تقویت پژوهش محوری در بدنه سیستم آموزشی با توسعه پژوهش‌سراها (بخش پایانی)
استعدادیابی کیفی در سایه جست‌وجوگری دانش‌آموزان (گزارش روز)
پژوهش‌سراهای دانش آموزی فرصتی طلایی هستند تا هم پژوهش محوری در سیستم آموزشی نهادینه شده و هم بی‌شمار مهارت‌هایی که لازمه زندگی فردای دانش‌آموزان است به ایشان آموخته شود. یکی از این مهارت‌های مهم و ضروری مهارت کارگروهی است. فاکتوری که کمتر شاهد توجه به آن در بدنه آموزشی مدارس هستیم.
گالیا توانگر
خیلی‌ها هنوز هم طولانی‌ترین روزنامه دیواری جهان در نمایشگاه مطبوعات یکی دو سال پیش را به یاد دارند که 2 هزار نفر از اعضای پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی در صحن مصلی با همکاری یکدیگر تهیه‌اش کرده بودند. این روزنامه دیواری مملو از مطالب علمی و تحقیقاتی بچه‌ها بود. تولید دایره‌المعارف بزرگ دانش‌آموزی به صورت نرم‌افزاری که در آن بالغ بر 13هزار صفحه مطلب و 5هزار عنوان موضوع گردآوری شده، یکی دیگر از دستاوردهای حائز اهمیت اعضای پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی است که در سایه کارگروهی و همبستگی آنها به ثمر رسید.
قرآن پژوهی و استخراج درس‌های زندگی از متن قرآن کریم یکی دیگر از تلاش‌های شاخص اعضای پژوهش‌سراهاست که دانش‌آموزان را برای زندگی آینده‌شان مزین به مهارت‌های ضروری می‌کند.
با دیدی منصفانه که بنگریم درخواهیم یافت که پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی چنانچه در کانال مناسب تقویت و هدایت شوند، می‌توانند منشأ اثر مثبتی برای زندگی آینده دانش‌آموزان باشند. در دل این مجموعه‌های خلاق محور اعضا می‌آموزند که چطور در رویارویی با مشکلات پیرامونشان به طرح مسئله پرداخته و سپس با جست‌وجوگری و تکیه بر توانمندی‌هایشان برای حل آنها همت گمارند. مسلماً این تربیت یافتگان جوان در زندگی آینده خود نیز افرادی مستقل و کارآمد خواهند شد که به راحتی از زیربار مشکلات شانه خالی نکرده و هدف‌های بزرگشان را با پشتکار و برنامه‌ریزی دقیق دنبال خواهند کرد.
از سوی دیگر در سایه همین مهارت‌آموزی‌هاست که می‌توان کارآفرینانی نمونه برای آینده کشور متصور شد.
مجموعه همه این دستاوردهای ارزنده و مورد انتظار از مجموعه پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی است که مسئولان را وادار ساخته نه‌تنها به حذف آن از بدنه آموزشی فکر نکنند، بلکه در اندیشه توسعه بخشی پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی نیز باشند.
راهی به سوی تحول بنیادین پژوهش محور
محمدعلی دشتی‌پور، مدیر پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی شهر تهران معتقد است که تقویت همه‌جانبه این قبیل مجموعه‌های دانش آموزی از بدیهیات تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش محسوب می‌شود. مطمئناً پژوهش محوری و بها دادن به آن پررنگ کردن اصلی در بدنه آموزشی کشور است که ما را به خروجی‌های مورد انتظار از این سیستم که همانا انسان طراز جمهوری اسلامی است نزدیک‌تر خواهد ساخت.
