هنر بیرق دوزی مذهبی و امواج عشق و ارادت به سید الشهدا(ع) - بخش دوم
درخشش هنری صاحب قدمت با ریشه‌های متعهدانه
اگرچه زمینه پرچم‌ها مشکی است و گویای غم و مصیبت بزرگی است، اما همان گونه که کربلا و مصائبش کربلائیان را به سمت یافتن حقیقت و نور رهنما بود، اسلیمی‌های رنگی در زمینه پرچم‌های مشکی خود را از تیرگی رهانیده و به سمت نام درخشان و طلایی امام حسین(ع) قد می‌کشند. به این ترتیب در هنر اسلامی و اعجاز سر انگشتان هنرمند متعهد هر آنچه می‌بینیم زیبایی است و ماندگاری دارد. درست مثل کربلا که هر سو بنگریم، جز زیبایی یافتن حقیقت و غلبه بر باطل چیزی نمی‌بینیم و همین فلسفه رهسپاری به سوی نور است که همه زمان‌ها و سرزمین‌ها را کربلا ساخته است. کربلا جاویدان است و هر هنری که با این واقعه در پیوند باشد تا همیشه تاریخ ماندگاری خواهد داشت. یکی از این هنرهای صاحب قدمت که به دست هنرمندان اسلامی و متعهد شکل گرفته هنر پرچم دوزی است.
هرخریداری به یک نیت برای خرید پرچم به بازار آمده است. بانوی جوانی که تازه ازدواج کرده می‌خواهد اولین پرچم مزین به نام مبارم امام حسین(ع) را در خانه مشترک خود نصب کرده و هر صبح با فرستادن درود بر نام امام حسین(ع) عزم راسخ خود را برای کربلایی ماندن و تاسی به نام مبارک سیدالشهداء (ع) نشان دهد. دیگری قرض دارد و می‌خواهد با نصب پرچم نذری و اهدایی خود به هیئت محله تقاضایش را به در خانه آزادمردی به نام حسین(ع) ببرد و به درگاه خانه دیگری رو نیندازد. گاه حتی افرادی از مذاهب دیگر به ویژه ارمنی‌ها نذر خرید پرچم و نصب آن در هیئت را می‌کنند و اتفاقا جواب هم گرفته‌اند. به هر روی اینجا سفره معنویت و ارادت به گونه‌ای پهن است که اگر چشم دلت بینا باشد، می‌توانی دست پُر برخیزی و به غیرهم برای حاجات رو نیندازی.
قیمت مواد اولیه چند برابر شده است
مرتضی حاج محمدی، 70 سال پدرش در راسته پرچم‌دوزی‌های بازار به این هنر مشغول بوده و حال با کهولت سن پدر، او به رسم ادامه دادن راه پدر پس از بازنشستگی در کار اصلی‌اش، مغازه پدر را می‌گرداند.
وی با گلایه از افزایش روز افزون قیمت مواد اولیه- نخ و پارچه- در این هنر برایمان می‌گوید:«نخ متری 2هزار تومانی شده از قرار متری 8 هزار تومان! پارچه چینی که متری 5 هزار تومان بوده، الان از قرار متری 25 هزار تومان است. بنابراین ما هم ناگزیریم قیمت محصول را تا سه برابر گذشته بالا ببریم و چاره‌ای هم نیست. هر چند مطمئنا این افزایش قیمت دل مشتری را ناراضی می‌کند. اگر هم نخواهیم هزینه‌ها را اعمال کنیم که باید مثل خیلی‌ها در این راسته از بازار هنر پرچم دوزی را بی‌خیال شویم و با تغییر کاربری مغازه به مسیر دیگری قدم بگذاریم. واقعا حیف این هنر اصیل و دارای قدمت است که کنار گذاشته شود.»
از وی سؤال می‌کنم: برای مثال قیمت پرچم‌های ساتنی شما چقدر است؟ وی پاسخ می‌دهد:« قبلا 80 هزار تومان بود که الان 120 هزار تومان می‌دهیم. البته بسته به اندازه پرچم قیمت‌ها متفاوت می‌شود. پرچم‌های 250 هزار تومانی و 300 هزار تومانی از جنس پارچه ساتنی برای فروش در این مغازه نیز داریم.»
حمایت ملی از هنری صاحب قدمت و ایرانی
خانم سهرابی که به همراه پسر خود برای خرید پرچم جدیدی جهت نصب در منزلش به این راسته از بازار آماده است، درباره انگیزه و نیتش از این کار توضیح می‌دهد:«دوست دارم روز را با دیدن نام امام حسین(ع) بر دیوار منزلم و فرستادن سلام به ایشان آغاز کنم. با توسل به نام این بزرگواران می‌توان بر هر مشکلی غلبه کرد.»
از وی سؤال می‌کنم:« دنبال چه نمونه پرچمی هستید؟ ساتنی و چاپی یا مخمل و گلدوزی؟» وی پاسخ می‌دهد:« من خیلی خوشم می‌آید که برخی هیئت‌ها با پرچم‌های شکیل دیوار را مزین به نام امام حسین(ع) می‌کنند. خودم هم به دنبال کاردست هنرمندان پرچم‌دوز و نمونه‌های مخملی و گلدوزی شده هستم. به قیمتش فکر نمی‌کنم، به اینکه هنر اسلامی و کار دست را در حد بالا نشان دهد، می‌اندیشم.»
