(بدان ای سالک راه خدا!) نفس یک موجود دو چهره‌ای است. یک چهره آن به سمت مافوق طبیعت، یعنی ماورای طبیعت و یک چهره در ارتباط با طبیعت دارد. در جایی که نفس چهره‌ای به سمت مافوق طبیعت دارد. مسئله نیروی عقل مطرح می‌شود. اما در ارتباط نفس نسبت به چهره‌ای که به سمت طبیعت دارد، سه نیروی دیگر، یعنی، شهوت، غضب و وهم مطرح می‌شود... نیروی وهم در انسان نقشه‌کش است. حال اگر این نیرو در ارتباط با شهوت و غضب باشد و در اختیار آنها قرار بگیرد. به نیروی شیطنت تبدیل می‌شود... عقل مربوط به آن چهره روح است که رو به سمت ماورای طبیعت دارد، با این تفاوت که عقل اگر بخواهد کاری انجام بدهد، اصلا احتیاج به ابزار مادی ندارد.... نفس انسان اگر بخواهد عملی را انجام بدهد، در ارتباط با ماده است. اگر نفس بخواهد نیروی شهوی خودش را اشباع کند،‌بدون طبیعت نمی‌تواند این کار را انجام بدهد. اگر نفس بخواهد نیروی غضبی خودش را به کار گیرد، بدون ماده نمی‌تواند کاری انجام بدهد،
و اگر بخواهد از نیروی وهم استفاده کند. بدون ابزار مادی نمی‌تواند کاری انجام بدهد. فلاسفه می‌گویند، نفس ذاتا مجرد است ولی از نظر فعل مادی است. نفس قابل تجزیه نیست یعنی ماده‌ای در آن به کار نرفته است. روح نفسانی از نظر ذات مجرد است.... از نظر فعل نفس مادی است و قوه محرکه در انسان است. (1)
ــــــــــــــــــــــــــــــ
1- اخلاق ربانی، آیت‌الله شیخ مجتبی تهرانی، ج2، ص 42