همه دوران رضاخان، یک بلوف بود
غلامحسین بیگدلی از دیگر شاهدان عینی جنگ جهانی دوم نیز درباره آن روزهای آغاز ‌اشغال و ضعف ارتش شاهنشاهی می‌گوید:
«... سوم شهریور شد و قشون بیگانه، ارتش‌های روس و انگلیس و آمریکا، شروع به‌اشغال ایران کردند. مقاومت بسیار بسیار ضعیفی نشان داده شد.
یعنی در حقیقت جنگی نبود، کسی نبود از وطن دفاع کند. در ظرف این 20 سال که رضاشاه در راس حکومت بود، همش بلوف بود، این‌طور نبود که یک حس میهن‌پرستی در مردم ایجاد شود. قشون هرچی بود، ظاهر ی بود. در ظرف سه روز مملکت پنچر شد. آذربایجان‌اشغال شد، جنوب‌اشغال شد، کردستان‌اشغال شد، از کرمانشاه، از طرف دریا، از همه طرف... سرلشکر احمد نخجوان، سرلشکر ضرغامی، اینها کسانی بودند که دست راست رضاشاه به حساب می‌آمدند ولی همان ایام سه چهار روزه جنگ تسلیم شدند.
سرلشکر احمد نخجوان که رئیس‌هواپیمایی بود و اصلا به او مربوط نبود به تمام ارتش دستور داد که ما تسلیم و خلع سلاح شدیم...28
در تاریخ ششم شهریور 1320 یعنی تنها 3 روز پس از تجاوز ارتش‌های متفقین به خاک ایران، از طرف دولت، ترک مقاومت نیروهای ایران اعلام شد و در تاریخ هشتم شهریور بنا به یک امر صادره از طرف ستاد ارتش، کلیه افراد نظامی لشکرهای اول و دوم متمرکز در تهران مرخص شدند.
این سربازان که بدون اسلحه و بدون کمر و مچ پیچ و حتی کفش از سربازخانه‌ها خارج می‌شدند، وضع رقت آور و بی‌سابقه‌ای را ایجاد نموده بودند.
فرمان عقب‌نشینی و تسلیم رضاخانی
سند زیر که تلگراف یکی از سران ارتش رضاخانی را نقل می‌کند، نشان از دستور عقب‌نشینی و تسلیم ارتش صادره از شخص شاه را دارد:
سند:
... به فرمان مبارک شاهانه مقرر است شبانه واحدهای مزبور قطع تماس و عقب‌نشینی نمایند ولی این عمل با نظم و ترتیب انجام و در عین حال که واحدها باید از نظر احتیاط به حال تفرقه باشند از پراکندگی جلوگیری و راه‌های عقب‌نشینی واحدها برروی یک محور متمرکز شود تا در نتیجه هرچه ممکن است واحدهای مزبور مجتمع گردند
252- سرلشکر ضرغامی 29
نصرت الله خازنی از افسران ارتش رضاخانی درباره چگونگی اضمحلال آن ارتش دربرابر تجاوز قوای بیگانه می‌گوید:
«... سرلشکر مختومی که در تبریز فرمانده لشکر تبریز بود، فرار کرد و تمام اثاث خانواده‌اش را با کامیون‌های ارتشی برد و به اصطلاح لشکر تبریز را بی‌سرپرست گذاشت. در خراسان سرلشکر محتشمی نامی بود، او هم فرار کرد و از راه کویر به یزد‌گریخت. افسران لشکر خراسان هم همراه او راه افتادند. هرچه اصرار کردکه شما بمانید،گفتند نه تیمسار ما نمی‌توانیم شما را تنها بگذاریم و همراه او رفتند و از یزد فرار کردند...»30
هیچ احمقی کاری را که ولیعهد کرد انجام نمی‌داد!
شاپور زندنیا از دیگر شاهدان عینی جنگ جهانی دوم درباره خودفروختگی‌های سران حکومت رضاخان و تسلیم اجباری ارتش می‌گوید:
... در شورای عالی جنگ تصویب کردند که ارتش نظام وظیفه را منحل کنند و به جایش ارتش داوطلب 35 هزار نفری تشکیل بدهند یعنی در همان حین جنگ که هیچ احمقی، چنین کاری را نمی‌کند و به اصطلاح ولیعهد هم رئیس‌شورا بود و زیرش را امضاء کرده
بود...31
نگاهي به پاره‌اي از خاطرات سپهبد اميراحمدي، اولین سپهبد رضاخان که بارها وزیر جنگ وی شد و در زمان هجوم متفقین به ایران، فرماندار نظامی تهران بود، براي روشن شدن ماهيت آن ارتش مفيد به نظر مي‌رسد. ايشان در خاطرات خود به دلیل و تحلیل سران ارتش برای انحلال ارتش نظام وظیفه‌اشاره کرده و مي‌نويسد :
«... در آن روزهاي سرنوشت‌ساز، فرماندهان عالي ارتش صورت‌جلسه‌اي تنظيم كردند، مبني بر اينكه با قشوني كه از افراد نظام وظيفه تشكيل شده نمي‌توان در برابر قشون منظم روس و انگليس مقاومت كرد و ممكن است خود افراد برخلاف اينكه با دشمن بجنگند، با دشمن همكاري كنند...» 32
و سند دیگری با اعلام شکست ارتش ایران در مواضع دفاعی خود، ترک مقاومت برای کسب نتایج بهتر از مذاکرات سیاسی را به صرفه می‌داند. در این سند آمده است:
ادامه مقاومت فایده‌ای ندارد
سند:
به فرمان مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاهی شورای عالی دفاع در ساعت دوازده روز پنجم شهریور در ستاد ارتش مرکب از هیئت دولت و ستاد جنگ و فرمانده پادگان مرکز و فرماندهان لشکرهای 1 و 2 تشکیل و پس از بررسی اوضاع نظامی و گزارش ستاد جنگ به پیشگاه مبارک ملوکانه و مذاکراتی که از طرف دولت با نمایندگان دولتین انگلیس و روسیه نموده بودند، شورا چنین تصمیم گرفته و پیشنهاد می‌نماید که چون مواضع دفاعی مهم بدست نیروهای بیگانه افتاده، ادامه مقاومت با فرض اینکه لشکرهای 1 و 2 مرکز برای آخرین مرحله در حاشیه پایتخت دفاع نمایند، هیچ‌گونه فائده برای کشور شاهنشاهی نخواهد داشت. در صورتی‌که اگر امروز اعلامیه از طرف دولت مبنی بر ترک مقاومت منتشر، به سفارت خانه‌ها ابلاغ شود، بیشتر احتمال می‌رود در مذاکرات سیاسی که فعلا در جریان است، نتیجه بهتری بدست آید. منوط به اراده ملوکانه است
علی منصور – و... 33
همچنین در این باره سرلشکر ضرغامی به فرمانده لشکر 3 (سرلشکر مطبوعی) تلگرافی مخابره کرده و فرمان شاه دربارة ترک مقاومت کلیة واحدها را به وی ابلاغ می‌نماید:
فرمان مبارک!: فوری ترک مقاومت کنید!
سند:
فوری
فرمانده لشکر
به فرمان مبارک مقرر است که فوری کلیه واحدها ترک مقاومت نموده و سرفرماندهی مراتب را به فرمانده نیروی مقابل به هر وسیله که ممکن باشد اطلاع دهد که مقاومت نخواهد شد و کلیه افراد و واحدهای خود را در نزدیکترین شهر یا سربازخانه جمع و نتیجه را گزارش دهید
6/6/20
4241
سرلشکر ضرغامی34