❖ فریده شریفی
 در هر خانه‌ای کتابی، نوشته ای، فرشی، گلدانی، تابلو و میراثی از پدران و مادران و گذشتگان وجود دارد که با حساسیت خاصی نگهداری می‌شود و برای اعضای آن خانه از ارزش و اعتبار ویژه‌ای برخوردار است، چرا که نشان‌دهنده هویت فرهنگی، میراث خانوادگی و ارزش‌های یک خاندان است. حفظ آثار تاریخی و فرهنگی در یک کشور نیز همین جایگاه را در بین اعضای یک جامعه دارد و نشان‌دهنده هویت و تمدن یک ملت است، به ویژه ملتی مانند ایران که تمدنی بسیار قدیمی و درخشان دارد و در زمانی که بسیاری از جوامع غربی و شرقی هنوز به وجود نیامده بودند ایران از تمدن غنی و پیشرفته برخوردار بود.
به گفته مورخان و محققان در دوران ایران باستان مردمانی در فلات ایران زندگی می‌کردند که با خلاقیت و استعداد منحصر به فردی که  داشتند فرهنگ و تمدن درخشانی به وجود آورند که بعدها جوامع دیگر از این تمدن الگو گرفته و نهادها و ساختارهای خود را با الگوهای ایرانی بنا گذاشتند.
چرا باید از میراث فرهنگی محافظت کنیم؟
در میان تمدن‌های کهن جهان، ایران یکی از برجسته‌ترین تمدن‌های جهان را داشته به نحوی که بسیاری از تمدن‌ها ظهور پیدا کرده و مدتی هم دوام داشتند اما چون هویت و اصالتی نداشتند از میان رفتند و اثری از آنها به جای نمانده است، در حالی که تمدن ایرانی با وجود حوادث گوناگون روزگار از جمله حمله اعراب، مغول‌ها و... پایداری نموده و برجا ماند.
علما، فضلا، دانشمندان، خطیبان، دانشوران و اندیشمندان ایرانی آن چنان شهرتی در جهان داشتند و آثار گران‌بهای دانشمندان  ایرانی در زمینه خطاطی، هنرهای مختلف، علوم و آثار علمی آنچنان زبانزد عام و خاص بود که دشمنان به هنگام حمله به ایران اولین کاری که می‌کردند کتابخانه‌ها را می‌سوزاندند، آثار خطی و کتب تاریخی را از میان می‌بردند و دانشمندان را به قتل می‌رساندند و یا به اسارت می‌گرفتند.
«سولماز عتیقه‌زاده» کارشناس باستان شناسی در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان در این باره  می‌گوید: «میراث فرهنگی به کلیه آثار باقیمانده از گذشتگان گفته می‌شود که دارای ارزش فرهنگی باشد، این آثار می‌تواند دربرگیرنده آثار ملموسی مانند بناهای باستانی یا آثار ناملموس مانند آداب و رسوم یک منطقه باشد که امروزه برای آیندگان از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.»
وی اضافه می‌کند: «مهم‌ترین عاملی که میراث فرهنگی را برای یک ملت مهم و باارزش می‌سازد هویت و ارزشی است که آن نماد تاریخی، میراث فرهنگی برای یک ملت دارد و رابطه‌ای ارزشی، عاطفی و افتخارآفرین برای یک ملت ایجاد می‌کند، به طور مثال آثار تاریخی و میراث فرهنگی که در موزه‌ها نگه‌داری می‌شوند همانند میراث خانوادگی خود ما هستند و ارزش زیادی برای ایرانیان دارند به همین دلیل اگر خدای ناکرده یکی از این آثار به سرقت برود یا متأسفانه مورد غارت قرار بگیرد و به صورت قاچاق از کشور خارج شود ضایعه جبران‌ناپذیری برای هر کدام از ما ایرانیان ایجاد خواهد شد.»
این کارشناس می‌گوید: «به هنگام حمله گروه‌های تکفیری و تروریستی همچون داعش به عراق یا سوریه اولین چیزی که این تروریست‌های خدانشناس مورد تخریب و سرقت قرار می‌دادند آثار تاریخی این کشورها بود، چرا که می‌خواستند هویت و اصالت تاریخی این کشورها را نابود کنند و به خیال خود آثار فرهنگی اسلامی را نابود سازند در حالی که بالعکس تیشه به ریشه خود زدند و بر همگان آشکار شد که این تکفیری‌ها هویتی ندارند و ارزش‌های اسلامی بالاتر از این چیزهاست که با تخریب این خدانشناس‌ها از میان برود.»بناها، شهرها، آثار تاریخی هر جامعه‌ای با ارزش‌ها، اصالت، آداب و رسوم و ژرف‌اندیشی دانشمندان، فرهیختگان، هنرمندان و آحاد مردم درآمیخته است و حفاظت و حراست از این آثار ملی و تاریخی که حرمت، احترام، ارزش و اصالت یک ملت به حساب می‌آیند بر هر کس واجب و ضروری است.