مدیر پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی شهر تهران در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان با نگاهی منتقدانه می‌گوید: «روند تحول سند بنیادین به این شکل بوده که ابتدا فلسفه تعلیم و تربیت تدوین شود. سپس سند راهبردی را تدوین کنند و در نهایت برنامه درسی و زیر نظام‌ها مشخص گردد. تا زمانی که زیر نظام‌ها مشخص نشده‌اند پرداختن به اموری مثل ساختار نظام آموزشی همان کار بدون برنامه است. مقام معظم رهبری نیز بارها و بارها در سخنان روشنگرایانه‌شان اشاره فرموده‌اند که هدف از تحول، تحول شکلی نیست، اما متأسفانه به گمان بنده تنها تحول شکلی رخ داده و هنوز به‌طور جدی به زیرنظام‌ها زوم نکرده‌ایم.
در این بین پژوهش‌سراها کورسوی امیدی هستند که در صورت جدی گرفتن‌شان قابلیت این را خواهند داشت که بخشی از اهداف تعلیم و تربیت را به نتیجه برسانند و در ردیف اولین گام‌های مؤثر در مسیر تحول بنیادین پژوهش‌محور واقع شوند.»
از این کارشناس حوزه پژوهش در نظام آموزش و پرورش سؤال می‌کنم: کارکردهای مؤثر پژوهش‌سراها در تحقق تحول بنیادین پژوهش‌محور چه می‌تواند باشد، وی پاسخ می‌دهد: «پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی از آنجا که دارای موقعیت انعطاف‌پذیری هستند می‌توانند خود را با علم روز پیش ببرند. از سوی دیگر متأسفانه در نظام آموزش و پرورش رسمی موقعیتی برای دانش آموزان خلاق، پژوهشگر و علاقه‌مند به دانش روز دیده نشده، اینجاست که پژوهش‌سراها با ساختاری که برایشان تعریف شده و امکانات هرچند ناچیزشان می‌توانند تا حدودی زمینه را برای تربیت دانش‌آموزان خلاق مهیا کنند. ثبت200 اختراع دانش‌آموزی طی 8ساله اخیر در سطح آموزش و پرورش شهر تهران، شرکت در همایش‌های بین‌المللی خارج کشور خصوصاً اروپا، شرکت در همایش‌های دانشگاهی و کنفرانس‌های علمی داخل کشور حتی در سطح کارشناسی ارشد و کسب اعتبارنامه‌های علمی معتبر همه و همه گواه رشد چشمگیر علمی و پژوهشی دانش آموزان ما در سایه مجموعه پژوهش‌سراهاست که در رابطه با کارکرد مثبت این قبیل مجموعه‌ها در تحول بنیادین نظام آموزشی جای هیچ‌گونه شک و شبهه‌ای باقی نمی‌گذارد.»
وی در پاسخ به این سؤال که آیا مجموعه پژوهش‌سراها صرفاً توانایی اثرگذاری مثبت در حوزه پژوهش‌های علمی را دارند و نمی‌توان از پتانسیل‌هایشان برای تحولاتی در حوزه تربیتی نیز بهره گرفت، می‌گوید: «از نکات بسیار جالب توجه و مغفول پژوهش‌سراها که در بطن آن نهفته شده و اتفاقاً مورد توجه اولیا قرار گرفته اثر تربیتی ویژه آن است. به این ترتیب دانش‌آموزان خلاق در زمان‌های طولانی خودشان و دوستانشان را درگیر حوزه‌های جدیدی می‌کنند که به آنها علاقه‌مندند و این به آن معناست که در همان زمان‌ها از پرداختن به حوزه‌های غیراخلاقی به دور خواهند بود. هرچند ما در حوزه‌های علوم انسانی و مباحث اخلاقی و نیز قرآن‌پژوهی برای دانش آموزان فرصت تحقیق و تفحص را ایجاد کرده‌ایم که این کنکاش‌ها نیز اثر تربیتی عمیقی بر روحیه دانش‌آموزان خواهند داشت.»
