رفتار آل‌سعود با شیعیان عربستان چگونه است؟
شیعیان عربستان در برابر بزرگترین آپارتاید قبیله‌ای
محمدرضا مرادی
این‌ها تنها چند نمونه از سؤالات در مورد یکی از بزرگترین جمعیت‌های مذهبی فراموش شده در جهان اسلام در کشوری است که خانه خدا در آن واقع شده است.
در گزارش پیش رو به واکاوی این سؤالات در افکار عمومی خواهیم پرداخت.
تبعیض‌های سه گانه
علیه شیعیان عربستان
بنا بر آمارهای موجود اکثریت شیعیان عربستان در استان الشرقیه ساکن هستند. این استان با مساحت ۵۴۰ هزار کیلومتر مربع، یک چهارم مساحت عربستان را تشکیل داده و بزرگترین استان این کشور محسوب می‌شود و از لحاظ تقسیمات اداری به ۱۱ شهرستان و مرکز شامل دمام، القطیف، احساء، حفرالباطن، الخبر، النعیریه، الخفجی، رأس تنورة، العدید، قریة العلیا، بقیق و الجبیل تقسیم می‌شود.
اما نکته حائز اهمیت این است که 98 درصد از ذخایر نفت و گاز عربستان نیز در استان الشرقیه قرار دارد.
البته شیعیان عربستان در برخی نقاط دیگر این کشور مانند «مدینه» نیز زندگی می‌کنند اما جمعیت قابل توجهی ندارند.
با این حال شیعیان عربستان که بین 15 تا 35 درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند طی 8 دهه‌ای که از حکومت آل‌سعود می‌گذرد، با تبعیضات و محدودیت‌های متعدد و فراوانی مواجه بوده‌اند که می‌توان آنها را به صورت کلی در سه طیف بر‌شمرد: تبعیض‌های دینی- مذهبی، تبعیض‌های سیاسی و محرومیت‌های اقتصادی.
کارشناسان علوم اسلامی معتقدند به لحاظ مذهبی شیعیان عربستان در معرض تبعیض دینی قرار دارند؛ چنان‌که آنها برای احداث اماکن مذهبی همچون مساجد و حسینیه یا ترمیم و رسیدگی به آنها به شدت با محدودیت مواجه‌اند. علاوه‌بر آن، آنها در انتشار آثار مذهبی خود، انجام فعالیت‌های فرهنگی و اجرای مراسمات و مناسک مذهبی تحت فشار بوده تا جایی که استفاده از برخی از اسامی شیعی غیر قانونی اعلام شده است.
علاوه‌بر این‌گونه محدودیت‌ها، شیعیان به لحاظ جایگاه سیاسی نیز کاملا در حاشیه قرار گرفته‌اند؛ به نحوی که از تمام مشاغل حکومتی محروم بوده و حتی در امور مربوط به مناطق خود نیز از هیچ حق و نقشی برخوردار نیستند.
عدم حضور شیعیان
در پست‌های حکومتی
شیعیان عربستان اگرچه عمدتاً در نواحی نفت‌خیز این کشور از جمله میدان نفتی «الغوار» (بزرگترین میدان جهان)ساکن هستند،اما سهم اندکی از نیروی انسانی شرکت‌های نفتی منطقه به خصوص شرکت آرامکو را به خود اختصاص داده‌اند.
سعدالله زارعی کارشناس ارشد مسائل غرب آسیا در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان می‌گوید:«شیعیان در عربستان حدود 35 درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند و در واقع بزرگترین اقلیت عربستان به شمار می‌روند. البته باید توجه داشت که اساسا عربستان فاقد یک گروه اکثریت است و از اقلیت‌های مختلف تشکیل شده است.»
وی تبعیض علیه شیعیان عربستان را بسیار بالا می‌داند و می‌گوید: «این جمعیت 35 درصدی در هیچ یک از پست‌های حکومتی حضور ندارند و حتی یک پست مهم به شیعیان اختصاص داده نشده است. از طرف دیگر از به کارگیری شیعیان در مناطق اقتصادی جلوگیری می‌شود و تنها درصد بسیار کمی موفق می‌شوند به عنوان کارگر در مناطق صنعتی مشغول به کار شوند.».
این کارشناس ارشد جهان اسلام جلوگیری از برگزاری مراسم مذهبی شیعیان را یکی دیگر از تبعیض‌های آل‌سعود علیه این اقلیت مذهبی می‌داند و معتقد است:« مسئله دیگر این است که حکومت آل‌سعود شیعیان را یک گروه منحرف می‌داند و با تکیه بر این نگاه خود، از برگزاری مراسمات مذهبی مانند عاشورا و غدیر جلوگیری می‌کند و یک نوع تبعیض فرهنگی در کنار دیگر تبعیض‌ها در بخش‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی علیه شیعیان اعمال می‌شود.»
