفر در مقطع کاردانی، ۹۰۰ هزار نفر در مقطع کارشناسی، ۳۹۸ هزار و ۱۱۷ نفر در مقطع کارشناسی ارشد، ۱۶هزار و ۳۴۰ نفر در مقطع دکتری حرفه‌ای، ۵۴ هزار و ۹۴۶ نفر در مقطع دکتری تخصصی دانشگاه‌ آزاد اسلامی مشغول به تحصیل هستند؛ به عبارت دیگر یک میلیون و ۶۴۷ هزار نفر در واحدهای دانشگاه‌ آزاد اسلامی در حال درس‌خواندن هستند.
پشت نقاب کیفی سازی آموزش عالی چه می‌گذرد؟
در کشور، دانشگاه‌ها به دو شکل خصوصی و دولتی اداره می‌شود و با اینکه برخی از دانشگاه‌های دولتی امروز از دانشجویان شهریه دریافت می‌کنند، ولی خصوصی نیستند و از دولت بودجه می‌گیرند اما تنها دانشگاه خصوصی واقعی در کشور دانشگاه آزاد اسلامی است. این روزها بحث رسیدگی به کیفیت دانشگاه‌ها موضوع داغی است؛ در این میان، دانشگاه‌داری برخی مسئولان آموزش عالی در دانشگاه‌های غیرانتفاعی که عده‌ کثیری هم هستند، ارزیابی کیفی در این دانشگاه را با مشکل و شائبه مواجه کرده است. ما در این گزارش یکی از شاخص‌های کیفیت سنجی مد نظر وزارت علوم یعنی نسبت اعضای هیئت علمی به تعداد دانشجویان که با استناد به آن بسیاری از رشته‌محل‌های دانشگاه آزاد اسلامی تعطیل شدند را در دانشگاه آزاد و مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی مورد بررسی قرار می‌دهیم.
نسبت استاد به دانشجو در دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه‌های غیرانتفاعی
زیرنظام‌های مؤسسات آموزشی غیرانتفاعی و دانشگاه آزاد اسلامی از لحاظ شاکله و حضوری بودن در یک دسته‌بندی قرار می‌گیرند. دانشگاه غیرانتفاعی با داشتن ۳۸۵ هزار دانشجو، ۳ هزار و ۵۰۰ عضو هیئت علمی تمام وقت و دانشگاه آزاد اسلامی با داشتن یک میلیون و ۵۵۰ هزار دانشجو ۳۰ هزار عضو هیئت علمی تمام وقت فعال دارد که با یک حساب کتاب ساده می‌توان دریافت که به ازای یک استاد عضو هیئت علمی در موسسات آموزش عالی غیرانتفاعی ۱۱۴ دانشجو و به ازای یک استاد در دانشگاه آزاد اسلامی ۵۱ دانشجو وجود دارد.
تفکیک دانشجویان این دو دانشگاه در مقاطع مختلف حاکی از این است که ۲۱۳ هزار و ۴۴۰ دانشجو در دوره کارشناسی، ۵۶ هزار و ۸۲۸ دانشجو در دوره کاردانی، ۶۶ هزار و ۸۶۷ نفر در دوره کارشناسی ارشد در مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی و غیر‌دولتی، ۷۸۵ هزار و ۴۸۶ دانشجوی کارشناسی و ۲۵۸ هزار و ۸۳۲ دانشجوی کاردانی و ۴۲۷ هزار نفر در دوره کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد تحصیل می‌کنند.
آمارها نشان می‌دهد از تعداد ۳ هزار و ۶۶۶ دانشجوی دکتری عمومی، ۵۹ هزار و ۵۲ دانشجوی دکتری تخصصی در دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، ۲ هزار و ۱۹۰ دانشجوی دکتری تخصصی در مؤسسات آموزش عالی غیردولتی و غیرانتفاعی هستند.
دانشگاه آزاد ۱۰ برابر مؤسسات غیرانتفاعی عضو هیئت علمی دارد
همان‌طور که مشاهده می‌شود، تنها در مقطع کارشناسی تفاوت زیادی بین تعداد دانشجویان دانشگاه آزاد و غیرانتفاعی وجود دارد در حالی که دانشگاه آزاد تقریباً ۱۰ برابر مؤسسات غیرانتفاعی عضو هیئت علمی دارد. همچنین آمار اعلام شده مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم در خرداد ۹۷ حاکی از این است که ۵۴۵ واحد دانشگاه آزاد اسلامی و ۳۱۸ مؤسسه آموزشی غیرانتفاعی در کشور وجود دارد.
یک بام و دو هوای وزارت علوم
 کیفیت نامناسب مؤسسات آموزشی غیرانتفاعی، مورد انتقاد وزیر علوم نیز قرار گرفته است. باوجود اینکه غلامی در دی‌ماه امسال از تعطیلی حدود ۵۰ مؤسسه آموزش عالی غیرانتفاعی خبر داده بود اما چندی پیش اعلام کرد: سیاست کلی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نسبت به مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی، تشویق این مؤسسات به ادغام و پرهیز از تعطیلی آنهاست.