موفقیت‌های بین‌المللی اعضای پژوهش‌سراها
همه بچه‌ها در هر سطح هوشی که باشند قادر به ارائه خلاقیت‌هایی هستند و چنانچه بعد خلاقیتی‌شان را پرورش دهند، می‌توانند به اختراعات درخور توجهی دست بزنند. این ویژگی تنها مختص دانش‌آموزان زرنگ و نمره بالا نیست. چه‌بسا یک دانش‌آموز متوسط هم بتواند دربعد نمایش خلاقیت‌هایش اعجازی بیافریند و آنچنان اعتماد به نفسی کسب کند که بر نمرات تحصیلی‌اش نیز اثر مثبت داشته و به مرور زمان سطح نمراتش نیز بهبود یابد.
هوشنگ اطلاعی، مدیر پژوهش‌سرای دانش‌آموزی منطقه15 شهر تهران برایمان می‌گوید: «ما از روش «تریز» حل خلاقانه مسئله کمک گرفتیم و با تکیه بر تجربیات چندین و چندساله خودمان در این مرکز مجموعه فعالیت‌هایمان را به صورت مقالاتی درآورده و به انجمنی به نام «تریز» در قلب اروپا فرستادیم. در سال 2011 توانستیم مقام اول را در کشور ایرلند به دست آوریم. در سال 2012 مقاله دانش‌آموزان ایرانی برای سخنرانی در کنفرانس علمی کشور پرتغال برگزیده شد که متأسفانه پول اعزام دانش‌آموزان‌مان تأمین نشد و علی‌رغم اینکه نخبگان‌مان حضور نداشتند، مقام برتر را کسب کردیم. در سال 2013 نیز در کشور کره‌جنوبی تجربیات علمی‌مان در بخش نوآوری و خلاقیت ارائه شد.»
لازم به توضیح است که دانش‌آموزان پژوهش‌سراها حتی از ارائه پژوهش‌های تاریخی در حوزه تاریخ انقلاب اسلامی نیز غافل نبوده‌اند. چند سال پیش بزرگ‌ترین کتاب تاریخچه انقلاب اسلامی را طراحی کردند. این کتاب در ابعاد حدوداً 100 در 70سانتی‌متر و در 22 مجلد تدوین شد که در مراسم راهپیمایی 22 بهمن رونمایی‌اش کردند.
استعدادیابی کیفی یکی از کارکردهای مثبت پژوهش‌سراها
حرکت قابل توجه دیگری که خردادماه امسال درمورد پژوهش‌سراهای شهر تهران رقم خواهد خورد برگزاری اولین جشنواره علمی- پژوهشی پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی شهر تهران است که در تاریخ 26 تا 28 خردادماه 93 رقم خواهد خورد.
این جشنواره که در محل دبیرستان البرز برگزار می‌شود در چهار حوزه نمایشگاهی، اولین المپیاد بازی‌های خلاق، اجرای زنده دستاوردهای پژوهشی، هنری، ادبی در قالب دفاعیه توسط دانش‌آموزان و مسابقات با 26 رشته شامل رشته‌های علوم پایه، ادبی و هنری است که برای اولین بار در کشور برگزار می‌شود.
محمدعلی دشتی‌پور، مدیر پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی تهران درحالی که پوستر این جشنواره را روی میز گفت‌وگو پهن کرده، برایمان توضیح می‌دهد: «تحول بنیادین واقعی بدون پرداختن مؤثر و جدی به موضوع پژوهش‌محور شدن جریان نظام آموزشی غیرممکن است و این مقوله با انتشار چند کتاب پژوهشی در قالب ساعت درسی بچه‌ها قطعاً میسر نخواهد شد. هدف بعدی مجموعه برنامه‌ریزان پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی ارتقای روح پژوهش به بدنه رسمی نظام آموزش است.»
وی ادامه می‌دهد: «تا سال پیش نگاه به پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی بخش آزمایشگاهی و علوم پایه بود که در سال جدید با برنامه‌ریزی جدید علوم انسانی به‌طور جدی وارد این عرصه شد که از موارد مهم آن می‌توان به قرآن‌پژوهی با نگرش توحیدی، ادبیات با چهار گرایش و هنر با 14 گرایش اشاره کرد.»