سید احمد حسینی یک فروشنده پرچم‌های مخملی و گلدوزی شده هم در حین گفت‌و‌گو با این مشتری می‌گوید:« همه خریداران مثل این بانو فکر نمی‌کنند. گاه دنبال طرح چاپی و پارچه وارداتی هستند که قیمت‌ها کمتر تمام شود، اما اگر وسعمان می‌رسد باید بهترین‌ها را تهیه کنیم تا به این واسطه هم اوج ارادت و عشق را نشان داده و هم از هنر صاحب قدمت پرچم دوزی که یک هنر متعهدانه ایرانی است، حمایت کرده باشیم.»
وطن ما متبرک به نام ائمه (ع) است
ترکیب بند معروف «باز این چه شورش است که در خلق عالم است/ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است» از محتشم کاشانی، «السلام علیک یا ابا عبدالله الحسین(ع)»، «یا حسین(ع)»، «یا زینب کبری(س)»، «یا ابوالفضل العباس(ع)»، « کربلا در کربلا می‌ماند اگر زینب(س) نبود» و همچنین برخی سخنان امامان معصوم درباره واقعه عاشورا و قیام امام حسین(ع) از جمله مهم‌ترین عبارت‌هایی هستند که بر روی پارچه نوشته‌های عزای محرم نقش می‌بندند و عزاداران با قرار گرفتن در فضاهای مربوط به عزاداری، هیئت‌ها، مساجد و تکیه‌ها با خواندن این عبارت‌های مذهبی، بیش از پیش ارزش و اهمیت قیام امام سوم شیعیان را به یاد می‌آورند و به یاد مظلومیت‌های حضرت زینب (س)، حضرت علی اصغر(ع)، حضرت علی‌اکبر(ع) و حضرت رقیه (س) می‌گریند. یکی از نذرهای این ایام نذر پرچم برای نصب در خانه یا مسجد و هیئت است.
امیر حسین نجفی یک عزادار حسینی(ع) که برای ادای نذر پرچم در اربعین به راسته پرچم فروشان مذهبی بازار تهران آمده، برایمان درباره انگیزه و دلایل نذرش می‌گوید:« هر چیزی که منتسب به ائمه (ع) باشد، متبرک است و پرچم مزین به نام امام حسین(ع) نیزاز همین برکت برخوردار است، به ویژه که سردرخانه یا حتی بر دیوار خانه آویخته شود.»
وی ادامه می‌دهد:« حتی وقتی پرچم مزین به نام ائمه(ع) را می‌بوسیم این برگرفته ازاعتقاد قلبی ما و نشان‌دهنده پایبندی ما به هویت ملی و مذهبی‌مان است. چطور همه جا گوشه پرچم کشورشان را می‌بوسند؟ وطن ما متبرک به نام ائمه (ع) است.»
نذر مادر برای تولد علی اصغر
تا حضورش در ایستگاه صلواتی
کمی جلوتر می‌روم و از نوجوانی که در حال نصب گوشه‌ای از پرچم «یا حسین(ع)» بر دیوار ایستگاه صلواتی است، می‌خواهم تا دقایقی را از حال و هوای این روزهایش در اربعین حسینی(ع) برایمان بگوید.
علی اصغریحیی مراد 13 سال سن دارد و با وجود سن کمش از علاقه‌ای که از دوران کودکی نسبت به اهل‌بیت(ع) به واسطه ارادت خانواده‌اش به آنها در وجودش شکل گرفته می‌گوید و چنین اظهار می‌کند:« به یاد دارم از دوران کودکی هر زمانی که ماه محرم فرا می‌رسید، مادر و پدرم مرا به هیئت‌های عزاداری می‌بردند و در این فضاها مردم به یاد مظلومیت‌ها و تمام سختی‌هایی که بر امام حسین(ع) و خانواده بزرگوار ایشان تحمیل شد،اشک می‌ریختند.»
این نوجوان در ادامه می‌گوید:« موضوعی که به خوبی در ذهنم مانده، این است که مادرم از همان کودکی و برای شرکت در مراسم عزاداری امام حسین(ع) برایم لباس‌های مشکی می‌خرید و همیشه می‌گفت؛ هر چیزی که در زندگی داریم از لطف و عنایت امام سوم و فداکاری‌های خانواده اهل بیت (ع) داریم.»
مادر این نوجوان که حضور فرزندش در مراسم عزای سید و سالار شهیدان را افتخاری بزرگ برای خود و خانواده‌اش می‌داند، چنین می‌گوید: «من و همسرم سال‌ها صاحب فرزند نمی‌شدیم، اما برای داشتن پسرم علی اصغر، در محرم سال 84 نذر کردم که اگر خداوند فرزندی به من عطا کند، او را در راه خدمت به اهل بیت(ع) به ویژه امام حسین(ع) تربیت کرده و پرچمی مذهبی به هیئت شیرخوارگان علی اصغر(ع) تقدیم کنم.»