به نظر می‌رسد وزارت علوم با وجود همه انتقاداتش از مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی نمی‌خواهد جلوی پذیرش دانشجو در این دانشگاه‌ها را بگیرد؛ چراکه همان‌طور که گفته شد این دانشگاه‌ها حدود ۴۰۰ هزار دانشجو دارند اما در کنکور سال آینده ظرفیت ۴۵۰ هزار نفری برای این دانشگاه در دوره‌های کارشناسی و کاردانی در نظر گرفته خواهد شد. البته آهون‌منش رئیس ‌اتحادیه مؤسسات آموزش عالی غیرانتفاعی و غیردولتی نظر متفاوتی دارد و در گفت‌وگو با خبرنگار آنا گفت: مؤسسات آموزشی غیرانتفاعی بیش از این ظرفیت پذیرش دارند اما وزارت علوم تنها این اندازه را برای مؤسسات غیرانتفاعی درنظر گرفته است.
سرانه آموزشی دانشجویان چقدر است؟
برای اینکه ابعاد این مقایسه برای مخاطبان نمایان‌تر شود، لازم است به سرانه آموزشی در دانشگاه‌ها ‌اشاره شود. برخی آمارهای غیررسمی دانشگاه‌های زیرمجموعه وزارت علوم که غیردولتی هستند نظیر دانشگاه‌های پیام‌نور، غیرانتفاعی و علمی-کاربردی سرجمع 2/5 متر است. رئیس ‌اتحادیه مؤسسات و دانشگاه‌های غیرانتفاعی، درباره سرانه آموزشی این مؤسسات به آنا گفت: سرانه آموزشی بین 3/2 تا 3/5 مترمربع است. در حالی که سرانه فضای آموزشی در دانشگاه آزاد اسلامی به‌عنوان یک دانشگاه غیردولتی حدود ۱۰ مترمربع است. در این زمینه سرپرست مرکز عمرانی، املاک و مستغلات دانشگاه آزاد اسلامی گفت: هر دانشجو در دانشگاه آزاد اسلامی می‌تواند به‌اندازه ۱۰ متر از فضای آموزشی دانشگاه نظیر کلاس، آزمایشگاه، کتابخانه و کارگاه استفاده کند.
خدمات آزمایشگاهی دانشگاه آزاد به دانشجویان در ۱۱ هزار آزمایشگاه
دانشگاه آزاد اسلامی در قالب سامانه آزمایشگاه‌های همكار از ۱۱ هزار آزمایشگاه و کارگاه مجزا كه متعلق به واحدهای این دانشگاه‌ در سراسر كشور است، برای انجام پژوهش‌های کاربردی استفاده ‌می‌کند. در این ۱۱ هزار آزمایشگاه ۱۳ هزار خدمت به دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی ارائه می‌شود. بعید به‌نظر می‌رسد دانشگاهی در کشور چنین ظرفیت آزمایشگاهی داشته باشد.
از دیگر ظرفیت‌های دانشگاه آزاد اسلامی می‌توان به وجود زمین‌های کشاورزی متعدد، مراکز دامپروری و شرکت‌های اقتصادی ‌اشاره کرد که فرصت‌های کاری مناسبی را در اختیار دانشجویان قرار می‌دهد تا با کار در دارایی‌های دانشگاه هم مهارت شغلی بیاموزند و هم شهریه را با دسترنج خود به دانشگاه پرداخت کنند.
ارائه بیشترین سرانه ورزشی به دانشجویان از سوی دانشگاه‌ آزاد
سرانه فضای ورزشی (مسقف و غیرمسقف) نیز برای هر دانشجو در دانشگاه‌های دولتی به میزان ۷۰ سانتی‌متر است. با وجود اینکه آماری از مؤسسات آموزش عالی غیردولتی و غیرانتفاعی در دست نیست ولی متوسط فضای وزرشی دانشجویی در کشور ۶۸ سانتیمتر است. در حالی که سرانه فضای ورزشی در دانشگاه آزاد اسلامی به یک‌متر و ۱۳ سانتیمتر می‌رسد. البته این فضا در دنیا 2/5 متر‌مربع است.
دانشگاه آزاد بالاترین ظرفیت خوابگاهی در کشور را دارد
دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی برای تحصیل در این دانشگاه خصوصی می‌توانند از تسهیلات رفاهی نظیر خوابگاه هم استفاده کنند که مراکز آموزشی غیرانتفاعی این امکان را ندارند. دانشگاه آزاد اسلامی ۳۶۱ خوابگاه، ۲۹۳ خوابگاه ملکی، ۴۰ خوابگاه استیجاری و ۲۸ خوابگاه خودگران دارد که با اضافه‌شدن دانشجوسراها ظرفیت خوابگاهی این دانشگاه روبه‌فزونی است.
حال این دانشجویان هستند که براساس مشخصات هر مرکز آموزشی انتخاب می‌کنند که کجا را برای درس خواندن در نظر بگیرند. امکانات آموزشی، پژوهشی، رفاهی و ورزشی قطعاً در انتخاب دانشجویان بسیار اثرگذار است.