وی در بین شاخه‌های مختلف این جشنواره به شاخه گفت اولی‌ها با زیرشاخه‌های قصه‌گویی، فیلم‌گویی و نطق‌گویی اشاره کرده و به بیان خاطره‌ای می‌پردازد: «همین چندی پیش یکی از دانش‌آموزان عضو پژوهش‌سرا روبه‌روی والدین و دوستانش آنچنان به بیان واقعه عاشورا و داستانی از امام‌حسین(ع) پرداخت که هم خودش و هم حاضرین در جلسه اشک از جشمانشان جاری شد. پدر این دانش‌آموز که از استعداد نطق‌گویی فرزندش متعجب شده بود رو به من گفت: ما اصلاً این رشته‌ها را نمی‌شناختیم و متوجه استعداد فرزندمان در چنین زمینه‌هایی نبودیم. اما پژوهش‌سرا کمک کرد تا فرزندم استعدادش را بشناسد و شکوفایش کند.»
دشتی‌پور تأکید می‌کند: «متأسفانه از جمله گرفتاری‌های اساسی نظام آموزش‌وپرورش عدم قابلیت یا توانایی استعدادیابی در دانش‌آموزان است. به همین دلیل است که مکرر می‌بینیم که حتی دانشجویان پس از سپری کردن چند ترم تغییر رشته می‌دهند و متوجه می‌شوند به درد آن رشته نمی‌خورند. این به واسطه ضعف نظام آموزشی‌مان است.
یکی از اهداف پژوهش‌سراها ایجاد این قابلیت است که با ارائه رشته‌های مختلف و تحریک دانش‌آموزان به شناخت توانمندی‌های شخصی‌شان کمک کند.»
چالش‌هایی که با برنامه‌ریزی و جدیت در اهداف رفع می‌شوند
متأسفانه تاکنون آنچنان که مورد انتظار است، پژوهش‌سراها متناسب با اهداف و قابلیت‌هایشان برنامه‌ریزی و حمایت نشده‌اند. به ناچار مجبورند بخش عمده‌ای از هزینه‌هایشان را- همانند بخش خصوصی- خودشان تأمین کنند چراکه اساساً دارای ردیف بودجه مشخصی برای پرداختن به این حوزه نیستند.
از جمله دیگر چالش‌های پیش روی پژوهش‌سراها این است که دارای اساسنامه مشخص و تأیید شده در وزارتخانه نبوده‌اند که البته چندی‌ست در این خصوص جلساتی ترتیب داده شده و هم‌اکنون ماحصل این جلسات برای تصویب به شورای عالی آموزش‌وپرورش ارائه شده است.
حسین نادری، یکی از مربیان پژوهش‌سراها با ابراز خرسندی از این که امسال بچه‌های دوره ابتدایی هم می‌توانند در اولین جشنواره پژوهش‌سراها حضور پیدا کنند، می‌گوید: «نگرش مسئولان نسبت به شرح وظایف پژوهش‌سراها متأسفانه تاکنون بیشتر دو مقطع راهنمایی و متوسطه را دربرمی‌گرفته، این درحالی است که نقش دوره ابتدایی در مسئله نهادینه شدن پژوهش‌محوری بسیار مهم و مؤثر است. خوشبختانه در اولین دوره جشنواره پژوهش‌سراهای شهر تهران در رشته‌های زیادی دوره ابتدایی را نیز وارد موضوع کرده‌ایم. لذا ضروری است که دوره ابتدایی نیز با برنامه و اهداف مشخص این مسیر را طی کند. تعدادی از شاخه‌هایی که دانش‌آموزان دوره ابتدایی می‌توانند در آنها شرکت داشته باشند عبارتند از: شاخه‌های ادبی، هنری، رباتیک (ربات‌های جنگجو و مسیریاب)، المپیاد بازی‌های خلاق که از گروه سنی دانش‌آموزان چهارم ابتدایی شرکت کننده دارند.