این مادر همچنین تصریح می‌کند:« خدا را شکر می‌کنم که علی اصغر را در سلامتی کامل به من عطا کرد. پسرم هم اکنون 13 سال دارد، اما از زمانی که به مدرسه رفت و متوجه علاقه بسیارش به خاندان امام حسین(ع) شدم، او را در مسیر خدمت به زائران امام سوم راهنمایی کردم.»
مادر علی اصغر در ادامه صحبت‌های خود می‌گوید:«فرزندم همراه با چند تن از همسن و سال‌های خود، این ایستگاه صلواتی را دایر کرده و از ابتدای محرم با پخش نذری بین رهگذران، ارادت خود را به امام حسین(ع) و خاندان ایشان نشان می‌دهند، اما اوج فعالیت آنها در روز اربعین است که راهپیمایی روز اربعین برگزار می‌شود و این ایستگاه صلواتی در مسیر عزاداران و راهپیمایی کنندگان اربعین حسینی (ع) قرار دارد.
صبح‌ها با وضو وارد کارگاه می‌شویم
بارها شنیده‌ایم که عده‌ای در ماه‌های محرم یا صفر برای رفع حاجت‌هایشان پرچم نذر می‌کنند و آن را به مساجد و تکایای منطقه هدیه می‌دهند تا این‌گونه در مجالس عزاداران حسینی(ع) سهیم و شریک شوند. در بین این افراد اقلیت‌های مذهبی هم دیده می‌شوند که ارادت خاصی به امام‌حسین(ع) و حضرت ابوالفضل(ع) دارند و بنا بر اعتقادات خود پرچم می‌خرند و اهدا می‌کنند.
یک تولید‌کننده پرچم مذهبی می‌گوید: «خاص‌ترین و پرفروش‌ترین پرچم یا اباعبدالله حسین(ع) است. به‌طوری که هر چقدر تولید کنیم باز هم نمی‌توانیم جوابگوی تقاضا باشیم. این موضوع به ماه‌های محرم و صفر محدود نمی‌شود و در کل سال وجود دارد. همه ما که در این کارخانه با پرچم ائمه اطهار(ع) سر و کار داریم برکت و کرامت آنان را در زندگی احساس می‌کنیم.»
وی ضمن بیان این مطلب که هر روز با وضو وارد کارگاه تولید پرچم مذهبی می‌شود، می‌گوید:« کار در واحد تولید پرچم در نگاه اول بسیار ساده است، اما وقتی به جزئیات نگاه می‌کنیم، ماجرا با تولید عادی و روزمره اندکی تفاوت دارد. کارکنانی که با تولید پرچم سر و کار دارند، افراد خاصی هستند، به‌طوری که حین فعالیت کنار دستگاه یا بخش فروشگاه با وضو حاضر می‌شوند. نام‌های روی پرچم‌ها بسیار ارزشمندند و در نتیجه باید قداست و احترام آنها را در هر شرایطی حفظ کرد.»
وی می‌افزاید: «کارکنان واحد تولید پرچم رابطه دلی با این کار دارند؛ زیرا همه دوستدار اهل‌بیت(ع) هستند و از گذشته‌های دور با این دستگاه معنوی عجین شده‌اند. کار در این بخش از کارگاه به هیچ عنوان انتصابی نیست، بلکه انتخابی است.»
از این تولید‌کننده پرچم مذهبی سؤال می‌کنم: «چه مقدار از پرچم‌ها روانه بازار می‌شود؟» وی پاسخ می‌دهد:«عمده مشتریان صاحبان هیئت‌های مذهبی هستند که در مناسبت‌های مختلف نیازهای خود را از اینجا تأمین می‌کنند. نهاد‌ها و سازمان‌های دولتی هم به مناسبت دهه فجر پرچم می‌خرند. در ماه شعبان نیز شهروندانی مراجعه می‌کنند که قصد دارند محله‌های خود را آذین ببندند. از بین مشتریان افرادی را می‌شناسم که با ترفند‌هایی پرچم‌های محرم را به عربستان منتقل می‌کنند تا در مجالس و تکایای شیعیان استفاده شود. وقتی پای صحبت آنها می‌نشینیم می‌گویند آنجا امام حسین(ع)، حضرت ابوالفضل(ع)، حضرت زهرا(س) و حضرت زینب(س) غریب هستند؛ در نتیجه عاشقان اهل‌بیت(ع) با دیدن چنین نمادهایی خشنود و دلگرم می‌شوند.»
در سؤال دیگری از ایشان می‌پرسم:« اقبال اهالی منطقه به پرچم‌ها و کتیبه‌های محرم چگونه است؟» وی در پاسخ این سؤال می‌گوید:«ما شاهد حضور پرشور تشکل‌های مذهبی هستیم که هفته‌ها پیش از آغاز ماه محرم اقلام تبلیغاتی به‌ویژه پرچم‌های عاشورایی را خریداری و علاوه‌بر مساجد و تکایا بر سردر منازلشان نصب می‌کنند. این موضوع ریشه در باورهای دینی اهالی دارد که شاید در ظاهر دیــده نشود.»