«نگاهی به کتاب منظومه عاشورا»
ناهید زندی پژوه
پس از سالها وقفه و انتظار عاشقانه کتابی تحت عنوان «منظومه عاشورا شرح دقیق وقایع عاشورا بر مبنای معتبرترین منابع و مقاتل تاریخی» توسط شاعر و پژوهشگر امید مجد، استاد دانشگاه تهران بصورت یک مجلد در 138 صفحه به زیور طبع آراسته شد و دوستداران و مشتاقان سالار شهیدان حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) را مسرور ساخت. این خدمت علمی فرهنگی توسط انتشارات امید مجد در سال 1394 صورت گرفت. جستار حاضر در صدد معرفی این اثر ارزنده حماسی است.
استاد مجد در منظومه عاشورا به مدد تخیل و ذوق هنری شاعرانه خویش با بکارگیری از عناصر مختلف شعری و صور خیالی با سرودن سه هزار بیت با زبان یکتای خویش به بیان و بازآفرینی دوباره وقایع عاشورا و شخصیت‌های آن پرداخته. ابیات منظومه عاشورا زندگی امام‌حسین(ع) را از خروج از مکه تا شهادت در کربلا سپس به اسارت بردن اهل بیت به شام تا بازگشتشان به مدینه را روایت می‌کنند. شاعر در مواضع تهییج از اوزان تند و حماسی و در مواضع اندوه از اوزان اندوهبار بهره گرفته است. البته در بعضی از ابیات اوزان با مضامین آن ناسازگار است که در این موارد با استفاده از قافیه و ردیف‌های مناسب این کاستی جبران شده است. به هر حال ذوق و ذائقه خواننده مکتبی پس از مطالعه منظومه عاشورا به وجد آمده و متوجه می‌شود که برای درک بهتر ابیات بهره‌مندی عمیق‌تر از معارف دینی ضرورت دارد.
وقتی حادثه عظیم عاشورا را در پیش چشم تصور کنیم؛ درمی‌یابیم که شاعر چگونه از فراز و نشیب‌های این راه دشوار به خردمندی و توانایی عبور کرده و وقایع را به جمالی تمام آراسته است. استاد مجد با دست گشاده‌ای که در شعر آیینی دارد سعی کرده که کتابش مطلوب خواننده امروز باشد. عواطف و احساساتش را تحریک کند و بتواند با او ارتباط مؤثری برقرار کند. چنانچه ابیات مربوط به «نگهداری اسیران در خرابه‌های شام و شهادت حضرت رقیه سلام‌الله علیها بشدت احساس برانگیز است و عواطف مذهبی را تهییج می‌کند.(صفحه 133)...
ای برادر ببخش و روز جزا
شرمسارم مساز و باش رضا
این بگفت و بلند گودالی
گور خردی برای کم سالی
دخترک را به اشک غسلی داد
بی کفن در درون گور نهاد
هفت گردون به لرزه افتادند
ساکنانش به گریه افتادند
کتاب منظومه عاشورا از اهمیت و منزلت والایی برخوردار است زیرا جلوه‌های آیات قرآنی در آن مشهود است. بکارگیری آیه 71 از سوره یونس در ابیات مربوط به وقایع روز عاشورا گواه این مطلب است.(ص 94)...
آنگه این آیه از کتاب خدا
درخور شأنتان بود سزا:
«همگی متحد شوید کنون
تا بریزید بر زمینم خون
مطمئنم که بعد از این پیکار
همگی می‌شوید نادم و زار»
استفاده از زبان حال از شاخصه‌های شعر عاشورایی استاد مجد است؛ زیرا بار دراماتیک فوق‌العاده‌ای دارد و حس همزادپنداری به بهترین شکل در مخاطب برانگیخته می‌شود. شاهد مثال ابیات مربوط به اولین یورش است.(ص 104)...