یکی دیگر از چالش‌هایی که برخی کارشناسان پژوهش‌سراها به آن اشاره دارند، به کارگیری مربیان زبده و آموزش دیده در بدنه پژوهش‌سراها است. اگر بخواهیم سطح بالای پژوهش محوری را نهادینه کنیم، ناگزیریم از حضور مربیان درجه یک و کارآزموده در پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی بهره ببریم.
خیلی‌ها هنوز هم طولانی‌ترین روزنامه دیواری جهان در نمایشگاه مطبوعات یکی دو سال پیش را به یاد دارند که 2 هزار نفر از اعضای پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی در صحن مصلی با همکاری یکدیگر تهیه‌اش کرده بودند. این روزنامه دیواری مملو از مطالب علمی و تحقیقاتی بچه‌ها بود. تولید دایره‌المعارف بزرگ دانش‌آموزی به صورت نرم‌افزاری که در آن بالغ بر 13هزار صفحه مطلب و 5هزار عنوان موضوع گردآوری شده، یکی دیگر از دستاوردهای حائز اهمیت اعضای پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی است که در سایه کارگروهی و همبستگی آنها به ثمر رسید.
قرآن پژوهی و استخراج درس‌های زندگی از متن قرآن کریم یکی دیگر از تلاش‌های شاخص اعضای پژوهش‌سراهاست که دانش‌آموزان را برای زندگی آینده‌شان مزین به مهارت‌های ضروری می‌کند.
با دیدی منصفانه که بنگریم درخواهیم یافت که پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی چنانچه در کانال مناسب تقویت و هدایت شوند، می‌توانند منشأ اثر مثبتی برای زندگی آینده دانش‌آموزان باشند. در دل این مجموعه‌های خلاق محور اعضا می‌آموزند که چطور در رویارویی با مشکلات پیرامونشان به طرح مسئله پرداخته و سپس با جست‌وجوگری و تکیه بر توانمندی‌هایشان برای حل آنها همت گمارند. مسلماً این تربیت یافتگان جوان در زندگی آینده خود نیز افرادی مستقل و کارآمد خواهند شد که به راحتی از زیربار مشکلات شانه خالی نکرده و هدف‌های بزرگشان را با پشتکار و برنامه‌ریزی دقیق دنبال خواهند کرد.
از سوی دیگر در سایه همین مهارت‌آموزی‌هاست که می‌توان کارآفرینانی نمونه برای آینده کشور متصور شد.
مجموعه همه این دستاوردهای ارزنده و مورد انتظار از مجموعه پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی است که مسئولان را وادار ساخته نه‌تنها به حذف آن از بدنه آموزشی فکر نکنند، بلکه در اندیشه توسعه بخشی پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی نیز باشند.
راهی به سوی تحول بنیادین پژوهش محور
محمدعلی دشتی‌پور، مدیر پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی شهر تهران معتقد است که تقویت همه‌جانبه این قبیل مجموعه‌های دانش آموزی از بدیهیات تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش محسوب می‌شود. مطمئناً پژوهش محوری و بها دادن به آن پررنگ کردن اصلی در بدنه آموزشی کشور است که ما را به خروجی‌های مورد انتظار از این سیستم که همانا انسان طراز جمهوری اسلامی است نزدیک‌تر خواهد ساخت.
مدیر پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی شهر تهران در گفت‌وگو با گزارشگر روزنامه کیهان با نگاهی منتقدانه می‌گوید: «روند تحول سند بنیادین به این شکل بوده که ابتدا فلسفه تعلیم و تربیت تدوین شود. سپس سند راهبردی را تدوین کنند و در نهایت برنامه درسی و زیر نظام‌ها مشخص گردد. تا زمانی که زیر نظام‌ها مشخص نشده‌اند پرداختن به اموری مثل ساختار نظام آموزشی همان کار بدون برنامه است. مقام معظم رهبری نیز بارها و بارها در سخنان روشنگرایانه‌شان اشاره فرموده‌اند که هدف از تحول، تحول شکلی نیست، اما متأسفانه به گمان بنده تنها تحول شکلی رخ داده و هنوز به‌طور جدی به زیرنظام‌ها زوم نکرده‌ایم.