حفظ آثار تاریخی یک تکلیف عمومی
در سال‌های اخیر حساسیت‌های عمومی نسبت به محافظت از آثار، بناها و بافت‌های تاریخی و فرهنگی برانگیخته شده است، به گونه‌ای که به نظر می‌رسد موضوع حفاظت از میراث فرهنگی به تدریج در حال تبدیل شدن به یک مطالبه اجتماعی است. چنین فضایی فرصت مغتنمی است تا مسئولان، پژوهشگران، ممتخصصان و هنرمندان به این مسئله مهم توجه داشته باشند.
خانمی که خود را «توکلی» معرفی می‌کند و در حال بیرون آمدن از موزه «رضا عباسی» در خیابان شریعتی است به گزارشگر کیهان می‌گوید: «اصلا نمی‌توان احساس خود را از دیدن این همه آثار تاریخی،‌ مفاخر ارزشی و آثار باستانی ایران بیان کرد، این موزه چهار طبقه دارد اما در هر طبقه‌ای گنجینه‌‌های تمدن باستانی ایران و آثاری به نمایش گذاشته شده است که انسان از دیدن آنها به خود می‌بالد. به طورمثال زیباترین وسایل خانگی، وسایل تزئینی، تابلوها، فرش‌ها، نسخه‌های خطی و... در این موزه به نمایش درآمده است، وسایلی که نشان می‌دهد ایرانیان در هزاران سال پیش از چه وسایل پیشرفته‌ای استفاده می‌کردند و نسبت به زمان خود و تمدن‌های دیگر چقدر جلوتر و پیشرفته‌تر بودند مثلا برای روشن کردن خانه‌ها از چراغ‌هایی استفاده می‌کردند که با چربی حیوانی و یا روغن‌های نباتی استفاده می‌شده که بسیار زیبا و منحصر به فرد است و سازه این چراغ‌ها و گردسوزها نشان‌دهنده نبوغ پیشرفته و استعداد درخشان ایرانیان است یا نقاشی‌ها، خطاطی‌ها، اشعار، پارچه‌ها، فرش‌ها و نقوشی که روی آنها کار شده همه و همه افتخارآفرین است و به انسان احساس غرور و افتخار می‌دهد.»
وی اضافه می‌کند: «این اشیاء و آثار تاریخی و فرهنگی مانند اجداد ما هستند و چون حاصل هنر و نبوغ پیشینیان ما هستند ما باید در حفاظت و حراست از این میراث نهایت دقت و کوشش را به عمل آوریم تا به جهانیان نشان بدهیم که در قدمت تاریخی و سابقه تمدن چقدر از آنها جلوتر هستیم.
«محمدحسین بحرالعلومی» کارشناس موزه و مرمت آثار باستانی و تاریخی در این باره می‌گوید: «حفاظت از آثار باستانی و تاریخی حفاظت از هویت ملی جامعه است و آن هم به این دلیل است که ما به همه دنیا بگوییم که فرهنگ و تمدن غنی و با ریشه‌ای داریم و ریشه داشتن برای هر کشوری مسئله مهمی است.»
وی موضوع میراث فرهنگی را یکی از موضوعات جوامع مترقی عنوان می‌کند و می‌گوید: «دغدغه مرمت و حفاظت از آثار باستانی و تاریخی زمانی آغاز می‌شود که جامعه از دوران مشکلات اقتصادی گذر کرده و به دوران شکوفایی رسیده باشد. در این زمان دغدغه‌های معیشتی مردم به حداقل ممکن رسیده و به حفظ آثار باستانی و تاریخی کشور خود فکر خواهند کرد.
درست است که با پیشرفت علم و تکنولوژی ظاهر بناها، ساختمان‌ها، هتل‌ها و مراکز فروش و... تغییر پیدا کرده اما به موازات پیشرفت تکنولوژی و علم مردم علاقه روزافزونی به میراث فرهنگی، آثار تاریخی و قدیمی پیدا کرده‌اند و بسیاری از ساختمان‌ها با تلفیقی از هنر مدرن و هنر سنتی ساخته شده‌اند که بسیار زیباست و نشان‌دهنده هویت فرهنگی و ارزش‌های تاریخی کشور است.
اهمیت حفظ آثار
شناسنامه هر کشوری آثار باستانی و میراث فرهنگی آن است. آثار باستانی است که قدمت، تاریخچه و تمدن هر سرزمینی را مشخص می‌کند. بنابراین حفاظت و حراست از آنها امری ضروری است به ویژه آنکه نسل‌های آینده نیز باید این میراث گرانبها را پاسداری کنند و از هویت اصیل و فرهنگ دیرینه و افتخارآفرین خود برای نسل‌های آینده بازگو نمایند.
ایران دارای کهن‌ترین فرهنگ و تمدن جهان است و حفظ این میراث کهن از ضروریات همه دستگاه‌ها، نهادها، متولیان و مسئولین است. هرچند که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی، گردشگری به عنوان مهم‌ترین نهاد برای حفاظت از میراث فرهنگی در نظر گرفته شده اما سازمان حفاظت از محیط زیست، وزارت راه و شهرسازی، وزارت نفت، وزارت کشور، سازمان اوقاف و امور خیریه، کتابخانه ملی، ستاد بازسازی عتبات عالیات، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) و سایر دستگاه‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط با همکاری و همگرایی با سازمان میراث فرهنگی مسئولیت مهم حفاظت و حراست از میراث فرهنگی را به عهده دارند.