جمعی از کوفیان دنیا خواه
پیش رفتند از میان سپاه
تا مگر زودتر در این مابین
خون بریزند از امام حسین
تا بدست آورند از این راه
دل‌آلوده عبیدالله
ارادت شاعر به ساحت بلند امام حسین(ع) در خلال ابیات منظومه عاشورا قابل شناسایی است و به راحتی می‌توان موضع‌گیریهای استاد مجد را در قبال حوادث درک کرد. همراهی معنا و الفاظ زیباست که شعر را ارزشمند می‌کند. از این رو شاعر توانسته میان حقیقت و خیال ارتباطی واثق و محکم ایجاد نماید. ابیات این منظومه بر بستر نوستالژیک روزگار، عدالت و عشق را ترسیم می‌کند.
می‌توان گفت استاد مجد با اشراف بر اینکه جامعه ایران راه دینداری را برگزیده و جامعه معتقد و مکتبی به منابع اصیل و دینی گرایش دارد و از سویی اندیشه و چشم‌انداز حضرت سیدالشهدا(ع) امروزه دست‌کم از دو دیدگاه قابل تأمل است یعنی دوره زمانی که سالار شهیدان(ع) در آن زیسته و سخن گفته به شرایط عینی و اجتماعی که در آن قرار داریم نزدیک است و دیگر آنکه رویکرد ایشان در برابر مسائل مستدل و عقلانی است؛ نتیجه می‌گیرد احیای نهضت امام حسین(ع) در دوران معاصر دارای اهمیت است. لذا اهتمام به سرایش این منظومه کرده که چهره امام حسین(ع) را به مشتاقان حقیقت و تشنگان معنویت معرفی کند و ابعاد شخصیت ایشان را برای دوستدارانش تبیین نماید.
کتاب منظومه عاشورا علاوه بر پاورقی توضیحی دارای پیش‌گفتاری است که در آن شاعر به ذکر دو منبع معتبر- شهادت نامه امام حسین(ع) و نرم‌افزار تاریخ امام حسین- که در نگارش کتاب نقش داشته اشاره نموده ولی اصلی‌ترین تکیه آقای مجد بر دو مقتل ابومخنف و لهوف ابن طاووس است.
بیست صفحه نخستین کتاب مقدمه‌ای به نثر درباره علل و چگونگی نهضت عاشوراست. آنچه مسلم است هر اثر ادبی خالی از ایراد نیست. در جلد کتاب ذکر شده: «تنها مقتل منظوم ادبیات فارسی»، که سؤال برانگیز است. کیفیت چاپ و غلط‌هایی که با تورق اوراق کتاب مشاهده می‌شوند از دیگر موارد کاستی‌های کتاب منظومه عاشورا است.
در بیان احوال ادبی استاد امید مجد می‌توان گفت که شاعری است مسلط بر الفاظ و واژه‌ها، بطوری که منظومه عاشورا را در فاصله مرداد ماه تا مهر ماه 1394 سروده است. وی رویکردی مذهبی دارد و نمی‌تواند از خود حقیقی خویش جدا گردد. از ایشان تاکنون آثار متعددی به چاپ رسیده است. از آثار این شاعر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ترجمه قرآن مجید، ترجمه نهج‌البلاغه، ترجمه صحیفه سجادیه، دیوان غزلیات، ترجمه قرآن برای بار دوم همراه با تفسیر، نیایشنامه (منتخب مفاتیح با ترجمه منظوم)
تألیفات دانشگاهی ایشان شامل هفت کتاب درسی و 30 مقاله علمی و پژوهشی است.
آنچه گفته شد مشتی است نمونه خروار. بی‌گمان صحبت از کتاب منظومه عاشورا تألیف امید مجد جای صحبت بسیار دارد و بی‌تردید تفحص بیشتری را می‌طلبد. پس قضاوت درباره چند و چون آن را به عموم خوانندگان و اگذار می‌کنم.