در این بین پژوهش‌سراها کورسوی امیدی هستند که در صورت جدی گرفتن‌شان قابلیت این را خواهند داشت که بخشی از اهداف تعلیم و تربیت را به نتیجه برسانند و در ردیف اولین گام‌های مؤثر در مسیر تحول بنیادین پژوهش‌محور واقع شوند.»
از این کارشناس حوزه پژوهش در نظام آموزش و پرورش سؤال می‌کنم: کارکردهای مؤثر پژوهش‌سراها در تحقق تحول بنیادین پژوهش‌محور چه می‌تواند باشد، وی پاسخ می‌دهد: «پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی از آنجا که دارای موقعیت انعطاف‌پذیری هستند می‌توانند خود را با علم روز پیش ببرند. از سوی دیگر متأسفانه در نظام آموزش و پرورش رسمی موقعیتی برای دانش آموزان خلاق، پژوهشگر و علاقه‌مند به دانش روز دیده نشده، اینجاست که پژوهش‌سراها با ساختاری که برایشان تعریف شده و امکانات هرچند ناچیزشان می‌توانند تا حدودی زمینه را برای تربیت دانش‌آموزان خلاق مهیا کنند. ثبت200 اختراع دانش‌آموزی طی 8ساله اخیر در سطح آموزش و پرورش شهر تهران، شرکت در همایش‌های بین‌المللی خارج کشور خصوصاً اروپا، شرکت در همایش‌های دانشگاهی و کنفرانس‌های علمی داخل کشور حتی در سطح کارشناسی ارشد و کسب اعتبارنامه‌های علمی معتبر همه و همه گواه رشد چشمگیر علمی و پژوهشی دانش آموزان ما در سایه مجموعه پژوهش‌سراهاست که در رابطه با کارکرد مثبت این قبیل مجموعه‌ها در تحول بنیادین نظام آموزشی جای هیچ‌گونه شک و شبهه‌ای باقی نمی‌گذارد.»
وی در پاسخ به این سؤال که آیا مجموعه پژوهش‌سراها صرفاً توانایی اثرگذاری مثبت در حوزه پژوهش‌های علمی را دارند و نمی‌توان از پتانسیل‌هایشان برای تحولاتی در حوزه تربیتی نیز بهره گرفت، می‌گوید: «از نکات بسیار جالب توجه و مغفول پژوهش‌سراها که در بطن آن نهفته شده و اتفاقاً مورد توجه اولیا قرار گرفته اثر تربیتی ویژه آن است. به این ترتیب دانش‌آموزان خلاق در زمان‌های طولانی خودشان و دوستانشان را درگیر حوزه‌های جدیدی می‌کنند که به آنها علاقه‌مندند و این به آن معناست که در همان زمان‌ها از پرداختن به حوزه‌های غیراخلاقی به دور خواهند بود. هرچند ما در حوزه‌های علوم انسانی و مباحث اخلاقی و نیز قرآن‌پژوهی برای دانش آموزان فرصت تحقیق و تفحص را ایجاد کرده‌ایم که این کنکاش‌ها نیز اثر تربیتی عمیقی بر روحیه دانش‌آموزان خواهند داشت.»
موفقیت‌های بین‌المللی اعضای پژوهش‌سراها
همه بچه‌ها در هر سطح هوشی که باشند قادر به ارائه خلاقیت‌هایی هستند و چنانچه بعد خلاقیتی‌شان را پرورش دهند، می‌توانند به اختراعات درخور توجهی دست بزنند. این ویژگی تنها مختص دانش‌آموزان زرنگ و نمره بالا نیست. چه‌بسا یک دانش‌آموز متوسط هم بتواند دربعد نمایش خلاقیت‌هایش اعجازی بیافریند و آنچنان اعتماد به نفسی کسب کند که بر نمرات تحصیلی‌اش نیز اثر مثبت داشته و به مرور زمان سطح نمراتش نیز بهبود یابد.