شیعیان عربستان، شهروند درجه دو
حسن هانی‌زاده کارشناس مسائل جهان عرب در گفت‌و‌گو با گزارشگر کیهان در این ارتباط می‌گوید:
« اکثر شیعیان عربستان درمنطقه الشرقیه و برخی هم در اطراف مدینه زندگی می‌کنند که به دلیل اینکه شغل آنها نخل داری است به شیعیان نخاوله معروف هستند. شیعیان در عربستان به عنوان شهروند درجه دو محسوب می‌شوند و شرایط بسیار سخت و دردناکی را تجربه می‌کنند.»
حسن هانی زاده معتقد است: «در طول ده‌ها سال گذشته نگرش وهابی نسبت به اهل بیت علیهم‌السلام در عربستان باعث شده است تا شیعیان هیچ گاه مجالی برای برگزاری مراسم مذهبی پیدا نکنند. فشارهای شدیدی بر شیعیان مناطق الشرقیه وارد می‌شود و حتی در العوامیه که شیعیان واقعی زندگی می‌کنند مردم بدون مجوز نهادهای امنیتی امکان خروج از الشرقیه را ندارند. به جوانان شیعه نیز اجازه انتخاب برخی رشته‌های خاص در دانشگاه داده نمی‌شود و شیعیان در پست‌های مدیریتی میانی نیز نمی‌توانند فعالیت کنند.»
این کارشناس جهان عرب تاکید دارد:«شرکت نفتی عربستان یعنی آرامکو که یک شرکت بین‌المللی سعودی- آمریکایی است به دستور آل‌سعود اجازه ندارد کارگران خود را از شیعیان عربستان انتخاب کند. حتی شیعیان اطراف مدینه نیز حق ورود به داخل شهر مدینه را نداشته و بسیار فقیر هستند.»
وی بر این باور است: «جامعه جهانیِ منافق و فاقد ارزش‌های اخلاقی نیز چشم خود را بر این تبعیض گسترده علیه شیعیان بسته و نهادهای بین‌المللی نیز به دلیل دلارهای نفتی عربستان هیچ‌گونه اقدامی علیه این ظلم آشکار نمی‌کنند. حتی اعدام ناجوانمردانه شیخ نمر رهبر شیعیان عربستان نیز با سکوت جامعه جهانی مواجه شد.»
هانی‌زاده نسبت به فعالیت فرهنگی عربستان علیه شیعیان نیز می‌گوید: «عربستان بیش از 100 شبکه ماهواره‌ای با گردش سالیانه 10 میلیارد دلار علیه شیعیان به راه انداخته و این شبکه‌ها به کمک نهادهای بین‌المللی وظیفه دارند از جامعه بدوی عربستان یک کشور دموکراتیک و پیشرفته نشان دهند.»
هانی زاده در بخش دیگری از سخنان خود تصریح می‌کند: «در شرایط کنونی جهان از مثلث شرور عربستان، صهونیسم و آمریکا رنج می‌برد و این مثلث عامل کشتار مردم یمن، سوریه و فلسطین هستند. این مثلث از یک نوع امنیت سیاسی در جهان برخوردار است و به همین دلیل اقدامات شرورانه خود را ادامه می‌دهند. عربستان با دلارهای نفتی خود، اسرائیل با لابی‌گری و آمریکا با قدرت سیاسی، دنیا را به یک جنگل تبدیل کرده‌اند.»
دامنه گسترده ظلم آل‌سعود
در حق شیعیان
برخی از مفتی‌های وهابی مانند عبدالقادر شیبط الحمد در رادیوی دولتی اعلام کرده که مسلمان سنی نباید غذای شیعه را بخورد، با شیعه ازدواج کند یا اینکه اجازه دفن مرده‌های شیعیان را در قبرستان مسلمانان را بدهند. طبق گزارش خبرگزاری «سی. ان. ان» دولت سعودی نام‌هایی که شیعیان می‌توانند برای فرزندان خود انتخاب کنند را محدود کرده تا آنها را از هویت خود دور کنند. علاوه‌بر این کتاب‌های درسی عربستان نگاهی خصمانه به شیعیان دارد که اغلب شیعه را به عنوان مذهبی بدتر از مسیحیت و یهودیت توصیف می‌کنند. از آنجایی که نگرش ضد شیعی از سن پایین به مردم عربستان یاد داده می‌شود این نگرش از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. این نگرش خصمانه نه تنها در کتاب‌های درسی یافت می‌شود بلکه در داخل کلاس توسط معلم و یا در محیط دانشگاه نیز نشر داده می‌شود. وهابی‌ها به صورت مکرر و مرتب به شیعیانی که کلاس‌های درس را پر کرده‌اند می‌گویند که شما یونانی هستید و ملحد و بنابراین سزاوار مرگ هستید.