یک کارشناس مرمت و حفاظت موسسه کتابخانه و موزه در این باره می‌گوید: «کشور ما از نظر آثار تاریخی، صاحب میراث چشمگیری است. در هر خانه‌ای کتابی، دست‌نوشته‌ای و اثری از پدران و گذشتگان باقی است که به عنوان میراث خانوادگی از آنها نگهداری می‌کنیم. گاهی با ندانستن روش‌های درست نگهداری از این آثار ظریف، زمینه تخریب و نابودی آنها را فراهم می‌آوریم. طبیعتا با این وضعیت نیاز به افزایش آگاهی در سطح ملی برای حفظ این آثار گرانبها نیز احساس می‌شود.»
امروزه ملت‌ها و اقوام برای شناخت بیشتر از یکدیگر به شناسایی میراث فرهنگی و یادمان‌های تاریخی می‌پردازند و تلاش می‌کنند فرهنگ، هنر و پیشینه غنی تاریخی خود را به یکدیگر معرفی کنند، به همین دلیل حفظ میراث فرهنگی به عنوان پشتوانه‌ای برای تداوم حیات فرهنگی یک کشور مطرح می‌شود.
«سولماز عتیقه‌زاده» کارشناس باستان‌شناسی در این باره می‌گوید: «سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی سازمان ملل متحد(یونسکو) که عهده‌دار ثبت آثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی کشورها است 20 اثر تاریخی ایران را در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسانده که هر کدام برای ایرانیان باعث احساس غرور و افتخار وصف‌ناپذیری می‌شود، هر کدام از این آثار در هر نقطه از ایران که باشند متعلق به هویت ایرانی و ملی و اسلامی ما ایرانیان است و از داشتن چنین میراثی به خود می‌بالیم.»
وی اضافه می‌کند: «محافظت از آثار تاریخی و میراث فرهنگی نه تنها باعث می‌شود که افراد یک جامعه فرهنگ خود را غنی بسازند بلکه موجب رشد و توسعه فرهنگی نیز خواهد شد، به همین لحاظ یک جامعه زمانی خواهد توانست به توسعه‌ای موزون، هماهنگ و پایدار دست یابد که برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های آگاهانه‌ای برای حفاظت از میراث فرهنگی در دستور کار مسئولین و مقامات ذی‌ربط قرار گیرد.»
انتقال به نسل‌های آینده
اگر منظور از توسعه گسترش امکانات رشد، بهبود دسترسی‌ها، تقویت قابلیت‌ها و امکانات زندگی انسان‌هاست، این امر نه تنها در مورد نسل حاضر بلکه برای نسل‌های آینده نیز باید مد نظر باشد، به علاوه توسعه پایدار به معنی عدم تحمیل آسیب‌های زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به نسل فعلی و نسل‌های آینده است.
این را «علی‌اصغر مونسان» معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گفته است، به عقیده او عامل فرهنگی توسعه پایدار نشان می‌دهد که ارزش‌ها، اعتقادات، باورها و آرمان‌های جامعه به عنوان میراث ناملموس و سازه‌ها، بناها و آثار برجا مانده از گذشتگان به مثابه میراث ملموس و مادی باید محافظت شود و به نسل‌های آینده منتقل گردد. در غیر این صورت توسعه ملی و بومی وجود نخواهد داشت و با هویت و گذشته و تاریخ مردم و سرزمین پیوندی هم وجود نخواهد داشت.
میراث فرهنگی هم ارزش‌های ذاتی دارند و هم ارزش‌هایی که حاصل نگرش و رویکرد جامعه هستند و با زیرساخت‌های سیاسی و اقتصادی جامعه ارتباط دارند، به همین دلیل حفاظت و حراست از میراث فرهنگی و آثار تاریخی از ضروریات سیاست‌ها و راهبردهای دولتمردان، مسئولین و آحاد مردم به حساب می‌آید، به ویژه در جهان کنونی که صنعت گردشگری از کارآمدترین و پویاترین فعالیت‌های فرهنگی و اقتصادی محسوب می‌شود، متاسفانه در بسیاری از کشورها آداب و رسوم ملی کنار گذاشته شده‌اند، میراث فرهنگی نادیده گرفته شده‌اند و ارزش‌های ملی، خانوادگی و بومی در حال از بین رفتن هستند، گرچه برخی از سازمان‌های دولتی و غیردولتی علاقه‌مند به حفظ میراث فرهنگی هستند و تلاش می‌کنند فرهنگ و سنت‌های جامعه به جهانیان بهتر شناسانده شود اما به دلیل بی‌اطلاعی و عدم شناخت کافی نسل‌های کنونی آثار و ارزش‌های مادی و معنوی در حال کمرنگ شدن و حتی از بین رفتن است که توجه ویژه و خاص دولت‌ها در این زمینه لازم و ضروری است.