هوشنگ اطلاعی، مدیر پژوهش‌سرای دانش‌آموزی منطقه15 شهر تهران برایمان می‌گوید: «ما از روش «تریز» حل خلاقانه مسئله کمک گرفتیم و با تکیه بر تجربیات چندین و چندساله خودمان در این مرکز مجموعه فعالیت‌هایمان را به صورت مقالاتی درآورده و به انجمنی به نام «تریز» در قلب اروپا فرستادیم. در سال 2011 توانستیم مقام اول را در کشور ایرلند به دست آوریم. در سال 2012 مقاله دانش‌آموزان ایرانی برای سخنرانی در کنفرانس علمی کشور پرتغال برگزیده شد که متأسفانه پول اعزام دانش‌آموزان‌مان تأمین نشد و علی‌رغم اینکه نخبگان‌مان حضور نداشتند، مقام برتر را کسب کردیم. در سال 2013 نیز در کشور کره‌جنوبی تجربیات علمی‌مان در بخش نوآوری و خلاقیت ارائه شد.»
لازم به توضیح است که دانش‌آموزان پژوهش‌سراها حتی از ارائه پژوهش‌های تاریخی در حوزه تاریخ انقلاب اسلامی نیز غافل نبوده‌اند. چند سال پیش بزرگ‌ترین کتاب تاریخچه انقلاب اسلامی را طراحی کردند. این کتاب در ابعاد حدوداً 100 در 70سانتی‌متر و در 22 مجلد تدوین شد که در مراسم راهپیمایی 22 بهمن رونمایی‌اش کردند.
استعدادیابی کیفی یکی از کارکردهای مثبت پژوهش‌سراها
حرکت قابل توجه دیگری که خردادماه امسال درمورد پژوهش‌سراهای شهر تهران رقم خواهد خورد برگزاری اولین جشنواره علمی- پژوهشی پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی شهر تهران است که در تاریخ 26 تا 28 خردادماه 93 رقم خواهد خورد.
این جشنواره که در محل دبیرستان البرز برگزار می‌شود در چهار حوزه نمایشگاهی، اولین المپیاد بازی‌های خلاق، اجرای زنده دستاوردهای پژوهشی، هنری، ادبی در قالب دفاعیه توسط دانش‌آموزان و مسابقات با 26 رشته شامل رشته‌های علوم پایه، ادبی و هنری است که برای اولین بار در کشور برگزار می‌شود.
محمدعلی دشتی‌پور، مدیر پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی تهران درحالی که پوستر این جشنواره را روی میز گفت‌وگو پهن کرده، برایمان توضیح می‌دهد: «تحول بنیادین واقعی بدون پرداختن مؤثر و جدی به موضوع پژوهش‌محور شدن جریان نظام آموزشی غیرممکن است و این مقوله با انتشار چند کتاب پژوهشی در قالب ساعت درسی بچه‌ها قطعاً میسر نخواهد شد. هدف بعدی مجموعه برنامه‌ریزان پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی ارتقای روح پژوهش به بدنه رسمی نظام آموزش است.»
وی ادامه می‌دهد: «تا سال پیش نگاه به پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی بخش آزمایشگاهی و علوم پایه بود که در سال جدید با برنامه‌ریزی جدید علوم انسانی به‌طور جدی وارد این عرصه شد که از موارد مهم آن می‌توان به قرآن‌پژوهی با نگرش توحیدی، ادبیات با چهار گرایش و هنر با 14 گرایش اشاره کرد.»