نگرانی آل‌سعود از قدرت شیعیان
اما یکی از سؤالات مهم این است که آل‌سعود چرا این تبعیض‌های گسترده علیه شیعیان را اعمال می‌کند؟
به نظر می‌رسد که هراس عربستان از ادبیات انقلابی شیعیان را باید دلیل اصلی این واهمه دانست.
سعدالله زارعی کارشناس جهان اسلام در این زمینه می‌گوید:«یک نوع تعصب مذهبی در عربستان از چند دهه گذشته وجود دارد و وهابیت حاکم بر عربستان حساسیت بسیار بالایی نسبت به شیعیان در این کشور دارد. در واقع رژیم آل‌سعود شیعیان را به عنوان گروهی می‌بیند که مترصد فرصت برای تغییرات در نظام حاکم در عربستان است. به همین دلیل عربستان سعی کرده تا شیعیان را به رسمیت نشناسد و از این طریق آنها را محدود کند. مثلا آمارهایی که از سوی عربستان مبنی بر جمعیت شیعیان یعنی 10 درصد اعلام می‌شود به خاطر این است که با این اقدام آنها را نادیده گرفته و تاکید کند اساسا شیعیان را به رسمیت نمی‌شناسد.»
الگوبخشی انقلاب اسلامی ایران برای شیعیان
انقلاب اسلامی ایران باعث ایجاد نوعی از گفتمان سیاسی در جهان شد که مهم‌ترین ویژگی آن قیام علیه ظالم بود که شیعیان عربستان نیز به درستی این پیام را درک کردند و همین مسئله باعث فشار عربستان بر این اقلیت شده است.
حسن هانی‌زاده در این مورد می‌گوید:« ایران و مذهب اهل بیت قدرت و ادبیات جدیدی در جهان مطرح کرده است که زمینه‌های زیادی برای پذیرش آن در دنیا و به ویژه جهان عرب وجود دارد. ادبیات انقلاب اسلامی ایران فضای جدیدی به وجود آورد که یک نوع خلاء سیاسی و روانی که در جهان عرب وجود داشت را پر کرد و شیعیان عربستان نیز تحت تاثیر این ادبیات جدید قرار گرفتند.»
پروفسور بدر حمود البدر کارشناس سعودی در یک سمینار در مورد اینترنت که در شهر صنعتی ملک عبدالعزیز برگزار شد توضیح داد که اینترنت چگونه برای جامعه سودمند و مفید است و از ضرورت پایگاه‌های خبری در عربستان گفت، اما در همین سمینار وی تاکید کرد که فعالیت پایگاه‌های خبری شیعه باید متوقف شود.
هانی زاده معتقد است:«عربستان که یک رژیم ناپایدار و شکننده است و تنها مزیت آن دلارهای نفتی است و دو قبیله آن یعنی السدیری و الشمری نیز در اختیار آمریکا قرار دارند. در شرایط کنونی عربستان به عنوان یک رژیم شکننده از این وحشت دار که ادبیات انقلاب ایران باعث به راه افتادن موج انقلابی در الشرقیه و در بین شیعیان این کشور شود.»
هراس آل‌سعود از انقلاب شیعیان
استبداد حاکم بر جامعه عربستان همواره باعث شده است تا آل‌سعود به دلیل هراس از هرگونه انقلاب احتمالی، شیعیان را بسیار تضعیف کند.
جعفر قناد باشی کارشناس مسائل غرب آسیا در این ارتباط معتقد است: «شیعیان در عربستان با یک ظلم مضاعف روبه رو هستند، آنها دیکتاتوری‌ها و اعمال فشارها را تحمل می‌کنند به اضافه تبعیضی که بر علیه شیعیان در این کشور روا داشته می‌شود. از این رو، این دلایل، پتانسیل انقلاب در این منطقه را بالا می‌برد.»
این کارشناس مسائل غرب آسیا تاکید می‌کند:« عربستان محله‌های شهر العوامیه را تخریب کرده و علیه مردم این منطقه جنگ به راه انداخت. هدف کلی عربستان در العوامیه سرکوب مخالفان و نگرانی از قیام داخلی بوده و چون شیعیان پتانسیل انقلاب در وجودشان دارند، می‌خواهند آنها را سرکوب کنند و هدف بعدی کوچ دادن شیعیان العوامیه است.»