پرسش:
نهادینه شدن یا نهادینه کردن چیست و چه راهکارهایی برای نهادینه شدن افکار، ارزش‌ها و باورهای فردی و اجتماعی وجود دارد؟
پاسخ:
مفهوم نهادینه شدن
مفهوم نهادینه شدن یا نهادینه کردن در لغت به معنی تثبیت کردن و جا انداختن چیزی است (لغتنامه دهخدا)، و در اصطلاح بنابه تعریفی که در جامعه‌شناختی از آن صورت گرفته است: نهادینه شدن فرایند منظمی از هنجارها، پایگاه‌ها و نقش‌های به هم پیوسته است که جامعه آن را پذیرا شده است، ازطریق نهادینه شدن رفتارهای خودانگیخته و پیش‌بینی‌ناپذیر، جای خود را به رفتار نظام یافته و پیش‌بینی‌پذیر می‌دهد. بنابراین از منظر جامعه‌شناسی زمانی می‌گویند که چیزی، فکری یا پدیده‌ای نهادینه شده است که در روند استواری مبتنی بر سازمان یافته شدن، سیستماتیک شدن، و ثابت شدن قرار گیرد، و نقش و کارکردهای آن مشخص شود. در این صورت است که ما در معرض نهادینه شدن آن پدیده یا ارزش‌ها هستیم.
با توجه به تعاریف و مطالب مذکور می‌توانیم چنین نتیجه‌گیری کنیم که ارزش‌ها و هنجارها وقتی نهادینه می‌شوند که از ویژگی‌های زیر برخوردار باشند:
1- پذیرش اجتماعی (یا فردی) درباره آن پدیده صورت گرفته باشد، بلکه به حد ثبات و دوام رسیده باشد.
2- به طور نظام یافته و سیستماتیک باشد.
3- ازطریق شناخت آن ارزش‌ها بتوان رفتارهای افراد متلزم به آن را پیش‌بینی نمود.
4- عمل براساس آن ارزش‌ها نیاز به فشار واردکننده بیرونی نداشته باشد.
5- رفتار برخلاف آن ارزش‌ها موجب سرزنش درونی از جانب فرد و بیرونی ازجانب هم‌نوعان گردد.
بنابراین نهادینه شدن یا درونی‌سازی ارزش‌های فردی و اجتماعی فرایندی است که طی آن فرد با کسب آگاهی و شناخت نسبت به چیزی و با الگوی رفتاری خود قرار دادن آن بدون فشار خارجی به آن عمل می‌کند، که در این راستا با تداوم و ثبات آن جزئی از شخصیت وی می‌گردد و در طول زمان ادامه پیدا می‌کند. اما از منظر اجتماعی زمانی گویند فکر، ارزش و یا پدیده‌ای نهادینه شده که در روند استواری و دوام مبتنی بر سازمان یافته شدن، سیستماتیک شدن و ثابت شدن قرار گیرد و نقش و کارکردهای آن مشخص شود. در این صورت هست که ما در معرض نهادینه شدن آن پدیده هستیم. درنتیجه با توجه به این تعریف در بعد اجتماعی می‌توان گفت: هر پدیده‌ای وقتی نهادینه می‌شود که: 1- سازمان یافته و سیستماتیک باشد. 2- ثابت شده و در جامعه پذیرفته شده باشد.
راهکارهای نهادینه‌سازی
با توجه به تعریفی که از نهادینه شدن ارزش‌ها، افکار و پدیده‌های مختلف در جامعه و شاخص‌های آن عنوان شد، هرگاه بخواهیم یک فعل و یا کنشی در جامعه نهادینه شود دو راهکار کلان باید درمورد آن پیاده‌سازی شود: 1- راهکار اول را باورسازی می‌نامیم. چراکه آن فعل و کنش که از یک نظام ارزشی یا فرهنگی نشات می‌گیرد، ابتدا باید در افکار و اذهان مردم تبدیل به یک باور شود که اراده جمعی آنان خواهان آن باشد و مطالبه پیاده‌سازی و تحقق آن را در جامعه پیدا کنند.
راهکار کلان دوم نهادسازی است، بدین معنا که ارزش‌ها و باورها باید در قالب نهادها، سازمان‌ها و نظام‌های تشکیلاتی قرار گیرد تا بروز و ظهور خارجی پیدا کند و ثمرات و آثار آن را مردم با توجه به همان ویژگی‌ها و شاخص‌های نهادینه شدن ببینند و احساس کنند. در غیر این صورت فرایند نهادینه شدن کامل نیست و در مقام حرف و سخن باقی می‌ماند.