وی در بین شاخه‌های مختلف این جشنواره به شاخه گفت اولی‌ها با زیرشاخه‌های قصه‌گویی، فیلم‌گویی و نطق‌گویی اشاره کرده و به بیان خاطره‌ای می‌پردازد: «همین چندی پیش یکی از دانش‌آموزان عضو پژوهش‌سرا روبه‌روی والدین و دوستانش آنچنان به بیان واقعه عاشورا و داستانی از امام‌حسین(ع) پرداخت که هم خودش و هم حاضرین در جلسه اشک از جشمانشان جاری شد. پدر این دانش‌آموز که از استعداد نطق‌گویی فرزندش متعجب شده بود رو به من گفت: ما اصلاً این رشته‌ها را نمی‌شناختیم و متوجه استعداد فرزندمان در چنین زمینه‌هایی نبودیم. اما پژوهش‌سرا کمک کرد تا فرزندم استعدادش را بشناسد و شکوفایش کند.»
دشتی‌پور تأکید می‌کند: «متأسفانه از جمله گرفتاری‌های اساسی نظام آموزش‌وپرورش عدم قابلیت یا توانایی استعدادیابی در دانش‌آموزان است. به همین دلیل است که مکرر می‌بینیم که حتی دانشجویان پس از سپری کردن چند ترم تغییر رشته می‌دهند و متوجه می‌شوند به درد آن رشته نمی‌خورند. این به واسطه ضعف نظام آموزشی‌مان است.
یکی از اهداف پژوهش‌سراها ایجاد این قابلیت است که با ارائه رشته‌های مختلف و تحریک دانش‌آموزان به شناخت توانمندی‌های شخصی‌شان کمک کند.»
چالش‌هایی که با برنامه‌ریزی و جدیت در اهداف رفع می‌شوند
متأسفانه تاکنون آنچنان که مورد انتظار است، پژوهش‌سراها متناسب با اهداف و قابلیت‌هایشان برنامه‌ریزی و حمایت نشده‌اند. به ناچار مجبورند بخش عمده‌ای از هزینه‌هایشان را- همانند بخش خصوصی- خودشان تأمین کنند چراکه اساساً دارای ردیف بودجه مشخصی برای پرداختن به این حوزه نیستند.
از جمله دیگر چالش‌های پیش روی پژوهش‌سراها این است که دارای اساسنامه مشخص و تأیید شده در وزارتخانه نبوده‌اند که البته چندی‌ست در این خصوص جلساتی ترتیب داده شده و هم‌اکنون ماحصل این جلسات برای تصویب به شورای عالی آموزش‌وپرورش ارائه شده است.
حسین نادری، یکی از مربیان پژوهش‌سراها با ابراز خرسندی از این که امسال بچه‌های دوره ابتدایی هم می‌توانند در اولین جشنواره پژوهش‌سراها حضور پیدا کنند، می‌گوید: «نگرش مسئولان نسبت به شرح وظایف پژوهش‌سراها متأسفانه تاکنون بیشتر دو مقطع راهنمایی و متوسطه را دربرمی‌گرفته، این درحالی است که نقش دوره ابتدایی در مسئله نهادینه شدن پژوهش‌محوری بسیار مهم و مؤثر است. خوشبختانه در اولین دوره جشنواره پژوهش‌سراهای شهر تهران در رشته‌های زیادی دوره ابتدایی را نیز وارد موضوع کرده‌ایم. لذا ضروری است که دوره ابتدایی نیز با برنامه و اهداف مشخص این مسیر را طی کند. تعدادی از شاخه‌هایی که دانش‌آموزان دوره ابتدایی می‌توانند در آنها شرکت داشته باشند عبارتند از: شاخه‌های ادبی، هنری، رباتیک (ربات‌های جنگجو و مسیریاب)، المپیاد بازی‌های خلاق که از گروه سنی دانش‌آموزان چهارم ابتدایی شرکت کننده دارند.
یکی دیگر از چالش‌هایی که برخی کارشناسان پژوهش‌سراها به آن اشاره دارند، به کارگیری مربیان زبده و آموزش دیده در بدنه پژوهش‌سراها است. اگر بخواهیم سطح بالای پژوهش محوری را نهادینه کنیم، ناگزیریم از حضور مربیان درجه یک و کارآزموده در پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی بهره ببریم.